Μακρά είναι η ιστορία της μετανάστευσης Λιβανέζων στη Βραζιλία. Λέγεται πως Χριστιανοί Λιβανέζοι άρχισαν να μεταναστεύουν στη Βραζιλία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο Λίβανος ανήκε ακόμη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ωστόσο, ακόμα κι όταν οι Οθωμανοί νικήθηκαν στον Α’ Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν σταμάτησαν τα κύματα των Λιβανέζων μεταναστών. Αντιθέτως, ο αριθμός αυξήθηκε λόγω γεγονότων που έλαβαν χώρα στην περιοχή, όπως η εγκαθίδρυση του γαλλικού προτεκτοράτου, η δημιουργία του Κράτους του Ισραήλ κι ο εμφύλιος πόλεμος από το 1975 ως το 1990, που ευθύνεται για το κύμα μετανάστευσης Μουσουλμάνων Λιβανέζων.

Στη Βραζιλία, οι Λιβανέζοι αυτοί μετανάστες, γνωστοί ως “Τούρκοι”, εργάζονταν ως γυρολόγοι, εμπορευόμενοι αγαθά, όπως ρούχα και κοσμήματα, σε μεγάλες βραζιλιάνικες πόλεις. Αργότερα, πολλοί από αυτούς θα άνοιγαν τα καταστήματά τους σε εμπορικά κέντρα όπως το Vinte e Cinco de Março και το Oriente Streets στο κέντρο του Σάο Πάολο, μεταβάλλοντας για πάντα το αστικό τοπίο της πρωτεύουσας, καθώς και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες.

""Και βρίσκομαι εδώ σε αυτό το μπουντρούμι όπου βλέπω το Βόσπορο…όπου νιώθω τη μυρωδιά γευστικού kibbeh που ζεσταίνει τις ψυχές των ανθρώπων σε κάθε δρόμο μιας χώρας, που έχει περισσότερους κατοίκους με λιβανέζικες ρίζες κι από το Λίβανο." Φωτογραφία: William Droops, Flickr (CC BY-NC-SA 2.0)

Όπως γίνεται συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, αρχικά οι Λιβανέζοι παρέμειναν ξέχωρα από τη βραζιλιάνικη κοινωνία: μιλούσαν τη δική τους γλώσσα (αραβικά, αλλά πολλές φορές και γαλλικά), έτρωγαν τα δικά τους φαγητά, παρείχαν μόρφωση στα παιδιά τους με το δικό τους τρόπο. Ωστόσο, δεν πέρασε πολύς καιρός μέχρι να προσαρμόσουν την κουλτούρα τους στη χώρα που είχαν υιοθετήσει και γρήγορα έμαθαν πορτογαλικά, προσάρμοσαν τις συνταγές τους με υλικά που βρήκαν ντόπια εκεί, έκαναν μεικτούς γάμους με Βραζιλιάνους με παλαιότερες λιβανέζικες ρίζες, αλλά και με άλλες κοινότητες: Πορτογάλους και Ισπανούς. Τέλος πάντων, τα πάντα κύλισαν με το φυσικό τους τρόπο και οι απόγονοί τους εντάχθηκαν πλήρως στη χώρα όπου γεννήθηκαν.

Η οικονομική κρίση που πέρασε η Βραζιλία τις δεκαετίες '80 και '90 επηρέασε άμεσα τις οικογένειες αυτές, το εισόδημα των οποίων εξαρτιόταν από το εμπόριο. Πολλοί επέλεξαν να επιστρέψουν στο Λίβανο και να ξαναχτίσουν τις ζωές τους στην παλιά πατρίδα. Φυσικά δεν ήταν πλέον οι ίδιοι, καθώς τα παιδιά τους ήταν Βραζιλιάνοι, που δε μιλούσαν άλλη γλώσσα πέρα από τα πορτογαλικά. Η ομάδα αυτή λέγεται “Βραζιλιβανέζοι”, όπως αναφέρει ο Roberto Khatlab στο blog [pt] του Παγκόσμιου Συμβουλίου Βραζιλιάνων Πολιτών:

