Η παραλία της Γάζας. Η φωτογραφία δόθηκε στη δημοσιότητα από το δημιουργό της, Gus, στη Wikipedia.
Θα ήταν απλοϊκό το να πει κανείς ότι η τεχνολογία και οι επικοινωνίες έχουν γνωρίσει μια σταθερή ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Από εκεί που ο κόσμος σταδιακά είχε αρχίσει να μετατρέπεται σε ένα χωριό, χάρη στο Διαδίκτυο, στη συνέχεια έγινε ολόκληρος ένα σπίτι, χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η εποχή μας πιθανόν να περάσει στην ιστορία με έναν και μοναδικό τίτλο – “Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης” – γιατί άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού. Στο παρελθόν, προσπαθούσαμε να πετύχουμε την τελειότητα στη δουλειά ή στον έρωτα ή οπουδήποτε, αλλά πρόσφατα ο βασικός μας στόχος στη ζωή έχει γίνει να πετύχουμε και να δημιουργήσουμε περιεχόμενο που θα διαδοθεί με ταχύτητα και θα γίνει γρήγορα πολύ δημοφιλές στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Οι άνθρωποι σήμερα χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τα πάντα. Κάποιοι τα αξιοποιούν με έξυπνους τρόπους, άλλοι απλά για να δημιουργήσουν θόρυβο γύρω από τις γκάφες τους. Για πολλές νέες επιχειρήσεις τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το μοναδικό εργαλείο μάρκετινγκ.
Αλλά εύλογα ίσως, ο σημαντικότερος ρόλος που έχουν διαδραματίσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πρόσφατα είναι εκείνος “της δημοσιογραφίας των πολιτών”.
Το 2007, άρχισα δειλά να κάνω αισθητή την παρουσία μου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ελπίζοντας να αποτελέσω μέρος όλης αυτής της υπερβολής και να σταματήσω τους φίλους μου από το μου τριβελίζουν το μυαλό με αυτό. Στην αρχή ήταν κυρίως για πλάκα, μέχρι την πρώτη επίθεση των Ισραηλινών στη Γάζα το Δεκέμβριο του 2008. Από εκείνο το σημείο κι έπειτα, από εκεί που χρησιμοποιούσα το Facebook για να παίζω Farmville (μη με παρεξηγείτε, ήμουν περίπου 20 χρονών τότε), ξεκίνησα να στήνω έναν κόμβο έκτακτων γεγονότων που άρχισε να προσελκύει το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Νωρίτερα εκείνη την ίδια χρονιά, είχα λανσάρει το πρώτο αγγλόφωνο ιστολόγιο της Γάζας, το οποίο και αυτό με σειρά του βοήθησε τη φωνή μου να βρει νέους ορίζοντες. Αλλά ήμουν ακόμα απλά ένα νήπιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μάθαινε τα πρώτα βήματα του.
Τότε έλαβε χώρα το περιστατικό με το Μαβί Μαρμαρά [1], κατά το οποίο το Ισραήλ επιτέθηκε σε ένα πλοίο που κινούνταν προς τη Γάζα, σε μια προσπάθεια να σπάσει τον κλοιό των Ισραηλινών. Πολλοί ακτιβιστές είτε σκοτώθηκαν είτε τραυματίστηκαν. Ως δημοσιογράφος, λάμβανα τις νεότερες πληροφορίες εκ των προτέρων προκειμένου να τις χρησιμοποιήσω στο ρεπορτάζ μου. Κατά συνέπεια, αποφάσισα να χρησιμοποιήσω το λογαριασμό μου στο Twitter – τον οποίο σπάνια χρησιμοποιούσα παλιότερα – για καλό σκοπό. Έτσι, άρχισα να προωθώ σε πραγματικό χρόνο όλες τις αποκλειστικές πληροφορίες που λάμβανα από τον κυβερνοχώρο. Με άλλα λόγια, τουίταρα ζωντανά, αλλά αυτός ο όρος δεν υπήρχε τότε. Ο κόσμος άρχισε να προσέχει τι κάνω. Και η δεξαμενή αυτών που με ακολουθούσαν άρχισε να διευρύνεται.
Έπειτα το 2011, ο Αραβικό κόσμος “χτυπήθηκε” από ένα κύμα “επαναστάσεων” χωρίς προηγούμενο. Η επανάσταση ξεκίνησε από την Τυνησία και σιγά-σιγά παρείσφρησε στην Αίγυπτο, τη Λιβύη, τη Συρία κτλ. Ως Παλαιστίνιος, που ζει υπό καθεστώς κατοχής και πολιορκίας και που πεινάει για ελευθερία, έπρεπε να αποτελέσω κόμματι του τοπικού διαλόγου. Έτσι, έγινα ένθερμος χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Βρισκόμουν σε κάθε πλατφόρμα, όλη την ώρα, παρά τις διακοπές ρεύματος που μαστίζουν τη Γάζα εδώ και χρόνια. Έπρεπε να βρω τρόπους να μένω ενήμερος για τις τρέχουσες εξελίξεις και σε εγρήγορση, οπότε άρχισα να εξετάζω τρόπους να παραμένω συνδεδεμένος κατά τις διακοπές ρεύματος, γεγονός που με βοήθησε πολύ και κατά τη διάρκεια των υπόλοιπων Ισραηλινών επιθέσεων στη Γάζα και την Παλαιστίνη γενικότερα.
