Περισσότερα από 20 χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη Βουλγαρία, η χώρα θα έπρεπε να είχε ξεπεράσει προ πολλού τη μεταβατική περίοδο, τουλάχιστον σε σχέση με τα βασικά δημοκρατικά δικαιώματα, όπως η ελευθερία της έκφρασης και του τύπου. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει. Σύμφωνα με κάποιες πρόσφατες μελέτες [en] αλλά και με το δημόσιο αίσθημα, η Βουλγαρία κατατάσσεται ως η χώρα με το χειρότερο δείκτη ελευθεροτυπίας ανάμεσα στις χώρες-μέλη της Ε.Ε. 

Λίγους μήνες πριν την παραίτηση της κυβέρνησης του [en], ο Βούλγαρος πρώην πρωθυπουργός Μπόικο Μπορίσοφ προέβη σε ένα αμφιλεγόμενο δημόσιο σχόλιο, αφότου ο ιστότοπος Bivol [bg], συνεργάτης των Wikileaks στη Βουλγαρία, δημοσίευσε ένα έγγραφο που φέρεται να αποκάλυπτε [bg, pdf] ότι ο πρώην πρωθυπουργός είχε βρεθεί κάτω από αστυνομική έρευνα στη δεκαετία του '90. Αυτό το σχόλιο του Μπορίσοφ προς τους εκπρόσωπους του τύπου έγινε τέσσερις μόλις ημέρες αφού είχε δηλώσει στη Δημόσια Βουλγαρική Τηλεόραση ότι δεν έλεγχε τα ΜΜΕ της χώρας:

Αυτό που έκανε [το Bivol], μπορώ να το κάνω και εγώ σε όλους εσάς που βρίσκεστε σήμερα εδώ. Μπορώ να διατάξω τις [κυβερνητικές] αρχές να σχηματίσουν παρόμοιες δίκες εναντίον όλων εσάς των δημοσιογράφων, ή εναντίον οποιουδήποτε.

Εκτός από τα ζητήματα κυβερνητικής διαφθοράς και κοινωνικών ανισοτήτων, τα οποία πυροδότησαν πρώτα τις μαζικές διαδηλώσεις [en] αμέσως σχεδόν μετά τις νέες εκλογές τον περασμένο Μάιο και τις τότε καταλήψεις των Βουλγαρικών πανεπιστημίων από τους φοιτητές [en], τα βασικά θέματα της χώρας περιλαμβάνουν την κατάσταση της ελευθερίας του τύπου, η οποία φαίνεται πλέον να είναι τμήμα της δημόσιας συζήτησης.

Στις 16 Σεπτεμβρίου του 2013, το αυτοκίνητο της Βουλγάρας δημοσιογράφου και συμπαρουσιάστριας μίας δημοφιλούς πρωινής εκπομπής στο κανάλι  bTV, Genka Shikerova, γνωστή για τις εκ βαθέων συνεντεύξεις της με Βούλγαρους πολιτικούς, πυρπολήθηκε έξω από το σπίτι της στη Σόφια, δημιουργώντας αυξανόμενη ανησυχία για την ελευθερία του τύπου και την ασφάλεια των δημοσιογράφων στη Βουλγαρία. Οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα δημοσίευσαν μία συνέντευξη [en] της Shikerova πρόσφατα, ενώ και η Αντιπρόσωπος του ΟΑΣΕ για την Ελευθερία του Τύπου Dunja Mijatović ζήτησε “ταχεία έρευνα” [en] για την εικαζόμενη ως εμπρηστική επίθεση.

Νωρίτερα, η Mijatovic είχε επίσης προβεί και σε επίσημη δήλωση σχετικά με τις απειλές εναντίον δημοσιογράφων στη Βουλγαρία, αφότου ένα τηλεοπτικό συνεργείο από το κανάλι SKAT TV υπέστη λεκτική και σωματική επίθεση από τον αρχηγό του κόμματος Ataka, Volen Siderov, και άλλα μέλη του πολιτικού του κόμματος στην πόλη Μπουργκάς, ενώ προσπαθούσαν να του πάρουν συνέντευξη. Στη δήλωση της [en], ανέφερε:

Τέτοιος εκφοβισμός όχι μόνο απειλεί τους θιγόμενους δημοσιογράφους, αλλά μπορεί να βλάψει την ελεύθερη έκφραση και να έχει ανατριχιαστική επίδραση στην ελευθερία του τύπου.

Σύμφωνα με μία μελέτη [en] του Freedom House για τη δημοκρατική ανάπτυξη σε 29 χώρες, η Βουλγαρία βαθμολογείται σαν μία από τις πέντε ευρωπαϊκές χώρες, μαζί με τη Ρωσία, το Κόσοβο, την Εσθονία και τη Ρουμανία, που αντιμετωπίζουν ζητήματα και προβλήματα δημοκρατίας. Στην αναφορά για την Ελευθερία του Τύπου το 2013, το τμήμα [en] που είναι αφιερωμένο στις εξελίξεις στη Βουλγαρία αναφέρει:

Υπάρχει ένας αριθμός ιδιωτικών καθημερινών εφημερίδων, οι περισσότερες από τις οποίες ανήκουν σε δύο ανταγωνίστριες εταιρείες. Δύο από τους τρεις μεγαλύτερους τηλεοπτικούς σταθμούς με εθνική εμβέλεια, η bTV και η Nova TV, ανήκουν σε ξένες εταιρείες. Ο τρίτος σταθμός είναι η κρατική Βουλγάρικη Εθνική Τηλεόραση (BNT). Όπως και το Βουλγαρικό Εθνικό Ραδιόφωνο, η BNT γενικά προσφέρει ειδησεογραφική κάλυψη χωρίς μία σαφή πολιτική προτίμηση, αλλά η νομική της δομή αφήνει τα δημόσια μέσα ενημέρωσης ευάλωτα σε δυνητικές κυβερνητικές παρεμβάσεις .[…] Ο μηντιακός όμιλος New Bulgarian Media Group, που υιοθετεί μία σκληρή φιλο-κυβερνητική γραμμή, συνέχισε να εξαγοράζει παρόχους κατά τη διάρκεια του έτους, εγείροντας ανησυχίες για υπερβολική συγκέντρωση.

Εναλλακτικοί πάροχοι πληροφόρησης

Με ένα τόσο “κλειστό” τοπίο στα παραδοσιακά ΜΜΕ, πολλοί στρέφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στους ιστότοπους σαν εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης. Πολύς κόσμος πλέον επιλέγει κυρίως σε μικρού και μεσαίου μεγέθους ιστότοπους που δεν ανήκουν σε κάποια από τις μεγάλες μηντιακές εταιρείας για να ενημερωθεί.

Ο Orlin Spasov, ένας Βούλγαρος ειδικός στα ΜΜΕ και διευθυντής του Media Democracy Foundation, σχολίασε [bg] την κατάσταση στα ΜΜΕ σε σχέση με τις εκλογές του Μαΐου σε ένα ειδησεογραφικό ιστότοπο:

Много медии следват политическата конюнктура и се ориентират не ценностно, а спрямо нея, пиковете в подкрепа на една или друга политическа формация са основен ориентир на голяма част от българските медии.[…]

Нашите изследвания показват, че социалният интернет – Фейсбук, блоговете, сайтовете за видеосподеляне – се радват почти на толкова голяма степен на доверие, както и телевизията.

Πολλά μέσα ενημέρωσης ακολουθούν την πολιτική συγκυρία και κινούνται όχι σύμφωνα με αξίες, αλλά σύμφωνα με αυτές [τις πολιτικές συγκυρίες] και επιλέγουν την υποστήριξη για τον ένα ή τον άλλο πολιτικό σχηματισμό, σαν βασικό σημείο προσανατολισμού για ένα μεγάλο μέρος των Βουλγαρικών μέσων ενημέρωσης.[…]

Η έρευνα μας δείχνει ότι τα κοινωνικά δίκτυα – το Facebook, τα blog, ιστότοποι ανταλλαγής video – απολαμβάνουν [από το κοινό] σχεδόν την ίδια εμπιστοσύνη με την τηλεόραση.

Ο χρήσης του Twitter @zzdravkov μοιράστηκε ένα αίσθημα που δείχνει να γίνεται όλο και πιο κοινό στη Βουλγαρία:

Абе на правителствата от последните 6 години, дали много им тежи, че се появиха телефони с камери, Интернет, и социални мрежи?

