- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Βολιβία: Ένα μικρό κέρδος για τα δικαιώματα στην έκτρωση

Κατηγορίες: Λατινική Αμερική, Βολιβία, Διακυβέρνηση, Μέσα των πολιτών, Νομικά, Φύλο & ισότητα
Pro-life rally in Bolivia. Photo shared by @EmisorasUnidas on Twitter, February 14, 2014: "Bolivia rejects decriminalizing abortion, but it eliminates judicial authorization in legal cases." [1]

Συλλαλητήριο υπέρ της ζωής στη Βολιβία. Εικόνα από τον χρήστη @EmisorasUnidas στο Twitter στις 14 Φεβρουαρίου, 2014: “Η Βολιβία δεν αποποινικοποιεί τις εκτρώσεις, αλλά αποκλείει τη δικαστική συναίνεση σε νόμιμες υποθέσεις”.

Αυτό το άρθρο, που γράφτηκε από την Emily Achtenberg [2][en], δημοσιεύθηκε αρχικά [3] [en] στο blog του Βορειοαμερικανικού Κογκρέσου για τη Λατινική Αμερική (North American Congress on Latin America – NACLARebel Currents [4] [en]. Η Emily Achtenberg είναι μια πολεοδόμος και συγγραφέας στο “Rebel Currents”, καλύπτωντας θέματα σχετικά με τα κοινωνικά κινήματα και τις προοδευτικές κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική.

Στις 13 Φεβρουαρίου, το ανώτατο δικαστήριο της Βολιβίας εξέδωσε μια πολυαναμενόμενη απόφαση σχετικά με τις διατάξεις του ποινικού κώδικα της χώρας, που ποινικοποιεί την έκτρωση, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που η εγκυμοσύνη προήλθε από βιασμό ή αιμομιξία ή κινδυνεύει η ζωή ή η υγεία της γυναίκας.

Σε μια υπόθεση που παρακολουθείται στενά και που τράβηξε δυο χρόνια, το Πολυεθνικό Συνταγματικό Δικαστήριο (Tribunal Constitucional Plurinacional – TCP) απέρριψε μια αμφισβήτηση του νόμου του 1972 που βασίζεται στο νέο σύνταγμα της Βολιβίας, το οποίο εγγυάται τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών και απαγορεύει τις διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Το Δικαστήριο απέρριψε ακόμα έναν υπάρχοντα κανόνα, ο οποίος απαιτεί τη συναίνεση ενός δικαστού πριν τη διεξαγωγή μιας νόμιμης έκτρωσης, κάτι το οποίο αποτελούσε βασικό εμπόδιο στην επίτευξη ασφαλών εκτρώσεων, όπου αυτές επιτρέπονταν από το νόμο.

Τόσο οι υπερασπιστές της επιλογής, όσο και αυτοί της ζωής θεώρησαν ότι πρέπει να γιορτάσουν αυτή τη σολομώντεια απόφαση. Το Ινστιτούτο Καθολικής Οικογένειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων [5][en] (C-FAM), επικαλούμενο τη ρητή απόρριψη της έκτρωσης από το TCP ως δικαίωμα αναπαραγωγής, σύμφωνα με το Σύνταγμα, αποκαλεί την απόφαση μια “απότομη ήττα” των υποστηρικτών της αποποινικοποίησης. Το TCP επίσης βεβαίωσε ότι ο σεβασμός για την ανθρώπινη ζωή είναι ένας θεμελιώδης πυλώνας του κράτους της Βολιβίας.

Ωστόσο για τον IPAS [6] [en], έναν διεθνή ΜΚΟ που υποστηρίζει τις ομάδες για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα στη Βολιβία, ο αποκλεισμός της απαίτησης δικαστικής συναίνεσης, που επιβλήθηκε από TCP, είναι ένα “σημαντικό, θετικό βήμα για τα δικαιώματα των γυναικών της περιοχής”. Μια μελέτη του IPAS [7] [en] το 2012 επεσήμανε ότι η δικαστική αρχή συνήθως αρνείται τις θεραπευτικές εκτρώσεις, αφήνοντας ακόμα και θύματα βιασμού και γυναίκες που η υγεία τους βρίσκεται σε κίνδυνο στο έλεος παράνομων διαδικασιών. Όπως αναφέρεται, μόνο έξι εκτρώσεις [8] [en] έχουν εγκριθεί σε περισσότερα από 40 χρόνια, από τότε που θεσπίστηκε ο ποινικός κώδικας.

