- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Είναι η “Αριστερά” και η “Δεξιά” παρωχημένοι όροι στην αφρικανική πολιτική;

Κατηγορίες: Δυτική Ευρώπη, Υπο-Σαχάρια Αφρική, Ακτή Ελεφαντοστού, Γαλλία, Γκάνα, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Μαδαγασκάρη, Μάλι, Τζιμπουτί, Διακυβέρνηση, Διεθνείς Σχέσεις, Μέσα των πολιτών, Πολιτική

[Όλοι οι σύνδεσμοι οδηγούν σε γαλλόφωνες σελίδες εκτός και αν διευκρινίζεται διαφορετικά.]

Η κατηγοριοποίηση του πολιτικού φάσματος σε “δεξιά” και “αριστερά” χρονολογείται στη Γαλλική Επανάσταση (1789-1799), όταν τα μέλη της Γενικής Επαναστατικής Συνέλευσης [1] που υποστήριζαν τη μοναρχία κάθισαν στη δεξιά θέση του ημικυκλίου (στην ημικυκλική αίθουσα συζητήσεων) και οι επαναστάτες, οι οποίοι ήταν αντίθετοι, κάθισαν στην αριστερή. Αυτοί οι όροι απέκτησαν γενική αποδοχή σε όλη τη Δυτική σφαίρα πολιτισμικής επιρροής.

Με απλά λόγια, οι πολιτικές της δεξιάς πτέρυγας δίνουν προτεραιότητα στην εθνική ταυτότητα, την ασφάλεια και τον οικονομικό φιλελευθερισμό, ενώ οι πολιτικές της αριστερής πτέρυγας τονίζουν την κοινωνική πρόοδο, την ισότητα και την αλληλεγγύη. Αυτές οι κατηγοριοποιήσεις συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται παγκοσμίως.

Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι ειδικοί πιστεύουν ότι δεν αντικατοπτρίζουν τις πολύπλοκες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις της αφρικανικής πολιτικής.

Ο Reagan και ο Tutu - Public Domain

Ο Αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου [2] σε συνάντηση με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν [3] το 1984, με σκοπό την υποστήριξη των οικονομικών κυρώσεων στο απαρτχάιντ [4]της Νοτίου Αφρικής. Φωτογραφία χωρίς πνευματικά δικαιώματα (κοινό κτήμα)

Στο γαλλικό περιοδικό Jean Afrique, η Charlotte Cans συζητά την κυριαρχία της αριστερής σκέψης στην Αφρική [5]:

En Afrique, dans la plupart des pays, un ou plusieurs partis se réclament du socialisme. Mais très peu s'affichent clairement à la droite de l'échiquier. Le clivage gauche-droite, quoi qu'il en soit, ne renvoie pas aux mêmes réalités que dans les pays industrialisés.

Στην Αφρική, στις περισσότερες χώρες, ένα ή περισσότερα κόμματα κηρύττουν τον σοσιαλισμό. Αλλά πολύ λίγα αυτοπροσδιορίζονται ξεκάθαρα ως δεξιά. Ο διαχωρισμός αριστεράς-δεξιάς όποιος και αν είναι, δεν υπάρχει στον ίδιο βαθμό όπως στις εκβιομηχανισμένες χώρες.

Για παράδειγμα, το 2013, οι βουλευτικές εκλογές στη Μαδαγασκάρη ανέδειξαν την εκλογή 25 ανεξάρτητων βουλευτών [6], κάνοντας τους έτσι τη δεύτερη μεγαλύτερη κοινοβουλευτική ομάδα της χώρας. Αυτοί οι βουλευτές θα μπορούσαν να ταιριάξουν με οποιοδήποτε κόμμα σε οποιαδήποτε προταθείσα νομοθεσία. Ο Bill από το Ανταναναρίβο συζητά τα πιθανά θέματα με τις μη προσδιορισμένες πολιτικές απόψεις των ανεξάρτητων [7]:

Ils ne souhaitent pas adhérer à une formation politique ni être embrigadés pour ne pas trahir leurs électeurs qui les ont élus au nom de leur indépendance. Si cette attitude manifeste le peu de crédit des partis politiques aux yeux des électeurs, elle ne facilite guère l’application de la loi. 

