Οι ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων φοβούνταν ότι η προεδρική νίκη [en] του πρώην στρατηγού Otto Perez Molina θα σήμαινε ένα βήμα πίσω, στη μεταβατική δικαιοσύνη στη Γουατεμάλα. Ωστόσο, τη βδομάδα αυτή, δυο σημαντικά γεγονότα έδωσαν ξεκάθαρο σημάδι πως η εύθραυστη δικαιοσύνη της χώρας ωριμάζει.

Στις 26 Ιανουαρίου, το Κογκρέσο της Γουατεμάλας επικύρωσε το Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο [en], επιτρέποντας στη διεθνή δικαιοσύνη να ασκήσει δίωξη σε οποιοδήποτε έχει παραβιάσει ανθρώπινα δικαιώματα, αν η Γουατεμάλα δεν τα καταφέρει σε αυτό. Την ίδια μέρα, έπειτα από χρόνια θωράκισης πίσω από τη βουλευτική ασυλία, ο πρώην  de facto Πρόεδρος Efraín Rios Montt [en] παραπέμφθηκε σε δίκη για την ανάμειξή του στη γενοκτονία 1.700 ιθαγενών Μάγια κατά τα έτη 1982–1983, κατά τη διάρκεια του 36ετούς εμφυλίου πολέμου της χώρας (1960-1996).

Μικρό αγόρι στέκεται μπροστά από τα ονόματα των θυμάτων της γενοκτονίας. Φωτογραφία: Renata Avila (άδεια CC BY 2.0).

Στο blog SALTLaw, σε μια δημοσίευση με τίτλο “Μια όμορφη αυγή δικαιοσύνης στη Γουατεμάλα,” [en], η Raquel Aldana γράφει για τη σημασία της δίκης του Rios Montt για γενοκτονία και εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας:

Σήμερα ήταν μια ιστορική ημέρα για τη Γουατεμάλα. Λίγες ώρες πριν, έπειτα από μια ημέρα με χρονοβόρες ακροαματικές διαδικασίες, δικαστήριο της χώρας άνοιξε ποινικό φάκελο για γενοκτονία εναντίον του απόστρατου Στρατηγού Efraín Ríos Montt και διέταξε την κατ’ οίκον σύλληψή του. 85 ετών σήμερα, ο απόστρατος στρατηγός θα πρέπει να δικαστεί με την κατηγορία εκατό σφαγών, που είχαν ως αποτέλεσμα έναν φόρο αίματος χιλίων εφτακοσίων εβδομήντα ενός θυμάτων. Ο Ríos Montt, ο οποίος μέχρι πρόσφατα απολάμβανε ασυλίας, καθώς υπηρέτησε περίπου για δυο δεκαετίες ως μέλος του Κογκρέσου της χώρας, ήταν de facto πρόεδρος κατά τους πιο βάναυσους 17 μήνες (1982-1983) του 36ετούς εμφύλιου πολέμου.

Συνεχίζει γράφοντας για την εμφάνιση του Rios Montt στο δικαστήριο:

Όταν ερωτήθηκε στο δικαστήριο σήμερα αν αντιλαμβανόταν τις κατηγορίες που αντιμετώπιζε, ο Ríos Montt απάντησε στο μικρόφωνο: “Κατανοώ απολύτως.” Τότε, αντί να κάνει μια επίσημη δήλωση ενοχής ή μη, προτίμησε τη σιωπή. Έξω από το δικαστήριο σήμερα, ιθαγενείς της Γουατεμάλας σχημάτισαν με κόκκινα ροδοπέταλα τη φράση “τέλος η ατιμωρησία”. Εν τω μεταξύ, το Κογκρέσο της χώρας επικύρωσε το Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.

Στο Blog του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, η Natalie Kitroeff παραθέτει [en] την υπεράσπιση του Rios Montt.

Ο Ríos Montt έκανε ξεκάθαρη τη γραμμή υπεράσπισής του. Τον τελευταίο μήνα, έχει πει επανειλημμένως ότι δεν μπορεί να δικαστεί για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς δεν ήταν αυτός υπεύθυνος για τις στρατιωτικές χερσαίες επιχειρήσεις ως πολιτικός αρχηγός της χώρας. Ο δικηγόρος του επαναλαμβάνει τους ίδιους αυτούς ισχυρισμούς, αναφέροντας πρόσφατα στον Τύπο: “Είμαστε σίγουροι ότι δεν υπάρχει ευθύνη, καθώς δε βρέθηκε ποτέ στο πεδίο της μάχης.”