Το 2012, τα Ηνωμένα Έθνη με επέλεξαν να συμμετέχω στην ετήσια εκπαίδευση τους για Παλαιστίνιους δημοσιογράφους. Ήταν η πρώτη χρονιά που σταμάτησαν να εστιάζουν στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο και ξεκίνησαν να δίνουν βάση στα ψηφιακά και τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης. Η δουλειά μου με πήγε ως τη Νέα Υόρκη, που ήταν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Δεδομένης της εμπειρίας μου ως δημοσιογράφου στη Γάζα και του ότι θεωρούμουν “αστέρας” των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη χώρα μου, ήταν επόμενο για μένα να διαλέξω το “Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και Δημοσιογραφική Ασφάλεια” ως θέμα για το πρόγραμμα εκπαίδευσης μου. Μου δόθηκε πρόσβαση στις έδρες των κολοσσών του κόσμου των ειδήσεων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Twitter, η Google, το BBC, το Reuters και άλλα. Ήταν σαν να έκλεινα έναν κύκλο. Όλο αυτό αποτέλεσε μια εμπειρία ζωής που μου πρόσφερε επιβεβαίωση και γνώση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είχαν αποφέρει καρπούς.
Όταν σημειώθηκε η δεύτερη επίθεση στη Γάζα το 2012, βρισκόμουν ακόμα στις Η.Π.Α. για την εκπαίδευσή μου. Η Γάζα βομβαρδιζόταν με σφοδρότητα και η οικογένεια μου βρισκόταν σε κίνδυνο. Αλλά είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ μέρη, όπως το Κογκρέσο των Η.Π.Α., το Υπουργείο Εξεωτερικών, το BBC, το αγγλόφωνο AL Jazeera και όπου και να πήγαινα, έκανα τη φωνή της Γάζας να ακουστεί, συμπεριλαμβανομένης μιας ζωντανής συνέντευξης στη Huffington Post. Πολλοί άνθρωποι ήδη γνώριζαν ποιος ήμουν και με ακολουθούσαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οπότε με δέχονταν με όμορφο τρόπο και διασφάλιζα ότι και η Γάζα είχε την ίδια υποδοχή.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επίσης με βοήθησαν να μείνω σε επαφή με την οικογένεια μου στη Γάζα και να μένω ενημερωμένος γύρω από τι συνέβαινε εκεί και να διαχέω τα νέα στο Twitter.
To 2014 το Ισραήλ εξαπέλυσε την πιο σφοδρή έως τώρα επίθεση στη Γάζα. Εξασφάλισα τη δυνατότητα να παραμένω συνδεδεμένος στο διαδίκτυο και να συνεχίζω να μεταδίδω ειδήσεις έχοντας στην κατοχή μου μια γεννήτρια, μια μπαταρία για το ρούτερ, εξτρά μπαταρίες για το κινητό μου, πρόσβαση σε κοντινά ασύρματα δίκτυα και αρκετές μονάδες στο κινητό για να ποστάρω στο Tweeter μέσω μηνυμάτων. Τουϊτάριζα εν μέσω βομβαρδισμών, φόβου, απελπισίας και κινδύνου. Όλα αυτά δεν είχαν σχεδόν υποστεί επεξεργασία και λογοκρισία και ήταν συγκινητικό να βλέπεις ότι ένα τεράστιο ποσοστό νέων από τη Γάζα εμπνέονταν να κάνουν το ίδιο. Μας πρόβαλλαν στο ραδιόφωνο, στα ειδησεογραφικά τηλεοπτικά κανάλια, στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και επικοινωνούσαν μαζί μας ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι. Τα μεγαλύτερα ειδησεογραφικά πρακτορεία μας ανέφεραν ως την πηγή των έκτακτων γεγονότων και οι διάσημοι έκαναν λόγο για εμάς και έρχονταν σε επαφή μαζί μας προκειμένου να στείλουν τη στήριξη τους στην Παλαιστίνη. Οι φωνές μας ακούστηκαν παντού, ενωμένες, υπό την σκέπη της δημοσιογραφίας των πολιτών.
Μετά από όλα αυτά, το φυσικό επακόλουθο ήταν ότι δεχτήκαμε απειλές, επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και πιέσεις να σιωπήσουμε. Το ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο παραβιάστηκε, ο λογαριασμός μου στο Twitter ανεστάλη, όταν χάκερς προσπάθησαν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτόν και ο λογαριασμός μου στο Facebook πλημμύρισε με αναρτήσεις που ξεχείλιζαν μίσος και με προσωπικά μηνύματα από ανθρώπους που απειλούσαν να σκοτώσουν εμένα και την οικογένεια μου αν δεν κρατούσα το στόμα μου κλειστό. Αλλά δεν σταμάτησα γιατί, όπως έμαθα κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης μου στα Ηνωμένα Έθνη, μερικές φορές ένα tweet μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
Τώρα όσο η η Παλαιστίνη βιώνει αυτό που ορισμένοι αποκαλούν την “Τρίτη Ιντιφάντα [2]“, η δημοσιογραφία των πολιτών είναι εκ νέου στις επάλξεις, ως η βασική πηγή ειδήσεων για το κοινό και για τα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Η αλήθεια είναι η μόνη που θριαμβεύει απέναντι στην προπαγάνδα.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι δίκοπο μαχαίρι: μπορεί να είναι μέσο εκφοβισμού που μπορεί να φτάσει κάποιον ως την αυτοκτονία, αλλά μπορεί και να σώσει τη ζωή κάποιου ενημερώνοντας τους άλλους για τη δοκιμασία που υφίσταται. Ποια όψη θα προτιμούσατε να αξιοποιήσετε; Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν είτε να σε ανεβάσουν είτε να σε κατεβάσουν. Σας προτρέπω να επιλέξετε με σύνεση.