- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Ανακαλύπτοντας ξανά την “ξεχασμένη” ιστορία της Αφρικής

Κατηγορίες: Υπο-Σαχάρια Αφρική, Γουινέα, Μαδαγασκάρη, Μάλι, Τόγκο, Εκπαίδευση, Ιστορία, Μέσα των πολιτών

[Όλοι οι σύνδεσμοι οδηγούν σε σελίδες στα γαλλικά, εκτός κι αν αναφέρεται διαφορετικά]

Η αποικιακή περίοδος στην Αφρική συχνά ξεχωρίζει, δικαίως ή αδίκως, σχετικά με τα πολυάριθμα προβλήματα που ταλανίζουν την ήπειρο. Η συζήτηση σχετικά με τον αληθινό αντίκτυπο της αποικιοκρατίας στην ανάπτυξη των αφρικανικών χωρών και στα διαλείποντα προβλήματά τους είναι σπανίως ομόφωνη. Ωστόσο, υπάρχει μια πλευρά της περιόδου αυτής που προκαλεί λιγότερες αντιλογίες: η άγνοια της προ-αποικιακής ιστορίας της Αφρικής.

Δεν είναι σπάνιο να βρίσκεται σημαντικός αριθμός Αφρικανών μαθητών και από την αποικιακή και από τη μετα-αποικιακή περίοδο, οι οποίοι έχουν πολύ στοιχειώδη γνώση της ιστορίας της Αφρικής. Οι ίδιοι αυτοί μαθητές συχνά γνωρίζουν την ιστορία της χώρας αποικιστή καλύτερα κι από τη δική τους ιστορία, φαινόμενο που τονίζεται από την έκφραση “Οι παππούδες μας οι Γαλάτες [1]” [.pdf] που χρησιμοποιούνταν όχι και τόσο παλιά στην Ακτή Ελεφαντοστού και στη Σενεγάλη.

Women doing their hair- Antananarivo, Madagascar. Vintage photographic postcard, c.1907, photograph by Collection M. T., printed by Ateliers de Phototypie Guende, Marseille, France. Shared by postaletrice on Flickr (CC-BY-NC-3.0) [2]

Γυναίκες φτιάχνουν τα μαλλιά τους, Ανταναναρίβο, Μαδαγασκάρη. Παλιά καρτ ποστάλ, περίπου του 1907, φωτογραφία από Collection M. T., τυπωμένη από το Ateliers de Phototypie Guende στη Μασσαλία της Γαλλίας. Δημοσιεύτηκε από το χρήστη postaletrice στο Flickr (CC-BY-NC-3.0)

Κίνδυνοι παραμέλησης του παρελθόντος μας

Αντιθέτως με ό,τι ανέφερε [3][en] ο πρώην Γάλλος πρόεδρος Σαρκοζί στο Ντακάρ της Σενεγάλης το 2007 σχετικά με τη θέση των Αφρικανών ανδρών στην ιστορία [4] [en], η ιστορία της αφρικανικής ηπείρου είναι γεμάτη από πλούσιους πολιτισμούς και χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες [5] [en]. Η ιστορία αυτή όμως συχνά παραβλέπεται ή αγνοείται υπερβολικά.

Εις απάντηση στην περίφημη ομιλία του Ντακάρ, η ιστορικός από το Μάλι Adame Ba Konaré [6] [en] έγραψε με τη βοήθεια και άλλων συναδέρφων μια συλλογή δοκιμίων με τίτλο “Petit précis de remise à niveau sur l'histoire africaine à l'usage du président Sarkozy” [7] (Μια νέα μικρή σύνοψη της ιστορίας της Αφρικής από την οπτική γωνία του Πορέδρου Σαρκοζί). Στην εισαγωγή της συλλογής αυτής, οι συγγραφείς εξηγούν γιατί είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε καλύτερα την ιστορία της Αφρικής και πώς να το κάνουμε [8]:

Πάνω απ’ όλα, πρέπει να διαδοθεί σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κλίμακα η ιστορία, η αληθινή ιστορία της Αφρικής και των ανθρώπων της, στην ήπειρο και εκτός ηπείρου. Οι νέοι της Αφρικής είναι πρόθυμοι να μάθουν. Κάνουν σωστές ερωτήσεις, που σχεδόν πάντοτε καταλήγουν στο: πώς φτάσαμε εδώ που είμαστε σήμερα; Πέρα από το γράψιμο, τώρα έχουμε κάθε είδους τεχνικό μέσο για να προχωρήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα με τη διάδοση αυτή.

