Ποιός λογοκρίνει το Ίντερνετ στη Ρωσία;

Στις 18 Απριλίου 2011, ο μη κερδοσκοπικός Αμερικανικός  οργανισμός Freedom House συνέταξε μια έκθεση σχετικά με την ελευθερία του διαδικτύου στον πλανήτη. Η έκθεση, “Ελευθερία στο Διαδίκτυο 2011” αναλύει την ελευθερία πρόσβασης στο διαδίκτυο σε 37 χώρες για την περίοδο 2009 – 2010.

Στο ρεπορτάζ (που συνέταξε ο Alexey Sidorenko του Global Voices, συντάκτης του RuNet Echo), η Ρωσία κατατάσσεται στις χώρες με “μερική ελευθερία” στην πρόσβαση στο διαδίκτυο. Συγκριτικά με προηγούμενη αναφορά του οργανισμού, που δημοσιεύτηκε το 2009, η θέση της Ρωσίας έχει πέσει στην κατάταξη.

Ανάμεσα στις “μερικώς ελεύθερες” γειτονικές χώρες της Ρωσίας είναι η Ρουάντα, η Ζιμπάμπουε και η Αίγυπτος. Από τις δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι ειδικοί του Freedom House χαρακτήρισαν ως “μερικώς ελεύθερες” χώρες την Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και το Καζακστάν, μαζί με τη Ρωσία. Η Λευκορωσία εμφανίζεται στη λίστα με τις “καθόλου ελεύθερες χώρες”, ενώ η Εσθονία ανήκει στη λίστα των “ελεύθερων” – και για την ακρίβεια η Εσθονία βρίσκεται στην κορυφή της λίστας όλων των χωρών που αναφέρονται στην έκθεση. Οι υπόλοιποι πρώην Σοβιετικοί γείτονες της Ρωσίας απουσιάζουν από την κατάταξη.

Στις τελευταίες θέσεις της λίστας της Freedom House βρίσκονται η Κούβα, η Βιρμανία και το Ιράν, όπου οι ειδικοί εντόπισαν τη χειρότερη κατάσταση σε σχέση με την ελευθερία πρόσβασης στο διαδίκτυο.

 A map representing internet freedom, from Freedom House's report

Χάρτης της παγκόσμιας διαδικτυακής ελευθερίας του Freedom House

Τα δεδομένα στην έκθεση για τη Ρωσία είναι αδιαμφισβήτητα. Ωστόσο, προκύπτουν διάφορα ερωτήματα για την ανάλυση και την ερμηνεία τους.

Πρώτη σημαντική ερώτηση: Ποιές πλευρές αυτής της έκθεσης οφείλονται πραγματικά στις αρχές και την πολιτειακή δομή; Ποιά ακριβώς είναι η συνεισφορά των Ρωσικών Αρχών στη “διαδικτυακή ανελευθερία”; Εξάλλου, είναι γενικά αποδεκτό ότι ο περιορισμός της ελευθερίας πρέπει να εξεταστεί ως προς τη χρησιμότητά του στις πολιτικές των Αρχών και στη λειτουργία της νομοθεσίας.
Αν κοιτάξουμε προσεκτικά τη λίστα, θα δούμε δύο προφανείς τρόπους δράσης, που προέρχονται από τις δομές της πολιτείας:

“Ηλεκτρονικά κέντρα δίωξης εξτρεμιστών”

1. Οι δράσεις των υπηρεσιών και των μονάδων επιβολής νόμου στο πλαίσιο της καταπολέμησης του εξτρεμισμού (τα λεγόμενα “E-Centres”), τα οποία ουσιαστικά διευθύνουν την δίωξη των bloggers (και όχι μόνο) που εκφράζουν τις απόψεις τους στο διαδίκτυο. Συνήθως, οι περιπτώσεις εμπίπτουν στο Άρθρο 282 του Ποινικού Κώδικα: συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Παράγραφο 1, που περιλαμβάνει κυρώσεις “για δράσεις που διενεργούνται δημοσίως ή μέσα από τα ΜΜΕ και στοχεύουν στην υποκίνηση εμπάθειας ή εχθρότητας, ή στην υποβάθμιση ενός προσώπου ή μιας ομάδας προσώπων λόγω φύλου, φυλής, εθνικότητας, γλώσσας, καταγωγής, θρησκευτικής κλίσης, ή συμμετοχής σε συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα.”