[Οι ανεξάρτητοι βουλευτές] δεν επιθυμούν να συμμετέχουν σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα ή να καθοδηγηθούν [από μια ιδεολογία], ώστε να αποφύγουν την προδοσία των ψηφοφόρων τους, οι οποίοι τους εξέλεξαν επειδή ακριβώς είναι ανεξάρτητοι. Παρόλο που αυτή η κατάσταση μπορεί να αντανακλά το γεγονός ότι οι ψηφοφόροι δεν εμπιστεύονται πολιτικά κόμματα, δεν διευκολύνει την εφαρμογή της νομοθεσίας.

Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, η συνεχιζόμενη πολιτική κρίση έχει οδηγήσει σε ένα υψηλά πολωμένο πολιτικό περιβάλλον. Παρ’ όλα αυτά, οι θρησκευτικές και οι τοπικές διαφορές [8], παρά οι ιδέες σχετικά με τη δεξιά και την αριστερά, αποτελούν τις κύριες πολιτικές διαχωριστικές γραμμές.

Ιστορία της Αριστεράς και της Δεξιάς στην Αφρική

Από τη δεκαετία του '50 και μέχρι τη δεκαετία του '70, οι αφρικανικοί αγώνες ανεξαρτησίας καθοδηγούνταν συνήθως από αριστερούς επαναστάτες, οι οποίοι απέρριπταν το αποικιακό status quo. Ο διαχωρισμός Δεξιάς-Αριστεράς έφτασε στο αποκορύφωμα του κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, με αμφότερες τις δυο αυτές υπερδυνάμεις να ανταγωνίζονται για τον έλεγχο και την επιρροή στην ήπειρο.

Γελοιογραφία του Ψυχρού Πολέμου στην Αφρική από τον Tim στην Γαλλική εφημερίδα L'Express. Δημοσιευμένο το 1977. Public Domain [9]

Γελοιογραφία του Ψυχρού Πολέμου στην Αφρική από τον Tim στην Γαλλική εφημερίδα L'Express. Δημοσιευμένο το 1977. Εικόνα χωρίς πνευματικά δικαιώματα (κοινό κτήμα)

Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι ξένες δυνάμεις δεν συμμετείχαν πλέον στην ιδεολογική αντιπαράθεση στην Αφρική, όπως εξηγεί [10]ο Julien Assoun από το Τζιμπουτί:

Avec la fin du clivage Est/Ouest, l’Afrique cesse d’être un enjeu géopolitique, et se trouve marginalisée. Ce continent autrefois « convoité » est désormais l’objet du désintérêt des puissances mondiales.

Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τον ανταγωνισμό μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η Αφρική βρέθηκε περιθωριοποιημένη γεωπολιτικά. Η προηγουμένως “πολυπόθητη” ήπειρος ήταν πλέον ένα αντικείμενο αδιάφορο για τις παγκόσμιες δυνάμεις.

Ο Che Guevara και ο Laurent-Désiré Kabila - Public domain [11]

Ο Αργεντίνος επαναστάτης Ερνέστο Τσε Γκεβάρα και ο πρώην Πρόεδρος του Κονγκό Λορέν-Ντεζιρέ Καμπίλα το 1965. Ο Γκεβάρα οδήγησε μια απολύτως αποτυχημένη μικρή κουβανική δύναμη σε μια προσπάθεια να ανάψει τη σπίθα για μια αριστερή επανάσταση στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Φωτογραφία: κοινό κτήμα

Ύστερα από αυτή τη περίοδο, το πολιτικό σκηνικό στην Αφρική άλλαξε σημαντικά. Ο Βέλγος συγγραφέας Raoul Marc Jennar πιστεύει ότι η διαφορά Αριστεράς/Δεξιάς γίνεται ακόμα λιγότερο σημαντική, [12] όταν τα προβλήματα είναι τόσο σοβαρά όπως σε πολλές αφρικανικές χώρες:

En période de crise, le rejet du clivage gauche-droite en tant qu'expression de la lutte des classes, la condamnation des partis politiques, le dénigrement du parlementarisme, l'exaltation de l'unité nationale sont des thèmes récurrents. 

Σε περιόδους κρίσης, η απόρριψη του διαχωρισμού Αριστερά/Δεξιά ως έκφραση της πάλης των τάξεων, η καταδίκη των πολιτικών κομμάτων, οι επιθέσεις στον κοινοβουλευτισμό και η εξύψωση της εθνικής ενότητας είναι επαναλαμβανόμενα θέματα.