[Είναι] ένας νεολογισμός με τον οποίο χαρακτηρίζω τους Λιβανέζους-Βραζιλιάνους πολίτες διπλής υπηκοότητας στο Λίβανο, περίπου 10.000 άτομα, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται όσοι επέστρεψαν στη Βραζιλία χωρίς να έχουν πάρει βραζιλιάνικη υπηκοότητα.  Το 1954, ο τραπεζίτης Jean Abou-Jaoudé με βάση τη Βηρυτό ίδρυσε την Ένωση Φιλίας Βραζιλίας-Λιβάνου, η οποία υφίσταται μέχρι και σήμερα. Οι “Βραζιλιβανέζοι” βρίσκονται παντού στο Λίβανο, στο βορρά (Dar Beechtar), στο νότο (Kabrikha), αλλά κυρίως στην περιοχή Bekaa, όπου υπάρχουν ολόκληρα χωριά (Sultan Yaacoub, Kamed-Lawz και Ghazzé), όπου το 90% των κατοίκων είναι “Βραζιλιβανέζοι” που μιλούν άπταιστα πορτογαλικά και συνεχίζουν να διατηρούν βραζιλιάνικες συνήθειες (γαστρονομία, μουσική, αρχιτεκτονικά, γεωργία…).

Στην Bekaa έχει παρατηρηθεί ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο: στην περιοχή αυτή υπάρχουν χωριά π.χ. το Sultan Yakub, όπου η πρώτη γλώσσα δεν είναι ούτε τα αραβικά ούτε τα γαλλικά, αλλά τα πορτογαλικά. Στο blog του, ο δημοσιογράφος Gustavo Chakra ασχολείται [pt] με το θέμα με κάποια έκπληξη.

Όσοι ταξιδεύουν στο Sultan Yakoub να ξέρουν πως μόλις φτάσετε, μπορείτε να ζητήσετε πληροφορίες στα πορτογαλικά, καθώς όλοι απαντάνε αμέσως. Εξάλλου, στο μικρό αυτό χωριό σε έναν απομονωμένο λόφο στη μέση της κοιλάδας Bekaa, σχεδόν όλοι κάτοικοι έχουν ζήσει ή έχουν ένα στενό συγγενή που ζει στη Βραζιλία.

Ο υποφαινόμενος πέρασε τη δοκιμασία και, πράγματι, ο πρώτος πεζός που προσεγγίστηκε μιλούσε πορτογαλικά. Ήταν ο Hussein El Jaroush. Γεννημένος στο Λίβανο, έφυγε για τη Βραζιλία πριν δυο δεκαετίες, όπου έζησε για 13 χρόνια. Πέρασε από το Σαλβαδόρ, το Ρίο ντε Τζανέιρο, τη Ρεσίφε, το Μασεϊό, και όπως πολλοί συμπατριώτες του, κατέληξε στο Σάντο Αντρέ. Σε αυτή την πόλη στα περίχωρα του Σάο Πάολο, υπάρχει ακόμα και ένα είδος λέσχης ονόματι “Κτήμα Sultan Yakoub”, όπου κάτοικοι από αυτό εδώ το χωριό στο Λίβανο μαζεύονται τα Σαββατοκύριακα και παίζουν ποδόσφαιρο ή στήνουν μπάρμπεκιου.

Ένα κομμάτι Βραζιλίας στο Sultan Yakoub. Φωτογραφία: Renata Malkes (χρησιμοποιείται κατόπιν αδείας).