Ο χρήστης του YouTube Dembeto δημοσίευσε ένα βίντεο [9] [fr] προγράμματος που συζητά την ξεχασμένη ιστορία της Αφρικής:

http://www.youtube.com/watch?v=EI-ugayMWTc [10]

Στην Γουινέα, ο Papa Attigou Bah προειδοποιεί για τις συνέπειες όταν κάποιος ξεχνά την ιστορία του, δεδομένων των περιοδικών πολιτικών κρίσεων που έχει περάσει η ήπειρος. Σε άρθρο με τίτλο “L'Afrique politique, une histoire oubliee?” (Πολιτική της Αφρικής, ξεχασμένη ιστορία;), ρωτά:

Η νέα γενιά της Αφρικής, αυτή που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια ή μετά την Ανεξαρτησία, θα μπορούσε να επωφεληθεί αντικειμενικά από τη διδασκαλία της ιστορίας των διαδοχικών πολιτικών αγώνων των προγόνων μας κατά τη μετα-αποικιακή περίοδο, γνωστή και ως περίοδο της αφρικανικής ανεξαρτησίας; Επίσης, τι εκτίμηση λαμβάνει η Αφρική σήμερα από τις επώδυνες δεκαετίες πολιτικών και δημοκρατικών αγώνων, που τούτη φορά χειρίζονται από την ίδια γενιά που πάλεψε για την αφρικανική ανεξαρτησία; […] Η Αφρική μπορεί και πρέπει να είναι η ήπειρος του μέλλοντος στην τρίτη αυτή χιλιετία, με προϋπόθεση ότι η νέα αφρικανική γενιά λάβει πλήρη ευθύνη ενώπιον της ιστορίας.

Στη Μαδαγασκάρη, δεν είναι πολλά τα βιβλία που είναι γραμμένα από Μαλαγάσιους σχετικά με τη δική τους ιστορία [11]. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί από το γεγονός ότι τα γαλλικά είναι η κυρίαρχη γλώσσα σε ένα υποτιθέμενο δίγλωσσο σκηνικό. Ο Rakotoarisoa Victor James εξηγεί [12]:

Η διγλωσσία είναι αποτελεσματική υπέρ της γαλλικής πλευράς. Από τα οχτώ κύρια επίσημα μαθήματα του τελευταίου σχολικού έτους, μόνο τα μαλαγασικά και άλλα δυο μαθήματα (Φιλοσοφία και Ιστορία/Γεωγραφία) διδάσκονται στη μαλαγασική γλώσσα, για τα οποία ο καθηγητής (όταν κάνει το μάθημα) και οι μαθητές (όταν γράφουν εξετάσεις) έχουν επιλογή. Η κατάσταση αυτή δείχνει ότι, στον τομέα της διδασκαλίας και μάθησης, τα μαλαγασικά είναι κάπως λιγότερο σημαντικά από τα γαλλικά.

Μαθαίνοντας ξανά ιστορία

Αρκετές πρωτοβουλίες προωθούν μια επαναπροσέγγιση της ιστορίας της Αφρικής από τους πολίτες της. Η ΟΥΝΕΣΚΟ ξεκίνησε ένα πρόγραμμα [13] [en] το 1964 για την ανάπτυξη της “Γενικής Ιστορίας της Αφρικής”, που έχει ως στόχο:

