- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Ελβετία: Πρωτοβουλία για την καθιέρωση ενός βασικού εισοδήματος για όλους

Κατηγορίες: Δυτική Ευρώπη, Γαλλία, Ελβετία, Ιδέες, Μέσα των πολιτών, Νομικά, Οικονομικά & επιχειρηματικότητα

Το άρθρο αυτό αποτελεί τμήμα του ειδικού μας αφιερώματος Η Ευρώπη σε Κρίση [1].

Τον περασμένο Απρίλιο, κατατέθηκε επισήμως στην Ελβετία η πρόταση για την ψήφιση ομοσπονδιακού νόμου που θα προβλέπει την παροχή ενός «Βασικού εισοδήματος άνευ κριτηρίων» [2] [fr]. Η ιδέα, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ προτείνει την παροχή ενός μηνιαίου εισοδήματος σε όλους τους πολίτες, χωρίς εισοδηματικά ή επαγγελματικά κριτήρια, προκάλεσε πολλές συζητήσεις στην ελβετική μπλογκόσφαιρα.

Η πρωτοβουλία πολιτών [3] [fr] είναι ένα εργαλείο άμεσης δημοκρατίας, που δίνει τη δυνατότητα στους Ελβετούς πολίτες να ζητούν νομοθετικές ή συνταγματικές τροποποιήσεις. Αν η πρωτοβουλία παροχής ενός βασικού εισοδήματος συγκεντρώσει περισσότερες από 100.000 υπογραφές μέχρι τις 11 Οκτωβρίου 2013, η Ομοσπονδιακή Συνέλευση απαιτείται να εξετάσει το ζήτημα και μπορεί να ανακοινώσει και δημοψήφισμα, αν η πρωτοβουλία κριθεί αξιόπιστη.

Swiss Francs by Flickr user Jim (CC BY-NC-SA 2.0). [4]

Γαλλικά φράγκα, από τον χρήστη του Flickr Jim (CC BY-NC-SA 2.0).

Στο blog του, ο Pascal Holenweg εξηγεί περί τίνος πρόκειται [5][fr]:

L'initiative populaire pour un revenu de base inconditionnel propose d'inscrire dans la constitution fédérale l'instauration d'une allocation universelle versée sans conditions devant permettre à l'ensemble de la population de mener une existence digne et de participer à la vie publique.

La loi règlerait le financement et fixerait le montant de cette allocation (les initiants la situent à 2000-2500 francs par mois, soit, grosso modo, le montant maximum de l'aide sociale actuelle, mais n'inscrivent pas ce montant dans le texte de l'initiative [6]). Le revenu de base est inconditionnel : il n'est subordonné à aucune contre-prestation. Il est universel (tout le monde le touche) et égalitaire (tout le monde touche le même montant). Il est individuel (il est versé aux individus, pas aux ménages).

Il n'est pas un revenu de substitution à un revenu ou un salaire perdu. En revanche, il remplace tous les revenus de substitution (assurance chômage, retraite, allocations familiales, allocations d'étude, rentes invalidité) qui lui sont inférieurs. Comment le financer? Par l'impôt direct sur le revenu et la fortune, par l'impôt indirect sur la consommation (la TVA), par un impôt sur les transactions financières, et surtout par le transfert des ressources consacrées au financement de l'AVS, de l'AI, de l'aide sociale et des autres revenus de substitution inférieurs au montant du revenu de base.

Η κοινωνική πρωτοβουλία για την καθιέρωση “κατώτατου εγγυημένου εισοδήματος” προτείνει το “νομικό πλαίσιο ενός άνευ όρων καθολικού επιδόματος” να ενταχθεί στο ομοσπονδιακό σύνταγμα, το οποίο και θα “επιτρέψει στο σύνολο του λαού να διαβιώνει αξιοπρεπώς και να συμμετέχει στην δημόσια ζωή”.

Το νομικό πλαίσιο θα καθορίζει τις οικονομικές παραμέτρους και το ύψος του επιδόματος (οι εισηγητές προτείνουν γύρω στα 2.000-2.500 ελβετικά φράγκα ανά μήνα [1620-2000 ευρώ], που αποτελεί και το ισχύον ανώτατο καταβληθέν ποσό σύνταξης, αλλά το παραπάνω δεν έχει συμπεριληφθεί στο κείμενο της πρότασης [6]). Το βασικό εισόδημα δεν χρειάζεται κάποιες προϋποθέσεις: δεν υπόκειται σε καμία δοκιμή μέσων. Είναι καθολικό (ο καθένας θα το λαμβάνει) και ισότιμο (όλοι θα λαμβάνουν το ίδιο ποσό). Είναι επίσης προσωπικό (καταβάλλεται σε άτομα και όχι νοικοκυριά).

Δεν αποτελεί εισόδημα για να αναπληρώσει ένα χαμένο μισθό. Αντιθέτως, αντικαθιστά όλα τα εισοδηματικά βοηθήματα (επίδομα ανεργίας, σύνταξη, οικογενειακό επίδομα, φοιτητικό επίδομα, επίδομα αναπηρίας). Πώς θα χρηματοδοτηθεί; Μέσω άμεσης φορολόγησης του εισοδήματος και του πλούτου, έμμεσης φορολόγησης της κατανάλωσης (ΦΠΑ), φορολόγησης των χρηματοοικονομικών συναλλαγών και ειδικότερα μέσω της επανατοποθέτησης πόρων, που τώρα απορροφούνται για την κάλυψη συντάξεων, επιδομάτων ανεργίας, επιδομάτων πρόνοιας και άλλων προνοιακών παροχών, χαμηλότερων από το ύψος του προτεινόμενου κατώτατου εγγυημένου εισοδήματος.

Στο blog του [7] [fr], ο Fred Hubleur καταθέτει το εξής επιχείρημα:

Le truc important, c’est que ce revenu est fixé pour toutes et tous sans qu’il n’y ait de contrepartie de travail ; oui, un revenu sans emploi. Cela peut choquer. Mais dans le fond c’est une idée parfaitement défendable. D’une part, on lutte ainsi contre la pauvreté et la précarité, plus besoins d’aides sociales en complément de revenus autres et des dizaines d’aides différentes et complexes à mettre en œuvre. Ce revenu inconditionnel est également un bon point pour l’innovation et la création. (…) On est aussi dans un nouveau paradigme qui peut effrayer les capitalistes acharnés : libérer l’Homme du travail et lui rendre son statut d’homo sapiens prévalant à celui d’homo travaillus qui a tellement cours dans notre société.

Το σημαντικό είναι ότι το εισόδημα είναι ενιαίο για όλους χωρίς να υπάρχει η προϋπόθεση να εργάζεται ο δικαιούχος. Έτσι ακριβώς, είναι εισόδημα χωρίς εργασία. Αυτό μπορεί να φαίνεται σοκαριστικό. Τουλάχιστον όμως στον πυρήνα της είναι μια υπερασπίσιμη ιδέα. Από την μια πλευρά, πολεμάμε κατά της φτώχειας και της ανασφάλειας και έτσι δεν θα υπάρχει ανάγκη για κοινωνική ασφάλιση που θα ενισχύει άλλα εισοδήματα και δεκάδες διαφορετικές αναποτελεσματικές παροχές. Αυτό το άνευ όρων εισόδημα είναι εξίσου σημαντικό νέο για την καινοτομία και την δημιουργικότητα (…) Έχουμε επίσης αλλάξει την νοοτροπία μας σε κάτι το οποίο οι ανένδοτοι καπιταλιστές βρίσκουν ανησυχητικό: την απελευθέρωση του εργαζόμενου ανθρώπου, επιστρέφοντας τον στην πρότερή του κατάσταση ως homo sapiens, έναντι εκείνης του homo travaillus [στμ: λογοπαίγνιο που περιγράφει τον εργαζόμενο άνθρωπο), ο οποίος στην κοινωνία μας κατέχει κυρίαρχο ρόλο.

Ο Martouf θέτει μια σειρά από επιχειρήματα υπέρ του κατώτατου εγγυημένου εισοδήματος [8] [fr] στο παρακάτω σκίτσο:

[9]

Ανθρώπινοι λόγοι για να εργάζεσαι. Σχεδίαση: freeworldcharter.org, via active rain. Απόδοση από τον Martouf στα γαλλικά με άδεια αναδημοσίευσης

Το νέο παγκόσμιο όραμα έχει εξεταστεί ιδιαιτέρως στην ελβετο-γερμανική ταινία “Βασικό Εισόδημα: Πολιτισμική Ώθηση”, από τους Ennon Schmidt και Daniel Hani, δύο από τους 8 Ελβετούς ιδρυτές της πρωτοβουλίας:

“Και τι θα έκανες με ένα βασικό εισόδημα;”

Στην ιστοσελίδα της BIEN_Switzerland, του Ελβετικού παραρτήματος του παγκόσμιου δικτύου για την υιοθέτηση του βασικού εισοδήματος [10], χρήστες του διαδικτύου ερωτήθηκαν το παρακάτω [11] [fr]:

Voilà, ça y est, vous l'avez. Chaque mois vous recevez 2500 francs sans condition. Dites-nous en quoi votre vie a changé. Dites-nous ce que vous faites de votre temps. A quoi vous consacrez votre vie ?