Ο Gustavo Chacra αναφέρει άλλον έναν “Βραζιλιβανέζο”, τον Jamal, 39 ετών, για τον οποίο οι νέοι καιροί θέτουν νέες προκλήσεις, όπως η επιβίωση των πορτογαλικών στις νεότερες γενιές, ειδικά σε όσους γεννήθηκαν στο Λίβανο:

Για τον Jamal, το πιο σημαντικό είναι η διατήρηση των δεσμών με τη Βραζιλία μέσω της πορτογαλικής γλώσσας, ειδικά λόγω του γιου του. Λέει πως πάντοτε μιλά πορτογαλικά με το παιδί, αν και συχνά παίρνει απάντηση στα αραβικά.

Προκειμένου να διασφαλίσει την επιβίωση των πορτογαλικών στις οικογένειες των “Βραζιλιβανέζων”, ανάμεσα σε άλλα στοιχεία της βραζιλιάνικης κουλτούρας, η κυβέρνηση της Βραζιλίας ίδρυσε [pt] το Πολιτιστικό Κέντρο Βραζιλίας-Λιβάνου στη Βηρυτό τον Απρίλιο του 2011. Κάθε Τετάρτη, το κέντρο οργανώνει δωρεάν προβολές ταινιών για τους κατοίκους της Βηρυτού, κυρίως Βραζιλιάνους και απογόνους τους”.

Καποέιρα στη Βηρυτό, από τη λιβανέζικη ομάδα που ίδρυσε τη σχολή

Το blog “Excessivamente Humano” παρέχει [pt] περισσότερες πληροφορίες:

“Ήταν μια μακροχρόνια απαίτηση των Λιβανέζων γενικότερα και ειδικότερα της βραζιλιάνικης κοινότητας στο Λίβανο”, εξήγησε ο Roberto Medeiros, σύμβουλος και επικεφαλής του πολιτιστικού τμήματος της Βραζιλιάνικης πρεσβείας, σχετικά με την πρωτοβουλία για την ίδρυση του κέντρου. “Σε κοινωνικές ή πολιτιστικές εκδηλώσεις με μέλη της πρεσβείας στη Βηρυτό, οι Λιβανέζοι πάντοτε ζητούσαν να δημιουργήσει η κυβέρνηση της Βραζιλίας ένα ίδρυμα με συγκεκριμένη λειτουργία, την εξάπλωση της πορτογαλικής γλώσσας και της βραζιλιάνικης κουλτούρας”, πρόσθεσε.

Γεγονός είναι πως το αίτημα αυτό υφίστατο για πολλά χρόνια και για δεκαετίες είχε παγιδευτεί στη γραφειοκρατία της Μπραζίλια. Επιπροσθέτως, αν και η πρωτοβουλία του Υπουργείου Εξωτερικών της Βραζιλίας είναι αξιέπαινη, και πάλι απέχει πολύ από την προσέγγιση του κυρίως κοινού για το οποίο δημιουργήθηκε, καθώς Βραζιλιάνοι σαν τον Jamal δεν μπορούν να το επισκεφθούν, καθώς ζουν στην Κοιλαδα Bekaa, όπου είναι συγκεντρωμένοι οι περισσότεροι Βραζιλιάνοι. Το επόμενο βήμα θα ‘ναι η μετάβαση δασκάλων πορτογαλικών στην περιοχή, καθώς και η ενθάρρυνση και υποστήριξη βραζιλιάνικων πολιτιστικών ενώσεων και άλλων πολιτισμικών κέντρων, αφιερωμένων, για παράδειγμα, στη Λατινική Αμερική, όπως το Κέντρο Λατινοαμερικάνικων Σπουδών και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Kaslik και το Διεθνές Πρόγραμμα Alecrim στο Λίβανο, ένας οργανισμός για τη διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας των παιδιών με ρίζες από τη Βραζιλία, τα οποία ζουν στη διασπορά.

Έχει έρθει ο καιρός για τη Βραζιλία να υλοποιήσει ένα μακροχρόνιο αίτημα των Βραζιλιάνων στο Λίβανο, αλλά να τους συμπεριλάβει επίσης και ως ενδιάμεσους στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών.