[1]
Στα μέσα του περασμένου Οκτωβρίου στη Μαδρίτη, ο Καταλανός πολιτικός Alfred Bosch [2][ca] σηκώθηκε στο ισπανικό Κογκρέσο και ζήτησε ενός λεπτού σιγή [3] [es] στη μνήμη κάποιου που ορισμένοι μέσα στην αίθουσα δεν θέλουν να θυμούνται – στη μνήμη του Lluís Companys [4] [en].
Το 1940, τέσσερα χρόνια αφότου προσπάθησε να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της Καταλωνίας από την Ισπανία, ο Companys εκτελέστηκε δημόσια από το εκτελεστικό απόσπασμα του Ισπανού δικτάτορα Φράνκο. Είναι ο μοναδικός στην Ευρώπη εν ενεργεία πρόεδρος που έχει ποτέ εκτελεστεί.
Το αίτημα του Bosch αντιμετωπίστηκε με περιφρονητικό τρόπο από ορισμένους δεξιούς βουλευτές. Ένας φώναξε μάλιστα, “Viva España!” (Ζήτω η Ισπανία!).
“Κάποιοι από εσάς δεν το παίρνουν στα σοβαρά. Ωραία. Τι μπορώ να κάνω;” παραπονέθηκε ο Bosch. Μετά από μία παύση απογοήτευσης, προσέθεσε: “Παρεμπιπτόντως: Viva España, συμφωνώ. Και Viva Cataluña, Viva la France. Με θετική αντιμετώπιση, θα καταλαβαινόμαστε πάντα όλα τα έθνη του κόσμου.”
Όπως συχνά συμβαίνει όταν Καταλανοί πολιτικοί μιλούν μπροστά σε κυβερνητικά όργανα στη Μαδρίτη, η ένταση στην αίθουσα ήταν ζωντανή και χειροπιαστή, όπως είναι η ατμόσφαιρα σε μία αίθουσα διεθνών συνελεύσεων. Αλλά στα χαρτιά, το Ισπανικό Κογκρέσο είναι μόνο ένα εθνικό κοινοβούλιο ενός μονοεθνικού “έθνους-κράτους”.
Για μεγάλα τμήματα του ισπανικού πληθυσμού, ωστόσο, το Βασίλειο τους θα μπορούσε να περιγραφεί ακριβέστερα σαν ένα κράτος με πολλά έθνη. Όμως μην το πείτε στους συνταγματολόγους της χώρας, οι οποίοι κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να αρνηθούν το γεγονός.
Καταλωνία, το επόμενο ευρωπαϊκό Κράτος
Πέρσι, στις 11 Σεπτεμβρίου, εκατοντάδες χιλιάδες Καταλανοί ένωσαν τα χέρια τους για να σχηματίσουν μία ανθρώπινη αλυσίδα [5] [άρθρο στο Global Voices] που εκτεινόταν σε μήκος 460 χιλιομέτρων κατά μήκος της περιφέρειας τους, από τα Πυρηναία στα γαλλικά σύνορα μέχρι την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, τη Βαλένθια. Ολοκληρωμένη με ασορτί μπλουζάκια και συνθήματα για την περίσταση, αυτή η ισχυρή κίνηση διαμαρτυρίας ήταν εκπληκτικά καλο-οργανωμένη, κάτι που δεν πρέπει να μας εκπλήσσει: πρόκειται στην πραγματικότητα για τον απόηχο μίας μαζικής διαδήλωσης [6] [en] που έλαβε χώρα ένα χρόνο πριν, όταν ένα εκατομμύριο άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους της Βαρκελώνης κάτω από το σύνθημα: “Καταλωνία: Το Επόμενο Ευρωπαϊκό Κράτος.”
Την επόμενη αυτής της πρώτης διαδήλωσης, ο Καταλανός Πρόεδρος Artur Mas υποστήριξε δημόσια τη διαμαρτυρία και ζήτησε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία. Λίγο μετά, ζήτησε πρόωρες εκλογές, οι οποίες στη Βαρκελώνη έδωσαν συντριπτική πλειοψηφία υπέρ του δημοψηφίσματος [7] [en].
Μέσα σε μία νύχτα, άλλαξε η καταλανική πολιτική σκηνή. Οι υπέρμαχοι της ανεξαρτησίας [8][en] έχουν τώρα τον έλεγχο. Οι υπέρμαχοι της ένωσης στρογγυλεύουν τη ρητορική τους. Σχεδόν 200 χωριά στην καταλανική επαρχία κηρύσσουν προληπτικά την ανεξαρτησία τους [9] [ca]. Το Κοινοβούλιο προχώρησε [10] [en] σε διακήρυξη της εθνικής κυριαρχίας .
