[Όλες οι παραθέσεις έχουν μεταφραστεί από τα γαλλικά και εμφανίζονται στην αρχική δημοσίευση]
Ο στρατός έχει συχνά διαδραματίσει ένα κρίσιμο αλλά διφορούμενο ρόλο κατά την λειτουργία των πολιτικών θεσμών στην Αφρική. Μεταξύ 1950 και 2000, 53 αφρικανικές χώρες [1] υπέφεραν από 85 στρατιωτικά πραξικοπήματα τα οποία οδηγούσαν κάθε φορά σε αλλαγή καθεστώτος. Μετά από μια ανάπαυση την περίοδο της δεκαετίας του 1990, η Αφρικανική ήπειρος, ήταν για ακόμα μια φορά αυτή με τα περισσότερα στρατιωτικά πραξικοπήματα ήδη από την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα με 27 απόπειρες κατάληψης της εξουσίας [2] [en]. Υπάρχων ταυτόχρονα παράγων σταθεροποίησης και αποσταθεροποίησης των καθεστώτων [3] [fr], ο στρατός κατηγορείται σε αρκετές χώρες ότι δεν δείχνει να γνωρίζει πως να προσαρμοστεί σε αυτή την αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων.
[4]Ο Στρατός της Μαδαγασκάρης υποστήριξε τον Rajoelina κατά την κατάληψη της εξουσίας τον Μάρτιο του 2009 – Public Domain μέσω Topmada
Ένα ερώτημα αρμοδιότητας και αμοιβών
Στο Μάλι, η έλλειψη αποφασιστικότητας στην σύγκρουση στο Βορρά της χώρας ήταν ο κύριος λόγος που προφασίστηκε ο Λοχαγός Amadou Haya Sanogo [5] για να απομακρύνει τον Amadou Toumani Touré [6] από την εξουσία. Παρ’ όλα αυτά, από το στρατιωτικό πραξικόπημα της 22ας Μαρτίου 2012 [7], ο στρατός παραμένει ανίσχυρος όσον αφορά την επανάκτηση του Βορείου Μάλι [8] και δείχνει να έχει παραιτηθεί, περιμένοντας βοήθεια από τις διεθνείς ένοπλες δυνάμεις για να κυνηγήσει τις ισλαμικές ομάδες από την περιοχή. Ακόμα και αν ο Λοχαγός Sanogo δίνει την εντύπωση ότι έχει αφήσει τις πολιτικές αρχές και τον μεταβατικό πρόεδρο, Dioncouda Traoré, να λάβουν την ηγεσία της χώρας, δεν παύει να αποτελεί σημαντικό χαρακτήρα της παρούσης μετάβασης και παραμένει επικεφαλής της στρατιωτικής χούντας CNRDRE [9].
[10]Λοχαγός Sanogo, Αρχηγός της Στρατιωτικής Χούντας, φωτογραφία μέσω @Youngmalian
Ο Λοχαγός Sanogo ξεκίνησε την στρατιωτική του εκπαίδευση στην Στρατιωτική Ακαδημία Kati [11] στο Μάλι και έπειτα τη συνέχισε στις Ηνωμένες Πολιτείες, αρχικά στο Lackland του Τέξας και ακολούθως στο Fort Benning της Τζόρτζια και το Fort Wachica της Αριζόνα. Κατά τη σύντομη περίοδο που ο Sanogo υπήρξε επικεφαλής της χώρας, το Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση του Αζαουάντ, MNLA [12], με συνδέσεις σε διάφορες ισλαμικές ομάδες συμπεριλαμβανομένης της AQMI [13], δηλαδή της Αλ Κάιντα στο Ισλαμικό Μαγκρέμπ [14], κατέκτησε το μισό του Βόρειου Μάλι και ανακήρυξε την ανεξαρτησία του Αζαουάντ [15]. Εάν υπάρχει κάποια διαμάχη σχετικά με τις στρατιωτικές ικανότητες του Sanogo, υπάρχει μικρή αμφιβολία πως δεν απέκτησε την απαραίτητη πολιτική αρμοδιότητα για τις πολλαπλές του παρεμβάσεις και τις μονομερείς αποφάσεις σχετικά με τη διαχείριση της χώρας. Παρακάτω μπορείτε να παρακολουθήσετε μια μαγνητοσκοπημένη συνέντευξη που δόθηκε από τον Sanogo αφού παρέδωσε την εξουσία στον μεταβατικό πρόεδρο – από τον MrMaliweb [16] [fr]:
Στη Μαδαγασκάρη ο στρατός έπαιξε ένα κρίσιμο ρόλο στην ανάδειξη της συνεχιζόμενης εκεί πολιτικής κρίσης [17] [en]. Ένα βίντεο που μαγνητοσκοπήθηκε κατά την αναρρίχηση του Rajoelina ξεδιπλώνει την υπόθεση του στρατιωτικού πραξικοπήματος και το ρόλο του στρατού στην απόκτηση της εξουσίας:
Ο ιστότοπος Tananews έγραψε για το πως ο στρατός της Μαδαγασκάρης θυσίασε την αποστολή του [18] [en] εξαιτίας ενός προβλήματος αμοιβών:
Τα χρήματα και η διαφθορά έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη αυτής της ατελείωτης κρίσης. Στα μάτια όλου του κόσμου, ο στρατός της Μαδαγασκάρης έχει να κάνει πολλά για να αποκαταστήσει αυτή την αμαυρωμένη εικόνα.
