Στις 17 Οκτωβρίου 1961, εν μέσω του πολέμου στην Αλγερία, οι δυνάμεις ασφαλείας της Αστυνομικής Διεύθυνσης του Παρισιού, υπό τις διαταγές του Maurice Papon, κατέστειλαν με ωμό τρόπο ειρηνική διαδήλωση στην πόλη από Αλγερινούς, που είχε οργανωθεί από τη Γαλλική Ομοσπονδία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου [fr] για να διαμαρτυρηθεί εναντίον της απαγόρευσης κυκλοφορίας που είχε επιβληθεί ειδικά σε αυτούς.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Jean-Luc Einaudi [fr], τουλάχιστον 200 άτομα αλγερινής καταγωγής σκοτώθηκαν: ρίφθηκαν από γέφυρες, δέχτηκαν πυροβολισμούς ή γρονθοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου. Το δελτίο τύπου από τον αρχηγό της αστυνομίας την επόμενη μέρα ανέφερε νεκρούς δυο διαδηλωτές και αρκετούς τραυματίες.

Πενήντα χρόνια μετά, οι αναφερόμενοι αυτοί αριθμοί αποτελούν το αντικείμενο μιας αμφιλεγόμενης διαμάχης μεταξύ των ιστορικών [fr] Einaudi και Brunet και ακόμα υποβαθμίζονται [fr] από ακροδεξιούς πολιτικούς και ιστορικούς, εν μέσω μιας εκκωφαντικής επίσημης σιωπής.

Φόρος τιμής στην 17η Οκτωβρίου 1961, illicomache, Flickr (CC BY-NC 2.0)

Η μεταγενέστερη επίθεση της αστυνομίας στο σταθμό του μετρό Charonne [en] στις 8 Φεβρουαρίου του 1962, που στοίχισε τη ζωή σε 8 άτομα, προσέλκυσε πολύ περισσότερη προσοχή. Πλέον, ο κόσμος παντού μιλάει και ζητά από τη γαλλική κυβέρνηση την παραδοχή της τραγωδίας του 1961.

Φωνές για παραδοχή από την κυβέρνηση

Στις 12 Οκτωβρίου 2011, η ιστοσελίδα Mediapart δημοσίευσε διαδικτυακά το “Κάλεσμα για την επίσημη παραδοχή της τραγωδίας της 17ης Οκτωβρίου 1961 στο Παρίσι” [fr], υπογεγραμμένο από αριθμό προσωπικοτήτων, καθώς και σύσσωμης της γαλλικής πολιτικής Αριστεράς. Η αίτηση είναι ακόμα ανοιχτή:

Έφτασε η ώρα για επίσημη αναγνώριση αυτής της τραγωδίας, η ανάμνηση της οποίας είναι τόσο γαλλική όσο και αλγερινή. Τα λησμονημένα θύματα της 17ης Οκτωβρίου 1961 εργάζονταν, κατοικούσαν και έφτιαχναν την ζωή τους στη Γαλλία. Τους χρωστάμε την ελάχιστη δικαιοσύνη, αυτήν της μνήμης.

Φέτος στις 17 Οκτωβρίου (2011), μέρος του Τύπου ήταν στο ίδιο μήκος κύματος. Η Le Monde.fr δημοσίευσε στο Διαδίκτυο ανέκδοτες μέχρι στιγμής φωτογραφίες [fr] από το 1961, ενώ η OWNI δημοσίευσε “αρχεία κατηγορητήρια από την Αστυνομική Διεύθυνση” [fr] υπό την επικεφαλίδα “Γαλλικό Όνειδος της 17ης Οκτωβρίου 1961″ και η OWNI.eu ένα γράφημα για τις συλλήψεις που έγιναν εκείνη την ημέρα.

To δημόσιο ραδιόφωνο FranceInter αφιέρωσε την εκπομπή του “The March of History” (“H Πορεία της Ιστορίας”) στην “Αστυνομία και τους Βορειοαφρικανούς στη Γαλλία, από το 1945 ως το 1961″, διαθέσιμο σε podcast εδώ [fr], και ο ιστότοπος France-Culture ονόμασε το επίσημο αφιέρωμά του [fr] “Το σημάδι από την πληγή της καταστολής της 17ης Οκτωβρίου 1961″.