Αντί να λάβουν σοβαρά υπόψη αυτή την κραυγή διαμαρτυρίας και να συνομιλήσουν με τους Καταλανούς πολίτες, οι περισσότεροι στην ισπανική κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της κυβέρνησης, πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι, τοποθετήθηκαν έντονα ανταγωνιστικά. Επέμειναν [11] [en] ότι το δημοψήφισμα ήταν παράνομο, κατηγορώντας [12][ca] τους Καταλανούς εθνικιστές σαν εχθρούς της δημοκρατίας και, σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις, συγκρίνοντας το κίνημα για την εθνική κυριαρχία με το Ναζισμό [13] [es].
Προσπάθησαν επίσης να προωθήσουν την ιδέα των καταλανικών εθνικών φιλοδοξιών ως επαρχιακή και άνευ σημασίας. Μετά από μία συνάντηση με κορυφαίους Καταλανούς επιχειρηματίες τον περασμένο Οκτώβριο στη Βαρκελώνη, ο Ισπανός αναπληρωτής πρωθυπουργός δήλωσε ότι δεν παρατήρησε ισχυρούς δείκτες περιφερειακής ταυτότητας. Σε μία πρόσφατη συνέντευξη στα αγγλικά [14] στη Wall Street Journal, ο πρωθυπουργός Ραχόι περιέγραψε την υποθετική έλευση της καταλανικής ανεξαρτησίας ως αντίθετη στην “φυσική εξέλιξη” του κόσμου. Σε μια ομιλία του προς το ισπανικό κοινό [15] [ca] στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, διαβεβαίωσε τους παρευρισκόμενους στην αίθουσα ότι κανείς από τους παγκόσμιους ηγέτες δεν τον είχε ρωτήσει για την Καταλωνία.
Στο παρασκήνιο, ωστόσο, φαίνεται ότι οι Ισπανοί αξιωματούχοι είναι πιο ανήσυχοι από όσο υπονοεί η περιφρονητική συμπεριφορά τους: πρόσφατα, η ισπανική αντιπροσωπεία στα Ηνωμένα Έθνη συνέταξε μία έκθεση [16] [es] σχετικά με το πως να απαντήσει καλύτερα στην περίπτωση που οι Καταλανοί ηγέτες προσφύγουν στη διεθνή κοινότητα μετά από ένα επιτυχημένο δημοψήφισμα υπέρ της ανεξαρτησίας. Στην έκθεση υποστηρίζεται ότι η Μαδρίτη θα μπορούσε να πείσει τους συμμάχους στο Συμβούλιο Ασφαλείας να μπλοκάρουν την πλήρη κρατική υπόσταση της Καταλωνίας, αλλά θα ήταν σχετικά ανήμπορη να εμποδίσει την εισδοχή της΄περιφέρειας στη συνέλευση με την ιδιότητα του παρατηρητή.
“Καταλωνία: Το Επόμενο Μερικώς-Αναγνωρισμένο Κράτος”: μπορεί το σλόγκαν να μην είναι τόσο κομψό όσο αυτά που επινόησαν οι ακτιβιστές, είναι όμως οπωσδήποτε ενοχλητικό για τους πολιτικούς στη Μαδρίτη.
Όχι μόνο για τα χρήματα
Μετά τις διαδηλώσεις του 2012, τα διεθνή μέσα ενημέρωσης έχουν αναπτύξει έντονο ενδιαφέρον για την Καταλωνία, ύστερα από δεκαετίες αδιαφορίας. Το Al Jazeera [17], o Guardian [18], οι New York Times [19], το CNN [20] ακόμα και το Buzzfeed [21] [en] όλα δημοσίευσαν άρθρα για το πρόσφατο αποσχιστικό κύμα, αλλά λίγοι πήραν στα σοβαρά ή ακόμα και αναγνώρισαν τις πολιτιστικές ρίζες του αυτονομιστικού κινήματος, οι οποίες εκτείνονται βαθιά μέσα στα μεσογειακή ιστορία (το Buzzfeed είναι εδώ η εξαίρεση).
Αντ’ αυτού, τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν το αυξανόμενο κάλεσμα για ανεξαρτησία ως μία ενστικτώδη αντίδραση στην ύφεση που συνεχίζει να αποτελεί βαρύ φορτίο για την ισπανική οικονομία. Το επιχείρημα [22] [en] του Raphael Minder στους New York Times ότι οι αναφορές στην εθνική ταυτότητα είναι “υψηλά ιδανικά” που εξευγενίζουν μία δημόσια συζήτηση που αφορά κυρίως στην κατανομή του εθνικού προϋπολογισμού της Ισπανίας, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα της μινιμαλιστικής προσέγγισης του κινήματος ανεξαρτησίας της Καταλωνίας. Είναι οπωσδήποτε λάθος να υποτιμούνται οι ανταγωνιστικές αντιλήψεις για την εθνότητα ως αιτία τριβών μεταξύ της Βαρκελώνης και της Μαδρίτης.