Ένας αριθμός των αξιωματικών προτίμησαν να θυσιάσουν την τιμή και την περηφάνια τους για να ανέλθουν σε θέσεις που σήμερα υπάρχουν, αύριο όμως όχι! Είναι περήφανοι που φορούν τα νέα τους επώμια, τα οποία τους έχουν αποδοθεί από μια παράνομη εξουσία;
Ας ελπίσουμε ότι θα αναρωτηθούν μόνοι τους […] Για να σωθεί η χώρα, δεν υπάρχουν δυο δρόμοι: Είτε ο στρατός της Μαδαγασκάρης θα αναλάβει και θα ενισχύσει τις γραμμές του Vahaoaka; ή ο στρατός της Μαδαγασκάρης θα συνεχίσει να λειτουργεί ως μαριονέτα…
Ο Juvence Ramasy, πολιτικός επιστήμονας στη Μαδαγασκάρη, δημοσίευσε ένα άρθρο για το ρόλο των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική και δημοκρατική σταθερότητα για λογαριασμό του CODESRIA (Συμβούλιο για την Ανάπτυξη της Πολιτικής Επιστήμης στην Αφρική). Εξηγεί [19] [fr]:
Με σκοπό η πολιτική ουδετερότητα του στρατού να ισχύει πραγματικά, πρέπει να επιτευχθεί η αποστρατικοποίηση της πολιτικής εξουσίας, επειδή η υποχώρηση του στρατιωτικού προσωπικού από την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας και η υποταγή του στρατού στις πολιτικές αποφάσεις δεν είναι αρκετή για να εξασφαλίσει αυτή την πολιτική σταθερότητα. Αυτή η υποχώρηση έχει επιτευχθεί μέσω του τρίτου κύματος του εκδημοκρατισμού. Παρ’ όλα αυτά η μετάβαση καθοδηγείται ουσιαστικά από τους στρατιωτικούς.
Ο Mathieu Pellerin, ερευνητής στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων IFRI (French International Relations Institute), εξηγεί γιατί κατά τη διάρκει αυτής της κρίσης οι πολιτικοί παίκτες στη Μαδαγασκάρη προσπαθούν να ευνοήσουν τις ένοπλες δυνάμεις [20] [fr]:
Ο στρατός της Μαδαγασκάρης έχει μια νομικίστικη παράδοση […] Αυτό δε σημαίνει οτι ο στρατός δε συμμετέχει, το αντίθετο μάλιστα. Θα τον περιέγραφα ως τη δύναμη αναχαίτισης εξαιτίας της απειλής που θέτει. Κάθε πλευρά γνωρίζει οτι θα πρέπει να υποταχθεί στην θέλησή του. Το 2002, η εξέλιξη των εφεδρικών δυνάμεων του Marc Ravalomanana, έκρινε την ισορροπία δυνάμεων. […] Ο Andry Rajoelina αυτοπερικυκλώθηκε από στρατιωτικό προσωπικό, συμπεριλαμβανομένου και του στρατηγού της υποχώρησης, Dollin Rosoloa, ο οποίος ήταν Αρχηγός Προσωπικού του Δημάρχου του Antananarivo, της μεγαλύτερης πόλης της Μαδαγασκάρης, καθώς και των στρατηγών Blake και Organes που εξυπηρετούσαν συνήθως τον Marc Ravalomanana. Θα έχουν επομένως μια επιρροή σε συγκεκριμένους τομείς του στρατού της Μαδαγασκάρης.