Η κατάργηση της δικαστικής συναίνεσης ήταν μια βασική απαίτηση των δύο επιτροπών των Ηνωμένων Εθνών, που πίεσαν τον περασμένο χρόνο τη Βολιβία να εναρμονιστεί με το μεγαλύτερο μέρος της εθνικής και της διεθνούς νομολογίας, που εγγυάται το δικαίωμα των γυναικών στη νόμιμη έκτρωση. Μεταξύ των άλλων θετικών πτυχών της απόφασης, ο IPAS επισημαίνει τις οδηγίες του TCP στο Κογκρέσο της Βολιβίας και στον εκτελεστικό τομέα για την εξασφάλιση καθολικής πρόσβασης σε ασφαλείς θεραπευτικές εκτρώσεις και στην ανάπτυξη προγραμμάτων υγείας και εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την προστασία των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών.

Ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζει το καινοτόμο νομικό πλαίσιο [9] [es] που χρησιμοποιήθηκε από το TCP για τον εξορθολογισμό της απόφασής του, σε μια φαινομενική προσπάθεια συμφιλίωσης των αρχών του συντάγματος της Βολιβίας με τις διεθνείς συνθήκες και τις παραδοσιακές ντόπιες αντιλήψεις. Προς υπεράσπιση των περιορισμένων δικαιωμάτων για έκτρωση στη Βολιβία, η απόφαση υιοθετεί μια βασισμένη σε αντιλήψεις των ανθρώπων των Άνδεων προσέγγιση της ανθρώπινης ζωής, ως μέρος ενός κοσμικού κύκλου, χωρίς αρχή και τέλος, η οποία προστατεύεται συνταγματικά. Την ίδια στιγμή, αναγνωρίζει την ευθύνη της Βολιβίας, ως κράτος μέλος διεθνών συνθηκών, να εγγυηθεί ασφαλείς εκτρώσεις για τις γυναίκες, όταν κάτι τέτοιο προβλέπεται από το νόμο.

Προς το παρόν, τουλάχιστον, το μόνο που κατάφερε η απόφαση είναι να επιφέρει εκτόνωση στην συναισθηματικά φορτισμένη αντιπαράθεση που προκλήθηκε από την υπόθεση σε αυτή τη συντριπτικά Καθολική χώρα. Οι ενάντιοι της αποποινικοποίησης στηρίχθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε ηθικά και θρησκευτικά επιχειρήματα.

Σύμφωνα με την ντόπια αναπληρώτρια Emiliana Ayza [10] [es], επικεφαλής του κυβερνώντος συνασπισμού “Κίνημα για το Σοσιαλισμό” (Movimiento al Socialismo – MAS) στη Βουλή των Αντιπροσώπων, “η έκτρωση είναι φόνος, μια αμαρτία στα μάτια στου Θεού”. Σύμφωνα με μια έρευνα του 2010 [11][en], σχεδόν το 80% των γυναικών της Βολιβίας έχουν την ίδια άποψη. Ωστόσο, το 34% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι, αν μια γυναίκα έρθει αντιμέτωπη με μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, τότε πρέπει να επιδιώξει την έκτρωση.

Η Καθολική Εκκλησία, που έχει ισχυρή παρουσία στη χώρα σε όλη την ιστορία της (παρόλο που το 2009 η Καθολική πίστη έχασε την ιδιότητά της ως επίσημη θρησκεία του κράτους), έχει παίξει σπουδαίο ρόλο ενάντια στην έκτρωση, στηριζόμενη σε πολιτικά, αλλά και θρησκευτικά επιχειρήματα. Σύμφωνα με τον αρχιεπίσκοπο του Σάντα Κρουζ Sergio Gualberti [12] [es], η έκτρωση είναι μια ιμπεριαλιστική στρατηγική για τον έλεγχο του πληθυσμού, που προωθείται από διεθνείς ΜΚΟ και ξένες κυβερνήσεις, που προσπαθούν να υπονομεύσουν την κυριαρχία της Βολιβίας. Το επιχείρημα αυτό φέρνει στο μυαλό την αντιπαράθεση της δεκαετίας του '60 [13] [es] για υποτιθέμενες προσπάθειες του Peace Corp των ΗΠΑ για στείρωση των ντόπιων γυναικών, που είχε ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση του Peace Corps από τη Βολιβία.

Οι υπερασπιστές της αποποινικοποίησης εστιάζουν στην κρίση της δημόσιας υγείας [14] [en] γύρω από την παράνομη έκτρωση, με τους μεγαλύτερους κινδύνους να αφορούν φτωχές και ντόπιες γυναίκες. Παρά τους υπάρχοντες περιορισμούς, υπολογίζεται ότι πραγματοποιούνται 60.000 με 80.000 [15][es] εκτρώσεις το χρόνο στη Βολιβία, συχνά χρησιμοποιώντας μη ασφαλείς μεθόδους, και κυρίως σε φτωχές αστικές περιφέρειες, όπου συγκεντρώνονται ντόπιοι πληθυσμοί. Στις μισές περίπου περιπτώσεις, μετά την έκτρωση απαιτείται επείγουσα νοσοκομειακή φροντίδα.