Σε επιφυλλίδα που δημοσιεύτηκε από την ειδησεογραφική ιστοσελίδα Rue 89, ο Αμερικανός ιστορικός Robert Zaretsky έγραψε, [fr] ως εισαγωγή στην λεπτομερή του περιγραφή των γεγονότων της 17ης Οκτωβρίου 1961 και των επακολούθων της:

Στις 17 Οκτωβρίου, η γκωλιστική [στμ: γκωλισμός, πολιτική ιδεολογία που επηρεάζει σημαντικά τη γαλλική πολιτική και έχει ως “πατέρα” τον Σαρλ ντε Γκωλ] κυβέρνηση του Νικολά Σαρκοζί θα αγνοεί την πεντηκοστή επέτειο ενός δολοφονικού γεγονότος, που ακόμα και στις μέρες μας καλύπτεται με πέπλο σιωπής και σύγχυσης, κάτι που ρίχνει φως στη σύνθετη σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, μεταξύ Γάλλων και Αλγερινών στη σύγχρονη Γαλλία.

Σε συνέντευξη με τον ιστορικό της γαλλικής αποικιοκρατίας, Gilles Manceron, η ιστοσελίδα bastamag.net προσπάθησε να αποσαφηνίσει τους λόγους [fr] για τη σιωπή της γαλλικής κυβέρνησης. Σύμφωνα με τον Manceron, υπήρχε σφοδρή επιθυμία να “κουκουλωθούν” τα πάντα. Ο ίδιος εξηγεί πώς σταδιακά ανασηκώθηκε το πέπλο:

Συνέβη σε αρκετές περιστάσεις. Το 1972, στο βιβλίο του La Torture dans la République (Ο Βασανισμός μέσα στη Δημοκρατία), ο Pierre Vidal-Naquet ενθυμείται τις σφαγές του Οκτώβρη του '61:  “Το 1961, το Παρίσι αποτέλεσε το θέατρο ενός πραγματικού πογκρόμ.”  Στις 17 Οκτωβρίου 1980, η Libération αφιέρωσε ειδικό ρεπορτάζ αρκετών σελίδων με τίτλο “19 χρόνια πριν: μια ρατσιστική σφαγή στο κέντρο των Παρισίων”. Το 1981, στην εικοστή επέτειο, η Libération “επέστρεψε στον τόπο του εγκλήματος”, την ακολούθησε η Le Monde. Και για πρώτη φορά, τα γεγονότα της 17ης Οκτωβρίου 1961 συζητήθηκαν στην τηλεόραση: το κανάλι Antenne 2 πρόβαλε ρεπορτάζ του Marcel Trillat και του Georges Mattéi.  Το 1984, το μυθιστόρημα του Didier Daeninckx, Meurtres pour mémoire (Φόνοι για ενθύμιο), επίσης έκανε ανασκόπηση των γεγονότων αυτών.

Ήταν όμως τόσο εξωφρενικό που τα γραπτά αυτά δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Φαίνονταν αβάσιμα. Κι ύστερα ήρθε η δεκαετία του '90, με τη δημοσίευση του βασικού έργου του Jean-Luc Einaudi, με τίτλο La Bataille de Paris – 17 octobre 1961 (Η Μάχη του Παρισιού – 17 Οκτωβρίου 1961), και η κυκλοφορία της ταινίας του Mehdi Lallaoui, Le Silence du fleuve (Η σιωπή του ποταμού). Νέοι άνθρωποι, παιδιά μεταναστών, ασχολήθηκαν με αυτό το ζήτημα. Όλοι αυτοί οι παράγοντες και οι διαφορετικοί πρωταγωνιστές [fr] οδήγησαν τελικά στην αποκάλυψη της αλήθειας.

Ο blogger BiBi έμαθε για τα γεγονότα αυτά, όταν διάβασε το προαναφερόμενο βιβλίο Meutres pour mémoire και σχολίασε [fr]:

Μέσω όσων βρίσκονται στην εξουσία, η Γαλλία φαίνεται σαν ένας αλαζονικός ιεροκήρυκας της ιστορίας, με πιο πρόσφατο μάθημα αυτό του Σαρκοζί. Κομπάζει και παραληρεί για τους Τούρκους και τη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι έχει λησμονήσει τους φόνους που συνέβησαν στις 17 Οκτωβρίου 1961, τη μέρα που η Γαλλική Αστυνομία, υπό τις διαταγές ενός συγκεκριμένου αστυνομικού επικεφαλής της περιοχής του Σηκουάνα ονόματι Maurice Papon, έριξε τους Αλγερινούς αντιπάλους της μες στο Σηκουάνα, όταν εκείνοι διαμαρτυρήθηκαν για την άδικη απαγόρευση κυκλοφορίας που είχε επιβληθεί μονάχα σε αυτούς.