…να γιατρέψει την εκτεταμένη άγνοια για το παρελθόν της Αφρικής. Για να αντιμετωπίσει την πρόκληση αυτή της αναδιαμόρφωσης της ιστορίας μιας Αφρικής χωρίς καμία φυλετική προκατάληψη που να προέρχεται από το δουλεμπόριο και την αποικιοκρατία και για να προωθήσει μια αφρικανική οπτική γωνία, η ΟΥΝΕΣΚΟ κάλεσε τους μεγαλύτερους μελετητές του καιρού μας από την Αφρική και όλο τον κόσμο. […] Υπό την επίβλεψη της Διεθνούς Επιστημονικής Κοινότητας, [14] εκ της οποίας τα 2/3 είναι από την Αφρική, η δημιουργία οκτώ τόμων [15] της Γενικής Ιστορίας της Αφρικής, κινητοποίησε περισσότερους από 230 ιστορικούς και άλλους ειδικούς για περισσότερα από 35 χρόνια.

Η ομάδα στο Facebook Mémoires d'Afrique [16] (Αναμνήσεις από την Αφρική) στοχεύει να ξεκινήσει:

Μια συζήτηση γύρω από ένα περίγραμμα της ιστορίας της Αφρικής ή των μαύρων. Σκοπός είναι να επιτραπεί ο διάλογος για θέματα που συχνά είναι ταμπού, να αποκαλυφθεί το μαύρο πάνθεον. […] Ταπεινός μας στόχος είναι να επιτρέψουμε στα παιδιά μας, στην μεγάλη Παναφρικανική μας οικογένεια και τη διασπορά να ανακαλύψουν και να ξεκινήσουν το διάλογο και ίσως ένα κάποιο πάθος. […] Μπορείτε να εκφραστείτε εδώ για ένα αγαπημένο σας θέμα, που να σας κεντρίζει το ενδιαφέρον. Χωρίς να υποπέσουμε σε αντιμαχία, προσβολές ή αδιαλλαξία […], ελπίζουμε πως το πάθος μας για την ιστορία της ηπείρου μας θα συνεχίσει να μας ενώνει.

Μια πλούσια ιστορία, αρκετά μεγάλη για να αναφερθεί λεπτομερώς. Έτσι, συζητούνται επιλεγμένα κομμάτια, όπως για παράδειγμα η ιστορία του Togbè Agokoli [17], βασιλιά της φυλής Ewe και ιδρυτή του βασιλείου του Notsé [18] [en] στο Τόγκο:

Στην Άκκρα της Γκάνας, τον προηγούμενο Μάρτιο διοργανώθηκε ο Μήνας της Ιστορίας των Μαύρων [19] [en] για τον εορτασμό της Παναφρικανικής ιστορίας. Πολλοί χρήστες του Διαδικτύου εκτιμούν την επιθυμία αυτή για την εξάπλωση της γνώσης της ιστορίας της Αφρικής.

Αφού είδε το παραπάνω βίντεο, ο χρήστης Boris Amouzou [20] είπε στο Facebook:

Αυτό που μου αρέσει στο πρόγραμμα αυτό είναι ότι μας επιτρέπει να ξαναζήσουμε το κομμάτι αυτό της ιστορίας του Τόγκο που μας λείπει…

Η επανεκμάθηση όμως της ιστορίας της ηπείρου είναι μια μακρά διαδικασία. Ο Jacques Binet μας υπενθυμίζει ότι και οι Αφρικανοί ηγέτες επίσης φέρουν μερίδιο ευθύνης για τη λησμονημένη αυτή ιστορία [1]:

Πρέπει να θυμόμαστε ότι η κοινή γνώμη και οι Αφρικανοί βουλευτές ήθελαν σχολεία και προγράμματα εντελώς συμμορφωμένα με αυτά της Γαλλίας.

Ο Malassem, ωστόσο, πιστεύει ότι η άγνοια της ιστορίας της Αφρικής δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα έλλειψης πηγών, αλλά θέλησης [21]:

Αφρική, Αφρική μου. Αφρική των περήφανων πολεμιστών. Η ιστορία πάντοτε έχει ένα μονοπάτι. Είναι κρίμα πράγματι για όσους θέλουν να μείνουν για πάντα στο σκοτάδι.