Έρευνες δείχνουν ότι οι μη ασφαλείς εκτρώσεις οφείλονται για το θάνατο σχεδόν ενός τρίτου [8] [en] των μητέρων στη Βολιβία, η οποία έχει από τα υψηλότερα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας στη Λατινική Αμερική. Ο μεγάλος αριθμός των ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών συνδέεται, επίσης, στενά με τη σεξουαλική βία, η οποία έχει ως θύματα 7 στις 10 [16] [es] γυναίκες στη Βολιβία (το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό στη Λατινική Αμερική μετά την Αϊτή).

Οι έρευνες ακόμα επισημαίνουν έναν “ανησυχητικό αριθμό” [7] [en] των διαδικαστικών ερευνών (775 υποθέσεις μόνο στις περιοχές του Λα Πας και του Σάντα Κρουζ μεταξύ 2008 και 2012) ενάντια σε γυναίκες που υπήρχαν υποψίες ότι προχώρησαν σε παράνομη έκτρωση, οι οποίες είναι ντόπιες και πολύ φτωχές. Οι καταγγελίες αυτές, που υποκινήθηκαν από παρόχους ιατρικής φροντίδας, συγγενείς και εισαγγελείς, συνήθως παραμένουν για χρόνια στο δικαστικό σύστημα, ωστόσο σχετικά λίγες από αυτές οδηγούν σε ποινικές καταδίκες. (Σύμφωνα με το νόμο, η ενέργεια υποβολής, πραγματοποίησης ή υπόθαλψης παράνομης έκτρωσης τιμωρείται με διάστημα ενός έως έξι ετών φυλάκισης).

Οι ακτιβιστές των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων ισχυρίζονται ότι οι καταγγελίες αυτές συνήθως χρησιμοποιούνται για να παρενοχλήσουν ή να εκφοβίσουν τις γυναίκες. Σε μια γνωστή υπόθεση, ντόπια Γκουαρανί, θύμα βιασμού, προφυλακίστηκε για 8 μήνες, πριν αφεθεί ελεύθερη κι ενώ έπρεπε να εκτίσει το υπόλοιπο της διετούς ποινής που της είχε επιβληθεί.

Η κυβερνητική ηγεσία του MAS, που συνήθως πυκνώνει τις τάξεις του δημόσια, έχει διχαστεί ανοιχτά για το θέμα. Ενώ ο Πρόεδρος Έβο Μοράλες έχει δηλώσει την προσωπική του άποψη ότι η έκτρωση είναι έγκλημα, πέντε μέλη του υπουργικού συμβουλίου [17][es] (μεταξύ των οποίων τρεις γυναίκες) έχουν επιβεβαιώσει την στήριξή τους στην αποποινικοποίηση. Η αρχική υπόθεση που αμφισβητούσε τη συνταγματικότητα του περιοριστικού νόμου για τις εκτρώσεις τέθηκε από την ντόπια αναπληρώτρια του MAS Patricia Mancilla (με τη δική της ιδιότητα).

Η απόφαση του TCP είναι η τελευταία σε μια αυξανόμενη τάση [18] [en] δικαστικών και νομοθετικών νόμων που εξαλείφουν τα εμπόδια για νόμιμη έκτρωση στη Λατινική Αμερική, μια περιοχή με κάποιους από τους πιο περιοριστικούς νόμους για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα. Στα τέλη του 2013, η Ουρουγουάη ψήφισε υπέρ της έκτρωσης σε πρώιμο στάδιο, ακολουθώντας το παράδειγμα τεσσάρων άλλων χωρών (Κούβα, Πουέρτο Ρίκο, Γουιάνα και Γαλλική Γουιάνα), μαζί με την Πόλη του Μεξικό, που σε μεγάλο βαθμό έχει αποποινικοποιήσει την έκτρωση. Έξι χώρες της Λατινικής Αμερικής (Αργεντινή, Κολομβία, Περού, Γουατεμάλα, Βενεζουέλα και Εκουαδόρ) επιτρέπουν τις θεραπευτικές εκτρώσεις, σε περιπτώσεις αντίστοιχες με αυτές που ισχύουν στη Βολιβία. Σε εφτά χώρες (Χιλή, Ελ Σαλβαδόρ, Νικαράγουα, Ονδούρα, Αϊτή, Σουρινάμ και στη Δομινικανή Δημοκρατία), η έκτρωση απαγορεύεται εντελώς.

Παρόλο που η νέα απόφαση δεν θα βάλει τέλος στις μη ασφαλείς εκτρώσεις, οι υποστηρικτές των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων στη Βολιβία είναι αισιόδοξοι ότι η απόφαση θα καταστήσει τις νόμιμες εκτρώσεις πιο εύκολες, γρήγορες και ευρύτερα διαθέσιμες. “Για τις γυναίκες, αυτό είναι μια πρόοδος”, λέει η Patricia Mancilla [19] [es]. “Αλλά ο αγώνας μόλις ξεκίνησε”.