Στο Bondy Blog, η Chahira Bakhtaoui παρέχει έναν σχολιασμό σε ντοκιμαντέρ [fr] της Yasmina Abdi με τίτλο Ici on noie les Algériens (Εδώ πνίγουν τους Αλγερινούς), ενώ η Sarah Ichou πήρε συνέντευξη [fr] από τη γιαγιά της, που ήταν 27 ετών την εποχή της σφαγής, και από τη θεία της, που ήταν οκτώ:

Πότε μάθατε τι συνέβη; Την επαύριο των γεγονότων και τις επόμενες ημέρες, γιατί δεν υπήρχε τηλεόραση. Ξέραμε τότε πως υπήρξαν κάποιοι θάνατοι, πως είχαν ρίξει Αλγερινούς μες στο Σηκουάνα. Θυμάμαι τη λύπη των ανθρώπων γύρω μου. Κάποιοι άνθρωποι που πήγαν να διαδηλώσουν για τη χώρα τους, την ανεξαρτησία τους και τα δικαιώματά τους σκοτώθηκαν και τους ρίξανε μες στο ποτάμι. Ήταν φοβερό, λοιπόν, αλλά εμείς τα μάθαμε όλα αυτά πιο μετά, ότι υπήρξαν δεκάδες και δεκάδες θάνατοι. Ήταν η περίοδος της γαλλικής Αλγερίας. Αλλά όλα όσα λέω είναι μονάχα οι αναμνήσεις ενός μικρού κοριτσιού 8 χρόνων. Δεν ήξερα πολλά από πολιτική, ήξερα όμως ότι γινόταν ένας πόλεμος, ότι έπρεπε να διαδηλώσουμε για τη χώρα μας. Το άκουγα από τους μεγάλους. Ζούσα μέσα στο κλίμα αυτό με τους γονείς μου. Έχω απλά αυτή τη μνήμη του φόβου από εκείνη τη μέρα, τη 17η Οκτωβρίου 1961. Το ότι τη θυμάμαι σημαίνει ότι μου έκανε βαθιά εντύπωση. Εν πάσει περιπτώσει, σε διαδηλώσεις υπάρχουν πάντα κάποιοι που έρχονται για να πάρουν εκδίκηση, για να σκοτώσουν, να κάνουν το ο,τιδήποτε, γιατί συνήθως μια διαδήλωση είναι ειρηνική. Ο κόσμος πάει να διαμαρτυρηθεί για τα δικαιώματά του κι όχι για να σκοτωθεί. Από την άλλη πλευρά, όσοι κατέβαιναν για να σκοτώσουν δεν είχαν έρθει για τη διαδήλωση. Αυτοί είναι ρατσιστές, κατέβηκαν επειδή υπήρχε μια πορεία διαμαρτυρίας Αλγερινών, επειδή ήταν Άραβες, ένα τίποτα, κι έτσι έπρεπε να τους ρίξουν στο νερό, μια σελίδα της ιστορίας λυπηρή, αλλά δυστυχώς έτσι είναι σε όλους τους πολέμους. Αυτό είναι το πρόβλημα.

Η ιστοσελίδα Médiapart δημοσίευσε χάρτη των διαδηλώσεων [fr] που έλαβαν χώρα ως αφιέρωμα για την επέτειο στη Γαλλία.

Στην Αλγερία, όπου κυκλοφόρησε αναμνηστικό γραμματόσημο, ο Akram Belkaïd  στην ιστοσελίδα Slate Afrique ενθυμείται την Massacre d'État (Κρατική Σφαγή) [fr] και η σελίδα Afrik.com, τη Nuit oubliée (Λησμονημένη Νύχτα) [fr].

Ο αρχισυντάκτης του El Watan εν τω μεταξύ ελπίζει [fr] να δει “Παραδοχή μετά την άρνηση”, αλλά τον Οκτώβρη του 1988 [στμ: ημερομηνία ταραχών για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στην Αλγερία] θυμάται ένας άλλος συντάκτης [fr], παρατιθέμενος από την Courrier International.