Έχω εξηγήσει πάνω από μια φορά πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός. Τα E-Centres είναι τα επιχειρησιακά κέντρα του Υπουργείου Εσωτερικών Υποθέσεων (MIA) σε κάθε Ρωσική περιοχή. Εκτελούν τις λειτουργίες του Υπουργείου στον τομέα αντιμετώπισης του εξτρεμισμού. Αυτές οι μονάδες έχουν ένα “ιεραρχικό” πλάνο καταπολέμησης του εξτρεμισμού: ένας συγκεκριμένος αριθμός πολιτών μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα πρέπει να καταστεί υπεύθυνος για εξτρεμιστικές ενέργειες.

Πού ψάχνουν τα E-Centres για εξτρεμιστές; Η αναζήτηση εκείνων που σχεδιάζουν “τον σχηματισμό των εξτρεμιστικών οργανισμών” ή κάποια άλλη εξτρεμιστική ενέργεια, είναι δύσκολη: για αυτό χρειάζεται να έχεις πληροφοριοδότες που κάνουν ποιοτική επιτήρηση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και συλλέγουν πληροφορίες και αποδείξεις. Αυτό είναι δύσκολο. Είναι πιο εύκολο να βρεις “εξτρεμιστές” από τον υπολογιστή σου, ενώ κάθεσαι στο γραφείο σου, διαβάζοντας blogs και forums και αναζητώντας αιχμηρές κριτικές κατά των αρχών, ή κοινωνικών ομάδων.

Είναι μια άνετη δουλειά: βρες μια δήλωση και, αν ο συντάκτης της μπορεί να ταυτοποιηθεί με κάποιο τρόπο, επικέντρωσε την προσοχή σου στο διαδικτυακό πάροχο, για να βρεις σε ποιόν ανήκει ο υπολογιστής από τον οποίο προήλθε το μήνυμα. Αυτό είναι! Ο εξτρεμιστής ξεριζώθηκε, η αποστολή εξετελέσθη, το ερώτημα έκλεισε, τα αφεντικά είναι χαρούμενα, μια “αναφορά καταπολέμησης εξτρεμισμού” έχει αποσταλεί στη Μόσχα και ο λογαριασμός των στρατιωτών του ..ποδαριού πληρώνεται από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο πρέπει η διαδικτυακή Ρωσική κοινότητα και οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να πολεμήσουν για την κατάργηση του Άρθρου 282 του Ποινικού Κώδικα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Όπως αποδεικνύουν οι πρακτικές επιβολής νόμου, οποιοσδήποτε θα μπορούσε να βρεθεί στην κατηγορία ‘”εξτρεμιστής”:  bloggers, χρήστες του διαδικτύου, συγγραφείς, ακτιβιστές κάποιας κοινότητας, θρησκευτικές προσωπικότητες, όποιος θέλεις – αρκεί να δικαιολογεί την ύπαρξη των Ε-Centres, τα οποία προηγουμένως ήταν “Μονάδες κατά του Οργανωμένου Εγκλήματος” και διατήρησαν την πρακτική των ποσοστώσεων. Είναι επίσης απαραίτητο κατά τη γνώμη μου, να κλείσουν τα Κέντρα Καταπολέμησης Εξτρεμιστών, αφού εμπλέκονται σε δραστηριότητες που ξεπερνούν τις αρμοδιότητές τους: στην πραγματικότητα, καταδιώκουν την ελεύθερη έκφραση απόψεων, είτε πολιτικών είτε θρησκευτικών.