Ο Charles Blattberg, ένας καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, προτείνει τη δημιουργία μερικών ιδεολογικών διακρίσεων μεταξύ των ομάδων βάσει του πως απαντούν στη σύγκρουση [13]:

 Μια νέα σύλληψη του πολιτικού φάσματος προωθείται με τους ουσιώδεις του όρους στη βάση του πώς οι άνθρωποι θα πρέπει να απαντούν σε δεδομένες συγκρούσεις: αυτοί στην Αριστερά θα μας έλεγαν να το κάνουμε με τη συζήτηση; Αυτοί στο Κέντρο με τη διαπραγμάτευση; Αυτοί στη Δεξιά, με την πυγμή.

Τι μέλλει γενέσθαι με τα αφρικανικά πολιτικά κόμματα;

Ο Chiek Oumar Sissoko στο Μάλι σκέπτεται ότι τα προβλήματα της ηπείρου απαιτούν μια απάντηση βασισμένη στην αρχή της αλληλεγγύης και υποστηρίζει μια ένωση των αριστερών κομμάτων. Όπως εξηγεί [14]:

La situation actuelle de l’Afrique oblige à un constat désolant. Mais je reste convaincu que la situation inacceptable de l’Afrique est la conséquence des politiques néolibérales. Et, comme cela dure, le moment est arrivé pour que les forces de gauche à travers le Mali, puis à travers l’Afrique, se donnent la main pour sortir leur continent de la misère et de la pauvreté inacceptable.

Η τρέχουσα κατάσταση στην Αφρική αποτελεί μια μόνιμη πηγή απελπισίας. Αλλά είμαι πεπεισμένος πως η απαράδεκτη κατάσταση στην Αφρική είναι συνέπεια των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Συνεχίζοντας τονίζει πως έφθασε η στιγμή για τις δυνάμεις της αριστεράς στο Μάλι ειδικότερα και στην Αφρική γενικότερα, να ενώσουν τα χέρια και να μεταμορφώσουν την ήπειρο της μιζέριας και
της απαράδεκτης φτώχειας.

Άλλοι πιστεύουν ότι η ώρα της αλληλεγγύης έχει παρέλθει. Ο Aquilas Yao από την Ακτή Ελεφαντοστού υποστηρίζει ότι το άνοιγμα των αγορών [15] θα ενδυνάμωνε τον οικονομικό δυναμισμό της ηπείρου:

Les pays africains malgré un sous-sol riche et des ressources naturelles abondantes n’arrivent pas à sortir de la pauvreté. Ceci s’explique, en partie, par l’absence de liberté sur les marchés du fait d’une forte intervention des Etats très dirigistes. L’exemple de la Côte d’Ivoire est intéressant dans le secteur de la téléphonie mobile. L’ouverture à la concurrence a engendré une diminution vertigineuse du coût de communication qui en dix (10) ans est passé de  1000 CFA Franc la minute (avec un seul opérateur) à 25 CFA  la minute (avec 5 opérateurs). Ceci implique une rupture avec le protectionnisme souvent utilisé, de manière démagogique par les dirigeants qui pensent rassurer leurs populations en leur promettant la sécurité

Παρά το πλούσιο υπέδαφος και τις άφθονες φυσικές πηγές, οι αφρικανικές χώρες παρέμειναν ανίκανες να γλυτώσουν από τη φτώχεια. Αυτό εξηγείται εν μέρει από την έλλειψη ελευθερίας στις αγορές τους, οι οποίες παραμένουν ελεγχόμενες από υψηλά παρεμβατικές κεντρικές κυβερνήσεις. Ο τομέας κινητής τηλεφωνίας της Ακτής Ελεφαντοστού αποτελεί μια αξιοσημείωτη υπόθεση. Η αγορά της βιομηχανίας στον ανταγωνισμό οδήγησε σε κατακόρυφη πτώση των χρεώσεων, οι οποίες έπεσαν από 1.000 φράγκα Δυτικής Αφρικής [2,11 αμερικανικά δολάρια] ανά λεπτό (με μια μόνο εταιρεία) σε 25 φράγκα Δυτικής Αφρικής [0,05 αμερικανικά δολάρια] ανά λεπτό (με πέντε εταιρείες) κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας. Αυτό το γεγονός εξέθεσε τους ισχυρισμούς των κυβερνητικών δημαγωγών ότι ο προστατευτισμός ήταν καλός για τον πληθυσμό.