“ΦΕΣΙ: Πανόραμα διαδήλωσης στους δρόμους της Τουρκίας”. Κοινοποιήθηκε από @slinkachu [1].
Η Σύγχρονη Έκθεση Τέχνης της Κωνσταντινούπολης, η οποία έλαβε χώρα στις 13-16 Νοεμβρίου, είναι από τις δημοφιλέστερες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, που φιλοξενούνται στην Τουρκία. Ένα από τα κομμάτια που τράβηξε σημαντική προσοχή φέτος είχε τίτλο “FEZ: Diorama of a Turkish Street Protest” [ΦΕΣΙ: Πανόραμα διαδήλωσης στους δρόμους της Τουρκίας] από τον Άγγλο καλλιτέχνη Slinkachu [2]. Το έργο, που απεικονίζει τις διαμαρτυρίες του Γκεζί του 2013, παρουσιάζει μινιατούρες αστυνομικές δυνάμεις να επιτίθενται σε διαδηλωτές, που κρατάνε τούρκικες σημαίες με ένα λευκό βαμβάκι να ξεπροβάλλει, εμφανιζόμενο ως σύννεφο δακρυγόνου. Η σκηνή έχει στηθεί στην πάνω πλευρά από ένα φέσι [3], παραδοσιακό τσόχινο κάλυμμα κεφαλής ευρέως δημοφιλές κατά τη διάρκεια του οθωμανικού παρελθόντος της Τουρκίας.
Ευτυχώς υπήρχε ένας επεξηγηματικός πίνακας δίπλα στο έργο για να καθησυχάσει τον κάθε παρατηρητή ότι η επιλογή της σκηνής δεν υποκρύπτει μια περίτεχνη οριενταλιστική αισθητική, που συνδέει οποιαδήποτε αναφορά της Κωνσταντινούπολης με καμήλες, ιπτάμενα χαλιά, χορεύτριες του χορού της κοιλιάς και φυσικά το φέσι. Αντ’ αυτού, η επιγραφή αναφέρει ότι το φέσι υπάρχει ως «υπενθύμιση του παρελθόντος, όχι του μέλλοντος». Μετά από μια σύντομη περιγραφή του «νόμου περί καπέλου [4]», ενός από τα πιο παράλογα επεισόδια της σύγχρονης τουρκικής ιστορίας, η σημείωση αναφέρει ότι η παρουσία του φεσιού στο έργο χρησιμεύει για να «τονίσει τις σχολές σκέψης και των δύο πλευρών».
Ωστόσο, η αντίθεση μεταξύ των διαδηλωτών με τις σημαίες, που αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις της προόδου, και των κακοποιών αντιδραστικών, που ενδιαφέρονται για την επαναφορά του φεσιού και του πολιτικού Ισλάμ, είναι προβληματική για διάφορους λόγους. Πρώτον, η απαγόρευση του φεσιού το 1925 ήταν μια ιδιότροπη αυταρχική κίνηση, που θεσπίστηκε από το μονοκομματικό καθεστώς της εποχής, του οποίου τη «νεωτερικότητα» επευφημεί σιωπηρά το έργο. Η χρήση του σ’ αυτό το πλαίσιο αποκρύπτει τα πιο σοβαρά εγκλήματα του ίδιου καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένης της συστηματικής χρήσης βίας κατά εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων υπό την προστασία του.
Αυτό προετοιμάζει τη χρήση της τουρκικής σημαίας από το έργο για να συμβολίσει μια δύναμη Καλού σε μια ανόητη αφηγηματική γραμμή “Επαναστατικός συνασπισμός εναντίον Αυτοκρατορίας”. Οι υπερεθνικιστικές δημόσιες συζητήσεις στην Τουρκία έχουν από καιρό τη συνήθεια να κρύβουν σε μια γωνιά τη δυσαρέσκεια και ποικιλομορφία υποστηρίζοντας ότι όλες οι εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες στην Τουρκία «είναι ενωμένες υπό την ίδια σημαία». Το θέμα με αυτή τη δήλωση είναι ότι όλες οι βιαιοπραγίες όπως ο αναγκαστικός «επαναπατρισμός» των Ελλήνων [5], η κατάσχεση ιδιοκτησιών Αρμενίων [6] και η καταστολή της εξέγερσης των Κούρδων Αλαουιτών στο Ντερσίμ [7] με αεροπορικό βομβαρδισμό και εισβολή έχουν διαπραχθεί όλες υπό την ίδια σημαία.