Ωστόσο, η ρίζα αυτών των τριβών δεν πηγάζει από τη διαφωνία για την αξία αυτής καθαυτής της έννοιας του έθνους—τόσο αυτοί που αυτοπροσδιορίζονται ως Ισπανοί όσο και οι Καταλανοί το βιώνουν αυτό με τρόπο ενστικτώδη —αλλά περισσότερο από τη μάχη των ανταγωνιστικών αντιλήψεων για την ιδανική σχέση ανάμεσα στο έθνος και το κράτος στην Ισπανία.
Το 2012, ο πρόεδρος Mas έγραψε ότι η Καταλωνία είναι ένα έθνος που χρειάζεται μόνο το εργαλείο της κρατικής υπόστασης. Το επιχείρημα του, το οποίο στηρίζεται στην υπόθεση ότι τα έθνη είναι φαινόμενα μοναδικά και ως εκ τούτου δεν χρειάζονται την εθνική κυριαρχία για να νομιμοποιηθούν, είναι στην πραγματικότητα σταθερή παράμετρος στην καταλανική πολιτική—από τους 129 προέδρους που έχουν τεθεί επικεφαλής του κοινοβουλίου της περιφέρειας από το 1359, μόνο δύο πριν τον Mas αναζητούσαν την πλήρη ανεξαρτησία: ο Pau Claris [23] το 1641 [24] και ο Lluís Companys [4] [en] το 1934. Και οι δύο επαναστάσεις συνέβησαν, όταν αξιωματούχοι στη Μαδρίτη με υπερβάλλοντα ζήλο παραβίασαν τις περιφερειακές ελευθερίες, σαν αποτέλεσμα της ανόδου του ισπανικού εθνικισμού ως ομογενοποιός δύναμη.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε, εν μέσω αυτής της πρωτοφανούς έντασης, ότι ευτυχώς η εποχή του απόλυτου συγκεντρωτισμού στην Ισπανία ανήκει στο παρελθόν. Όπως συμπεραίνει μία πρόσφατη ανάλυση [25] [es] του ΟΟΣΑ, η Ισπανία είναι ένα από τα πλέον πολιτικά αποκεντρωμένα κράτη της Ευρώπης. Ωστόσο, μαίνεται μία μάχη για το πνεύμα της χώρας: είναι πολυεθνική ή συμπαγής, συνεκτική κοινωνία;
Η ανησυχία στην Καταλωνία είναι ότι το πολιτικό σύστημα στη Μαδρίτη εξακολουθεί να επιμένει για το τελευταίο, όπως προσωποποιείται σε μία πρόσφατη δήλωση [26] [ca] του Ισπανού Υπουργού Παιδείας ότι το συμφέρον της κυβέρνησης είναι ο εξισπανισμός των παιδιών στην Καταλωνία, ένα επιχείρημα ενδεικτικό μιας γενικευμένης αποικιακής νοοτροπίας. Η ισχυρή τάση προς αυτού του είδους τη ρητορική καταδεικνύει πως η πλειοψηφία των πολιτικών (και ενδεχομένως,΄και ένα μεγάλο μέρος των πολιτών) απορρίπτει τον πλουραλιστικό προσδιορισμό της ισπανικής κρατικής υπόστασης και θεωρούν ότι η χώρα τους προσδιορίζεται από το βασιλικό διάταγμα [27] [es] του 1707: ενωμένη σύμφωνα με τον πολιτισμό και τις παραδόσεις της Καστίλλης.
Εάν η πλειοψηφία τής Ισπανίας προσδιορίζεται με αυτόν τον τρόπο, τότε έτσι είναι και είναι λογικό. Δεν είναι ωστόσο λογικό να υποχρεώνονται εκείνες οι κοινότητες που περιθωριοποιούνται από αυτόν τον εθνικό προσδιορισμό να αποδεχθούν την περιθωριοποίηση τους. Εάν η Ισπανία πρέπει να παραμείνει ένα ενιαίο έθνος-κράτος, ο καταλανικός λαός έχει κάθε δικαίωμα να ιδρύσει το δικό του, εάν η σημαντική πλειοψηφία το επιθυμεί, και ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία είναι ο μοναδικός τρόπος για να καθοριστεί κάτι τέτοιο.
Όσοι πρέπει να επιμείνουν στην μοναδικότητα του ισπανικού έθνους πρέπει επίσης να εξοικειωθούν με την ιδέα ότι θα αποχαιρετίσουν επτά εκατομμύρια Ισπανούς.
Ο Daniel Bogre Udell είναι αρχισυντάκτης, μαζί με αλλους, στην έκδοση του Global Voices Online στα καταλανικά και έχει ιδρύσει το Wikitongues [28], ένα project αφιερωμένο στην ευαισθητοποίηση πάνω στην παγκόσμια γλωσσική πολυμορφία. Αυτή τη στιγμή συγγράφει τη μεταπτυχιακή του εργασία πάνω στην ιστορία της εθνικής ταυτότητας στην Καταλωνία.