Στο βιβλίο του “Madagascar, le coup d'Etat de mars 2009 [21]” [fr], ο Καθηγητής Solofo Randrianja εξηγεί τους μηχανισμούς της διαφθοράς στο στρατό [22] [fr] κατά τη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης:
O Rajoelina προσφέρει διάφορες ευκολίες [στο στρατό] για να διασφαλίσει την υποστήριξη και την πίστη του. Η χορήγηση δανείων 3.2 δισεκατομμυρίων αριάρι [23] στις ένοπλες δυνάμεις κατά τους εορτασμούς της Ημέρας Ανεξαρτησίας του 2009 είναι ένα προϊόν αυτής της νοοτροπίας […] για να διασφαλιστεί η μη συνέχιση αυτών των πελατειακών σχέσεων, είναι απαραίτητο το οικοδόμημα του στρατού να βρίσκεται κάτω από δημοκρατικό έλεγχο και οχι υπό πολιτικό.
Ένας στρατός συχνά διαιρεμένος και υπό πίεση
Στην Ακτή Ελεφαντοστού, μετά από ένα εμφύλιο πόλεμο ο οποίος έχει αφήσει τα σημάδια του, οι Δημοκρατικές Δυνάμεις της Ακτής Ελεφαντοστού [24] (FRCI) βρίσκονται ακόμη υπό πίεση από στρατιωτικούς πιστούς στο παλιό καθεστώς Gbagbo. Αψιμαχίες έλαβαν χώρα τον Αύγουστο του 2012 [25] [fr] κοντά στην πρωτεύουσα, Αμπιτζάν, οδηγώντας σε γενικευμένο φόβο ελάττωσης της δημόσιας ασφάλειας. Ο Richard Banegas, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Ceri-Sciences-Po, δήλωσε ότι οι ταραχές ήταν δικαιολογημένες [26] [fr]:
Πολλοί από τους πρώην στρατιωτικούς του Gbagbo υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό, στην Γκάνα, ή στη Λιβερία, ακόμα και στο Αμπιτζάν, με σχετική μυστικότητα. Οι πιο ριζοσπαστικοί έχουν μια μεσσιανική πολεμοχαρή νοοτροπία, διασπείροντας μια ‘ρητορική επιστροφής’ του ηγέτη τους. […] Επιπλέον, μεταρρυθμίσεις για έναν εθνικό στρατό βρίσκονται επίσης σε εξέλιξη, αλλά μερικές φορές κρύβουν αυξανόμενους αριθμούς στρατιωτών που προέρχονται τους οπαδούς της εξέγερσης του Ouattara εις βάρος μιας οργανωμένης και συνεπώς πιο δίκαιης ιεραρχίας.
Στην Γουινέα, το στρατιωτικό πραξικόπημα του Δεκεμβρίου 2008 [27] [en] δήγησε τον Λοχαγό Moussa Dadis Camara στην εξουσία. Το καθεστώς του τερματίστηκε κατά τη διάρκεια των πρώτων δημοκρατικών εκλογών της χώρας το 2010, και όχι πριν από μια αιματηρή κατάπνιξη το 2009, που κόστιζε τη ζωή σε περισσότερους από 1000 ανθρώπους [28] [en] μιας αντιδικτατορικής διαδήλωσης. Οι εσωτερικές έριδες στο στρατό είναι ακόμα νωπές σε σχέση με τις τρέχουσες τάσεις [29].
Στη Μαυριτανία, η ηγετική προσωπικότητα των στρατιωτικών πραξικοπημάτων του 2005 και του 2008 και τρέχων πρόεδρος Mohamed Ould Aziz, πρόσφατα έγινε στόχος πυροβολισμών, [30] κάτι που οδήγησε στην απομόνωσή του στη Γαλλία. Οι φήμες για την προέλευση αυτών των πυροβολισμών είναι πολλές, όπως και το ενδεχόμενο να αναλάβει ο στρατός εάν η ανάρρωση του Aziz διαρκέσει περισσότερο απ’ ότι προβλέπεται.
Η επιστροφή του Πρετοριανισμού, η οποία σημαίνει διεφθαρμένος στρατιωτικός δεσποτισμός, είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός σε πολλές αφρικανικές χώρες. Όπως δήλωσε ο Juvenal Ramasy, η αποστρατικοποίηση της πολιτικής συνδεμένη με την αποπολιτικοποίηση και τον επαγγελματισμό στο στρατό θα πρέπει να λάβει χώρα επειγόντως στις χώρες αυτές, όπου η δημοκρατία είναι ακόμα εύθραυστη.