Έχουμε λοιπόν το εξής. Λαμβάνεις 2.500 ελβετικά φράγκα κάθε μήνα χωρίς όρους. Πες μας πώς θα άλλαζε η ζωή σου. Πες μας πώς θα περνούσες τον χρόνο σου. Σε τι θα αφιέρωνες την ζωή σου;

Η απαντήσεις ήταν ποικίλες. Ο Antoine θα άνοιγε ένα εστιατόριο. H Gaetane θα δημιουργούσε μια φάρμα. Ο Renaud θα αφιερωνόταν στην μουσική:

Mon premier projet serait de finir et de tenter de produire un instrument de musique que je suis en train de créer. Parallèlement à ça je proposerais des cours d'utilisation de mon instrument de musique préféré et peu connu dans la région

Το πρώτο μου έργο θα ήταν να ολοκληρώσω ένα μουσικό όργανο για το οποίο είμαι στην διαδικασία δημιουργίας και μελλοντικής μαζικής παραγωγής. Την ίδια στιγμή θα προσέφερα μαθήματα για το παίξιμο του αγαπημένου μου μουσικού οργάνου, ενός οργάνου που δεν είναι τόσο γνωστό στην περιοχή.

Ο χρήστης herfou70 θα έθετε ως προτεραιότητα την οικογένεια του [12] [fr]:

Je suis Père de famille (3 enfants – 6-11-14 ans) et suis le seul salairé de la famille. Disposer d'une revenu de base me permettrait de consacrer plus temps à mes enfants. Mon épouse pourrait également avoir une activité autre que celle qu'elle occupe dans le foyer, ce qui lui permettrait de plus s'épanouir

Είμαι πατέρας (3 παιδιών – 6, 11 και 14 χρονών) και είμαι ο μοναδικός με εισόδημα στην οικογένεια. Η ύπαρξη ενός βασικού εισοδήματος θα μου επιτρέψει να αφιερώσω περισσότερο χρόνο στα παιδιά μου. Η σύζυγός μου θα μπορούσε επίσης να κάνει κάτι διαφορετικό από το να προσέχει το σπίτι μας, επιτρέποντας της να αναπτυχθεί ως άνθρωπος.

A poster by the initiative [13]

[αφίσα από την πρωτοβουλία “Καθιέρωση βασικού άνευ όρων εισοδήματος”]

Στο Facebook, υποστηρικτές της πρωτοβουλίας βασικού εισοδήματος ξεκίνησαν ένα διαγωνισμό [13] [fr] με τίτλο “Σταρ για μια ζωή”. Οι επισκέπτες της σελίδας καλούνται να βγάλουν μια φωτογραφία του εαυτού τους σαν να ήταν καταδικασμένοι “για μια ζωή”.

Ένα βασικό εισόδημα θα κάνει “περισσότερο κακό παρά καλό”

Δεν έχουν πειστεί όλοι όμως για την ιδέα αυτή. Σύμφωνα με τον Jean Christophe Schwaab, μέλος της Κάτω Βουλής των Αντιπροσώπων στην Ελβετία, οι σοσιαλιστές δεν πρέπει να υποστηρίξουν την πρόταση, για την οποία κρίνει πως “θα κάνει περισσότερο κακό παρά καλό και θα αποτελέσει καταστροφή για τους εργαζόμενους”. Έδωσε την παρακάτω εξήγηση στο ιστολόγιό του [14] [fr]:

Les partisans du revenu de base prétendent que ce revenu doit «libérer de l’obligation de gagner sa vie» et entraînerait la disparition des emplois précaires ou mal payés, car, puisque le revenu de base garantit le minimum vital, plus personnes ne voudra de ces emplois. Or, c’est probablement le contraire qui se produirait. Comme ces faibles montants ne suffiront pas à atteindre le premier objectif de l’initiative, à savoir garantir des conditions de vie décentes, leurs bénéficiaires seront obligés de travailler quand même, malgré le revenu de base. La pression d’accepter n’importe quel emploi ne disparaîtra donc pas.