Ο Slinkachu προφανώς δεν είναι ο μόνος σχολιαστής, που τοποθετεί τις διαμαρτυρίες του 2013 σε αυτούς τους δυαδικούς όρους. Η κατασκευή της δικλείδας “κοσμικός ή ισλαμικός” ως επικού αγώνα ανάμεσα στο καλό και το κακό είναι ένα παλιό κλισέ και εκτυλίσσεται επανειλημμένα από «ερμηνευτές» των γεγονότων κατά τη διάρκεια της αιχμής τους. Το άρθρο του Luke Harding για τον Guardian, για παράδειγμα, χαρακτηρίστηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως ένα “απαραίτητο” ανάγνωσμα για το πολιτικό υπόβαθρο του Πάρκου Γκεζί:
My piece from Istanbul on how #Ataturk [8] has become symbol of #Turkey [9] protests. Gd debate below the line http://t.co/VkYJN7cV7K [10] #news [11]
— Luke Harding (@lukeharding1968) June 9, 2013 [12]
Το κείμενό μου από την Κωνσταντινούπολη για το πώς ο Ατατούρκ έγινε σύμβολο των διαδηλώσεων στην Τουρκία. Καλή συζήτηση πέρα από τα όρια
Η υπόνοια όμως ότι ο Κεμάλ Ατατούρκ [13], ιδρυτής του μονοκομματικού κράτους, που ήταν υπεύθυνο για την απαγόρευση του φεσιού, ήταν το «σύμβολο» των διαμαρτυριών, δημιουργεί την ίδια ψευδή εντύπωση με τον ισχυρισμό ότι οι διαδηλωτές «ήταν ενωμένοι υπό την ίδια σημαία». Στην πραγματικότητα, διάφοροι άνθρωποι από διαφορετικές παρατάξεις, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών κομμάτων εθνικής μειονότητας, που απέχουν παρασάγγας από τον σωβινισμό που σχετίζεται με τον Ατατούρκ, συμμετείχαν στο Γκεζί. Όπως παρακάλεσε [12] ένας χρήστης του Twitter, που ζει στην Κωνσταντινούπολη, τον Harding: “Παρακαλώ δείτε την ποικιλομορφία”.
Επίσης, το καλοκαίρι εκείνο, σε μια ανατροπή περίπου εξίσου διεστραμμένη με την εθνική απαγόρευση ενός συγκεκριμένου τύπου καλύμματος κεφαλής, το όνομα του ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας βρέθηκε στα χείλη του Άγγλου κωμικού Russell Brand σε τηλεοπτική συνέντευξη για το CNN. Έχοντας προηγουμένως βγει στο Twitter για να υποστηρίξει τις διαμαρτυρίες, ο Brand διευκρίνισε το λόγο για το γεγονός αυτό κατά τη διάρκεια της συνέντευξης: “Ένα ισχυρό σύμβολο του τουρκικού λαού – ο Ατατούρκ – έχει, στο μυαλό τους, σε κάποιο βαθμό βεβηλωθεί”.
Ξανά και ξανά, όταν πρόκειται για συζητήσεις για τις διαδηλώσεις στο Πάρκο Γκεζί και την τουρκική πολιτική, βλέπουμε ανεπαρκώς ενημερωμένους ξένους σχολιαστές να επιστρέφουν στην αντιγραφή και επικόλληση μιας διαλεκτικής αντιπαράθεσης μεταξύ ενός αυταρχικού, κοσμικού, μονοκομματικού κράτους από την ιστορία και της σημερινής εκλεγμένης αυταρχικής κυβέρνησης, που παίζει σε θρησκευτική βάση.
Το χειρότερο για αυτή τη διχοτόμηση είναι ότι αποκαλύπτει μια ανησυχητική έλλειψη πίστης στην ιδέα ότι συγκεκριμένα η Τουρκία και η Μέση Ανατολή γενικά μπορούν να αναπτύξουν μια βιώσιμη εναλλακτική λύση είτε σε κοσμικό είτε σε θρησκευτικό αυταρχισμό. Όπως πολλοί συμμετέχοντες θα καταθέσουν, αυτό αποτελεί μεγάλη ντροπή, καθώς οι διαμαρτυρίες του Γκεζί ήταν η πρώτη φορά που συζητήθηκε σε ολόκληρη τη χώρα οτιδήποτε κοντά σε έναν πραγματικό λαϊκό διάλογο σχετικά με μια τέτοια εναλλακτική λύση.
Για πολλούς από αυτούς τους συμμετέχοντες, που ξύπνησαν για πρώτη φορά από τις αδικίες που κρύβονταν κάτω από σοβινιστικά συνθήματα, το πνεύμα αλληλεγγύης και ενότητας δεν προήλθε από την εθνική σημαία, την κοινή αντίθεση με ένα καπέλο ή την ανάγκη υποστήριξης ενός παρελθόντος δυνάστη εναντίον ενός σύγχρονου, αλλά από την επιθυμία να εξερευνηθεί μια τρίτη εναλλακτική λύση και να ξεκινήσει ένα πείραμα άμεσης δημοκρατίας.