— zzdravkov (@zzdravkov) October 13, 2013

Αναρωτιέμαι αν τα πράγματα για τις κυβερνήσεις έχουν αρχίσει να δυσκολεύουν τα τελευταία έξι χρόνια που έχουν εμφανιστεί κινητά τηλέφωνα με κάμερες, όπως και το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

— zzdravkov (@zzdravkov) 13 Οκτωβρίου, 2013

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις διαδηλώσεις για ένα μεγάλο μέρος των Βουλγάρων που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο. Συμφωνά με έρευνα [bg] του 2012, 57% των Βουλγάρων πολιτών χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο τακτικά, και παλαιότερες μελέτες δείχνουν ότι πάνω από δύο εκατομμύρια άτομα έχουν ενεργούς λογαριασμούς στο Facebook, μόνο το 2009.

Σε μία αναφορά του στις πρόσφατες εξελίξεις στη Βουλγαρία, το Euronews επισημαίνει [en] ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναδείχθηκαν σε μία κρίσιμη πηγή πληροφόρησης τόσο στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που ξεκίνησαν τον περασμένο Ιούνιο όσο και στις τωρινές φοιτητικές καταλήψεις σε διάφορα Βουλγαρικά πανεπιστήμια:

#Το ДАНСwithme έχει γίνει το βασικό hashtag – μαζί με το #Bulgaria, φυσικά – γύρω από το οποίο έχουν επικεντρωθεί tweets, βίντεο, αναρτήσεις σε blog και μηνύματα για τις διαδηλώσεις .[…]

Οι διαδηλωτές στο διαδίκτυο χρησιμοποιούν και τα blog και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εκφράσουν την οργή τους και να ενημερώσουν τον κόσμο για τα συναισθήματα τους σχετικά με την πολιτική κατάσταση στη Βουλγαρία.

Σε μία ανάρτηση στο blog του [bg] με τίτλο “Σχετικά με την Επιτυχία στην οποία έφτασαν και την Πιθανή Νίκη των Διαδηλώσεων”, o καθηγητής Nikolay Slatinsky έγραψε:

Хубавото на социалните мрежи и блоговете е и това, че те помнят и пазят позиции, мнения, становища, виждания – кой какво е писал, казал, изрекъл, споделил преди време и когато е трябвало, а не post factum.

Το καλό με τα μέσα κοινωνική δικτύωσης και τα blog είναι ότι θυμούνται και διασώζουν τις διατυπωμένες θέσεις, γνώμες και απόψεις – ό,τι κάποιος είχε γράψει, πει, μοιραστεί στο παρελθόν και την ώρα που χρειαζόταν, όχι post factum [μετά το γεγονός].

Πολλοί παρατηρητές και bloggers στη Βουλγαρία προβληματίζονται κατά πόσο η ενέργεια που εκφράζεται στα online δίκτυα είναι αιτία ή αποτέλεσμα των κοινωνικών εξελίξεων, όπως οι πρόσφατες διαδηλώσεις. Ο Slatinsky προσθέτει:

На протестите трябва да се гледа и мисли малко по-различно (Защото сме не в 20 век, а в мрежовото общество на 21 век)[…]
А това е време на мрежовите структури, а не на йерархическите (каквито са и партиите); на социалните мобилизации по хоризонтала, а не по вертикала; на спонтанно възникващите общности; на автентичните изблици на обществена енергия; на стихийните самоорганизации.

Πρέπει να αντιμετωπίζουμε και να σκεφτόμαστε για τις διαδηλώσεις κάπως διαφορετικά (καθώς δεν είμαστε πια στον 20ό αιώνα, αλλά στη δικτυωμένη κοινωνία του 21ού αιώνα) […] Και αυτή είναι μία εποχή δικτυωμένων δομών, όχι ιεραρχικών (όπως αυτές που ανήκουν στα κόμματα), μία εποχή οριζόντιων κοινωνικών κινητοποιήσεων και όχι καθέτων, μία εποχή κοινοτήτων που γεννιούνται αυθόρμητα, μία εποχή αυθεντικών εκρήξεων κοινωνικής ενέργειας.

Ο Βούλγαρος δημοσιογράφος και blogger Ruslan Jordanov γράφει στο blog του για το φαινόμενο της δύναμης της κοινωνικής κινητοποίησης στα online δίκτυα:

Прощъпулникът на гражданската съпротива показва нещо много важно -
всеки е медия, всеки е журналист, от всеки нещо /или много/ зависи.

Τα πρώτα βήματα της αντιπολίτευσης των πολιτών δείχνουν κάτι πολύ σημαντικό  -
κάθε ένας από μας είναι μέσο ενημέρωσης, κάθε ένας είναι δημοσιογράφος και κάτι /ή πολλά/ εξαρτάται από τον κάθε ένα.