Σε ό,τι αφορά την δίωξη των bloggers, η αληθινή αιτία πίσω από αυτό δεν είναι συνήθως κάποια δήλωση ενός προσώπου σε ένα blog ή στο διαδίκτυο, αλλά αντίθετα οι υπόλοιπες δραστηριότητές του / της (κοινωνικές, πολιτικές, ή εμπορικές). Μια έκφραση γνώμης στο διαδίκτυο αποτελεί μια εύκολη αφορμή για την έναρξη πίεσης ή δίωξης.

Φραγή διαδικτυακών πόρων

Η δεύτερη δράση που προκύπτει από την πολιτεία “κατά του διαδικτύου”, περιλαμβάνει το δικαστικό σύστημα, το οποίο μετά από υποκίνηση του δημόσιου κατήγορου, μπορεί να αποφασίσει τη φραγή διαδικτυακών πόρων. Ναι, πράγματι, το δικαστήριο της πόλης Komsomolsk-na-Amur εξέδωσε την εντελώς παράλογη νομική απόφαση να αποκλείσει την πρόσβαση των χρηστών στο YouTube, καθώς η τοποθεσία φέρεται να φιλοξενεί εξτρεμιστικό υλικό. Αργότερα, το Εφετείο ανέτρεψε αυτή την απόφαση, προσδιορίζοντας συγκεκριμένους διαδικτυακούς τόπους, στους οποίους έπρεπε να διακοπεί η πρόσβαση από τους παρόχους υπηρεσιών διαδικτύου. Ο γνωστός Ρώσος διαδικτυακός ακτιβιστής Anton Nosik έγραψε έπειτα στο blog του [ru]:

“Κρίνοντας από την ωμότητά της, η ετυμηγορία του δικαστηρίου είναι τυπική των εσωτερικών νομικών διαδικασιών που αφορούν το διαδίκτυο.” Αυτά τα γεγονότα, κατά τη γνώμη του Nosik, “είναι τελικά ένα διασκεδαστικό νομικό επεισόδιο χωρίς καμία πρακτική σημασία για δεκάδες χιλιάδες Ρώσους χρήστες του διαδικτύου.”

Ο αριθμός των αδαών αποφάσεων του Ρωσικού δικαστηρίου είναι γνωστός σε όλους – και δεν περιορίζεται μόνο σε υποθέσεις για το διαδίκτυο. Αυτό που η πλειοψηφία των δικαστών και των εισαγγελέων δεν μπορεί να καταλάβει είναι το εξής: τείνουν να συγχέουν τους διαδικτυακούς τόπους που συντηρούνται από τους ιδιοκτήτες τους, με υπηρεσίες ή ιστότοπους με περιεχόμενο προερχόμενο από χρήστες (UGC).

Ωστόσο, η αμάθεια σε σχέση με την πραγματικότητα του διαδικτύου δεν είναι μόνο χαρακτηριστικό των δικαστών και των εισαγγελέων. Λίγο καιρό πριν, ένας επιχειρηματίας ρώτησε ένα φίλο “ποιός είναι ο αρχισυντάκτης του Twitter”, και αν θα ήταν εύκολο να τον συναντήσει. Η γενική αμάθεια των ανθρώπων σε σχέση με την πραγματικότητα του διαδικτύου οδηγεί σε τέτοια επεισόδια.

Το συμπέρασμα εδώ είναι απλό: χρειάζεται ένα κίνημα στοχευμένο στη διόρθωση αυτής της έλλειψης επίγνωσης πραγμάτων, ώστε οι αποφάσεις για “κλείσιμο του YouTube” να προκαλούν όχι μόνο την αγανάκτηση των χρηστών, αλλά και το εγκάρδιο γέλιο της διαδικτυακής κοινότητας, που πιστεύει ότι ένα πραγματικό κλείσιμο του YouTube δεν θα περάσει.