Συνεχίζει εξηγώντας:

Η στρατηγική αυτή είναι μια ριζοσπαστική νέα προσέγγιση στο πλαίσιο της χώρας. Μέχρι τώρα, ο στρατός αρνείται σθεναρά ότι η γενοκτονία αποτέλεσε έστω και τμήμα του εμφυλίου πολέμου. Ακόμα και ο νυν πρόεδρος Otto Pérez Molina ανέφερε πως δεν πιστεύει τις ανακαλύψεις της Επιτροπής Αλήθειας του ΟΗΕ [en] κι ότι μπορεί να αποδείξει “πως [η γενοκτονία] δε συνέβη,” κατά τη διάρκεια των συμπλοκών. Ο Ríos Montt όμως υποστηρίζει τώρα όχι ότι οι θηριωδίες αυτές δεν έγιναν, αλλά ότι δεν είναι ένοχος αυτός.

Αν και αυτό δεν οδηγεί σε μια ανοιχτή αναγνώριση της γενοκτονίας, υποδηλώνει πως τα πράγματα έχουν αλλάξει (έστω και λίγο), από τότε που η Ένωση Δικαιοσύνης και Συμφιλίωσης (AJR) κατηγόρησε για πρώτη φορά τον Ríos Montt το 1999. Η ανακάλυψη ομαδικών τάφων από το Ίδρυμα Εγκληματολογικής Ανθρωπολογίας της Γουατεμάλας (FAFG) και η ακούραστη εργασία των ομάδων θυμάτων για την πίεση για δικαστικό αγώνα, πετυχαίνοντας τελικά τέσσερις καταδίκες πρώην στρατιωτικών φέτος, έχει καταστήσει ανυπόφορη για το στρατό την παντελή άρνηση της γενοκτονίας, τουλάχιστον σε αίθουσα δικαστηρίου.

"Καταζητούνται. Mejia Victores και Rios Mont για γενοκτονία." Graffiti στην πόλη της Γουατεμάλας. Φωτογραφία: The Advocacy Project (άδεια CC BY-ND 2.0)

Στο blog Lawyers, Guns and Money [en] (“Δικηγόροι, Όπλα και Χρήμα”), ο Erik Loomis παρατηρεί το τι σημαίνει η δίκη του Rios Montt για τη Γουατεμάλα σήμερα:

Σήμερα, η Γουατεμάλα αντιμετωπίζει μια νέα περίοδο αστάθειας λόγω της επέκτασης των συμμοριών ναρκωτικών από το Μεξικό και το Ελ Σαλβαδόρ στα εδάφη της και της ατυχώς βολικής στάσης τους για το δρόμο προς τις ΗΠΑ. Σε αντίθεση με τριάντα χρόνια πριν, όταν ο κόσμος ήθελε να διαλύσει το αστυνομικό σώμα λόγω της τρομερής του καταπίεσης, σήμερα ο κόσμος εναποθέτει τις ελπίδες του στην αστυνομία ως το ένα εμπόδιο μπροστά στο δρόμο μιας νέας γενιάς σκληρής βίας. Η πίεση για τη δίκη του Ríos Montt για τα εγκλήματά του δεν πρόκειται να λύσει κανένα από τα τεράστια προβλήματα της χώρας, αλλά μπορεί τουλάχιστον να πιέσει τους υπερασπιστές της βίας στη χώρα αυτή να το σκεφτούν δίπλα για όποια πράξη τους.

Ο Mike, στο Central American Politics, αναφέρει ότι στο Rios Montt χορηγήθηκε εγγύηση και θα παραμείνει υπό κατ’ οίκον περιορισμό κατά τη διάρκεια της δίκης. Ο Mike προσθέτει την άποψή του [en]:

Μια συγκλονιστική νίκη για το λαό της Γουατεμάλας και μια συνέχεια αυτού που θεωρώ σαν έναν πολύ αξιόλογο χρόνο-και-παραπάνω για την πρόοδο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή.

Τα δυο αυτά γεγονότα δείχνουν πως, χωρίς να ξεχνά το παρελθόν και τις τρομερές κτηνωδίες που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στη χώρα, η Γουατεμάλα κυνηγά να γίνει μια χώρα όπου γίνονται σεβαστά και επιβάλλονται τα διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα. Το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Otto Perez Molina, πρώην Στρατηγός, δεν έχει παρέμβει στην υπόθεση και στήριξε την υπογραφή του Καταστατικού της Ρώμης δίνει ελπίδα στους κατοίκους της Γουατεμάλας ότι στο εγγύς μέλλον η δικαιοσύνη θα φθάνει νωρίτερα, προτού οι εγκληματίες πεθάνουν ή γίνουν πολύ γέροι ή πολύ άρρωστοι για να δικαστούν.