Οι υποστηρικτές ενός βασικού εισοδήματος ισχυρίζονται πως θα “απελευθερώνει το κόσμο από την υποχρέωση να βγάζει τα προς το ζην” και θα οδηγήσει στην εξαφάνιση ασταθούς ή κακοπληρωμένης εργασίας, γιατί, καθώς το βασικό αυτό εισόδημα εξασφαλίζει έναν ελάχιστο μισθό, κανείς δε θα θέλει τις δουλειές αυτές. Όμως, είναι περισσότερο πιθανό να προκληθούν τα αντίθετα αποτελέσματα. Καθώς το χαμηλό επίπεδο χρημάτων δε θα είναι αρκετό για να ικανοποιήσει τον πρωταρχικό στόχο της πρωτοβουλίας, δηλαδή την εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, οι δικαιούχοι θα υποχρεούνται να εργαστούν ούτως ή άλλως, παρά το βασικό εισόδημα. Δε θα εξαφανιστεί η πίεση να δεχτεί κάποιος μια οποιαδήποτε διαθέσιμη θέση εργασίας.

Προσέθεσε:

Enfin, le revenu de base inconditionnel aurait pour grave défaut d’exclure définitivement bon nombre de travailleurs du marché du travail (dont on nierait alors le droit au travail): ceux dont on ne jugerait pas la capacité de gain suffisante (p. ex. en raison d’un handicap, de maladie ou de faibles qualifications) n’auraient qu’à se contenter du revenu de base.

Εν κατακλείδι, το χειρότερο θα είναι ότι ένα άνευ όρων βασικό εισόδημα θα εξαιρούσε ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων από την αγορά εργασίας (με την άρνηση του δικαιώματος στην εργασία): Όσοι κρίνονται ως μη έχοντες την δυνατότητα να αποκομίσουν εισόδημα (λόγω αναπηρίας, ασθένειας ή έλλειψης προσόντων) θα πρέπει να απλά να αρκεστούν στο βασικό εισόδημα.

Η ανάλυση του είναι αμφιλεγόμενη, όπως φαίνεται και από τα σχόλια που έγιναν στη δημοσίευση. Από γαλλικής πλευράς ο Jeff Renault εξήγησε γιατί η αριστερά είναι εντελώς αντίθετη [15] [fr] σε ένα βασικό άνευ όρων εισόδημα:

La gauche de la fin du 19è et du 20è siècle s’est forgée autour de la valeur travail et la défense des travailleurs. Ce combat se retrouve dans la défense persistante du salariat et de son St. Graal, le CDI, alors même que ce “statut” ne concerne plus qu’une minorité de personnes.

Η αριστερά στα τέλη του 19ου και κατά την διάρκεια του 20ού αιώνα γαλουχήθηκε από τις αξίες της εργασίας και της υπεράσπισης των εργατών. Η μάχη αυτή περιστρέφεται γύρω από την αιώνια υποστήριξη του έμμισθου εργάτη και το ιερό δισκοπότηρο του μόνιμου, έμμισθου συμβολαίου, παρά το γεγονός ότι αυτό το καθεστώς αφορά την μειονότητα.

Με την έναρξη της πρωτοβουλίας, Ο Hubleur ελπίζει [7] [fr] ότι ένας μεγάλος κοινωνικός διάλογος θα ξεκινήσει στην Ελβετία:

Ce sera au moins la porte ouverte à un grand débat de société et l’occasion de réfléchir à ce que l’on veut et à quelle vie on aspire. Ce système d’allocation universelle (ou autres noms), ça fait un moment que je le suis, je me souviens qu’on en avait parlé dans des cours sur la précarité et le lien social il y a une dizaine d’années à l’université. Le principe est franchement séduisant et mérite qu’on s’y arrête.

Quand on voit le monde que nous donne le système capitaliste et productiviste actuel, on peut bien se prendre à rêver d’autre chose, d’un monde laissant plus de chances à chacune et chacun.

Αυτή η πρωτοβουλία αν μη τι άλλο θα ανοίξει τις πόρτες σε ένα μεγάλο κοινωνικό διάλογο και την ευκαιρία να αναλογιστούμε τι θέλουμε και τι είδους ζωή φιλοδοξούμε να έχουμε. Παρακολουθώ την ιδέα ενός καθολικού συστήματος παροχών (μεταξύ άλλων ονομάτων) για κάποιο καιρό τώρα. Θυμάμαι να το συζητάμε σε ένα μάθημα για την αστάθεια και τους κοινωνικούς δεσμούς μια δεκαετία πριν στο πανεπιστήμιο. Η ιδέα είναι ειλικρινά πολύ ελκυστική και αξίζει μια πιο προσεκτική ματιά. Όταν κοιτάς τον κόσμο μέσα από το υπάρχον καπιταλιστικό παραγωγικό μοντέλο, εύκολα μπορείς να καταλήξεις να αποζητάς κάτι άλλο, ένα κόσμο που παρέχει σε όλους μια καλύτερη ευκαιρία.

Το άρθρο αυτό αποτελεί τμήμα του ειδικού μας αφιερώματος Η Ευρώπη σε Κρίση [1].