Μη ανιχνεύσιμος έλεγχος

Όσο για τα υπόλοιπα δεδομένα που περιλαμβάνονται στην έκθεση του Freedom House, μπορεί να μην έχουν καμία απολύτως σχέση με το κράτος ή τις αρχές – ή μπορεί να έχουν έμμεσα. Οι επιθέσεις κατανεμημένης άρνησης υπηρεσίας (DDoS), που πρόσφατα απείλησαν τις ιστοσελίδες του LiveJournal.com και της Novaya Gazeta δε μπορούν να συνδεθούν με το κράτος, αλλά αντίθετα μπορεί να οφείλονται σε εμπορικές οδηγίες ή μη εξουσιοδοτημένες ενέργειες κάποιων ατόμων. Το ίδιο ισχύει και για το hacking συγκεκριμένων ιστοσελίδων από το “Hell Brigade”.

Η δραστηριότητα στη μπλογκόσφαιρα από “προ – Κρεμλινικές οργανώσεις νέων” είναι μάλλον θετικό παρά αρνητικό γεγονός, που αντικατοπτρίζει την αληθινή ελευθερία έκφρασης από πολιτικές δυνάμεις διαφόρων αποχρώσεων. Υπάρχουν αποδείξεις και φιλελεύθερης και εθνικιστικής δραστηριότητας στη μπλογκόσφαιρα: οι οπαδοί του Πούτιν και οι ενάντιοί του, οι οπαδοί του Στάλιν και οι ενάντιοί του, οι οπαδοί του Κοντορκόφσκι και οι ενάντιοί του.

Οι τρόποι διενέργειας της συζήτησης δεν είναι, ομολογουμένως, πάντα καλοί: υπάρχουν επιθέσεις trolling, spamming και τύπου ad hominem. Αλλά αυτά τα παράπονα μπορεί να αφορούν οποιονδήποτε, όχι μόνο τις “προ – Κρεμλινικές δυνάμεις”. Το ζήτημα είναι ότι, ανάλογα με το θέμα, διαφορετικές ομάδες κινούνται διαφορετικά, με αποτέλεσμα οι πιο κινητοποιημένες ομάδες σε συγκεκριμένες συζητήσεις να παίρνουν μέρος με μεγαλύτερη επιθετικότητα και μανία (πράγματι, έτσι συμβαίνει με ομάδες που έχουν να κάνουν με θέματα όπως ο Στάλιν, ο Γέλτσιν, ο Κοντορκόφσκι, η Ρωσική Ορθόδοξη εκκλησία και άλλα).

Βέβαια, η εξαγορά επιτυχημένων υπηρεσιών και ιστότοπων από επιχειρηματίες φιλικούς προς το Κρεμλίνο μπορεί, ως ένα βαθμό, να αποδοθεί στην “επιρροή του κράτους”. Προσωπικά μου φαίνεται πως αυτές οι περιπτώσεις έχουν να κάνουν με τη συνήθη επιθυμία στην επιχειρηματικότητα, της απόκτησης εμπορικά επιτυχημένων εγχειρημάτων.

Επιπλέον, είναι δύσκολο να αναφέρεις ένα παράδειγμα ιδιοκτητών που επηρεάζουν τη αρχισυντακτική “γραμμή” της Lenta.ru ή την “αρχισυντακτική” πολιτική του LiveJournal. Τα blogs στο LiveJournal είναι απολύτως ελεύθερα και μια πρόσφατη περίοδος που παρέμεινε κλειστό, μπορεί να αποδοθεί όχι μόνο σε επίθεση DDoS, αλλά και σε άλυτα τεχνικά προβλήματα της ίδιας της υπηρεσίας. Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας είναι μια δήλωση του προέδρου Μεντβέντεφ, που επέστησε την προσοχή στις επιθέσεις εναντίον της δημοφιλούς υπηρεσίας παροχής blog και τις καταδίκασε. Το να αμύνεται ένας πρόεδρος υπέρ μιας δημοφιλούς υπηρεσίας παροχής blog δεν έχει ξαναγίνει σε άλλη χώρα.

Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να θυμηθούμε τη σκληρή στάση του Κρεμλίνου απέναντι στην πρωτοβουλία της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφάλειας (FSB) να απαγορεύσει την πρόσβαση στο Skype, το Gmail και το Hotmail – θέμα για το οποίο έχω γράψει ένα παλαιότερο άρθρο. Η αλήθεια είναι ότι, ακόμα μια πρωτοβουλία της Ρωσικής Κυβέρνησης ήρθε στο φως λίγες μέρες μετά: μιά προσφορά της να διενεργήσει έρευνα για τις εμπειρίες άλλων χωρών πάνω στη ρύθμιση της ευθύνης για την διαχείριση των δικτύων του Internet. Η έρευνα θα ανέλυε τη νομοθεσία των ΗΠΑ, της Γερμανίας, της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και του Καναδά, αλλά και της Κίνας, της Λευκορωσίας και του Καζακστάν, όπου, όπως γνωρίζουμε, το διαδίκτυο έχει φραγεί.

Συνολικά, ο επίλογός μου σχετικά με την περίπτωση του διαδικτύου στη Ρωσία, όπως αυτή περιγράφεται στην έκθεση “Ελευθερία στο Διαδίκτυο 2011″, έχει ως εξής: ναι, η Ρωσία μπορεί να συμπεριληφθεί στις χώρες με “μερικώς ελεύθερη” πρόσβαση στο διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, αυτή η συγκεκριμένη έλλειψη ελευθερίας δεν οφείλεται στις σκόπιμες πολιτικές των ομοσπονδιακών αρχών. Τουλάχιστον προς το παρόν, οι αρχές δεν επιδιώκουν να περιορίσουν την ελευθερία του διαδικτύου, και η θέση του Μεντβέντεφ πάνω σε αυτό το ζήτημα είναι αρκετά ξεκάθαρη. Μόνο το Άρθρο 282 του Ποινικού Κώδικα και η δραστηριότητα των “Κέντρων Καταπολέμησης Εξτρεμιστών” εγείρουν πραγματικά ανησυχίες.

Παρ’ όλα αυτά, δεν υποφέρουν μόνο οι χρήστες του διαδικτύου αλλά και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πολιτικοί ακτιβιστές, ιστορικοί, θρησκευτικές προσωπικότητες και άλλοι …”ταραχοποιοί”. Το διαδίκτυο σ’ αυτές τις περιπτώσεις αποτελεί πρόσχημα για κατασκευή κατηγορίας. Οι αμαθείς δικαστές και εισαγγελείς αποτελούν επίσης πρόβλημα – όχι μόνο για τα θέματα του διαδικτύου, αλλά και για τη νομοθεσία γενικότερα, την οποία ακόμα και οι ίδιοι δεν κατανοούν ή ερμηνεύουν φρικτά. Ακόμη ένα πραγματικό πρόβλημα στη Ρωσία είναι ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πλήθος από φορείς που μπορεί να ασκήσουν βια εναντίον των bloggers και των ακτιβιστών. Αυτό το πλήθος μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψης πειθήνιο όργανο του αυταρχικού κράτους αλλά, αν κοιτάξουμε καλύτερα, αυτοαποκαλύπτεται ως απόρροια της δράσης διαφόρων πρακτόρων ασφαλείας, γραφειοκρατών και ληστών.

Έτσι, για να “απελευθερώσουμε” το διαδίκτυο και να ανεβάσουμε τη θέση της Ρωσίας στην κατάταξη του Freedom House, η ρωσική κοινότητα πρέπει να στρέψει την προσοχή της στο Άρθρο 282 και να ξεκινήσει εκστρατεία για την κατάργησή του. Αυτό είναι σίγουρα μέσα στις δυνατότητες της Ρωσικής διαδικτυακής κοινότητας.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.