Η πρόσφατη οργή για τη Γαλλίδα σχεδιάστρια μόδας Isabel Marant, που αντιμετώπισε κατηγορίες πνευματικής κλοπής, επειδή χρησιμοποίησε σε μια από τις συλλογές της παραδοσιακά σχέδια από την Οαχάκα του Μεξικού, προκάλεσε μια τεράστια και απρόβλεπτη συζήτηση για τη συλλογική πνευματική ιδιοκτησία των ιθαγενών κοινοτήτων της Λατινικής Αμερικής και ολόκληρου του κόσμου.
Ψηφιακά μέσα, κοινωνικά δίκτυα, ακόμα και μια μικρού μήκους ταινία κάλυψαν την αντιλογία αυτή. Όλος αυτός ο ντόρος είναι λίγο ασυνήθιστος, αν θεωρήσουμε ότι κάτι τέτοιο δυστυχώς αποτελεί κοινοτυπία κατά τη διάρκεια ολόκληρης της ιστορίας των ιθαγενών.
Ένα εξίσου σημαντικό γεγονός, αν και με λιγότερες αναφορές, συνέβη στη Βενεζουέλα το 1998. Ένα τεράστιο πέτρωμα ίασπι, σχεδόν 30 τόνων, γνωστή από την κοινότητα Πεμόν ως Γιαγιά Κουέκα, αφαιρέθηκε από το φυσικό της περιβάλλον και μεταφέρθηκε και εκτίθεται στο μητροπολιτικό πάρκο Τiergarten στο Βερολίνο της Γερμανίας. Το γιγάντιο κομμάτι θα αποτελούσε μέρος ενός project γνωστό ως Global Stone, που προωθούσε ο Γερμανός καλλιτέχνης πλαστικού Wolfang von Schwarzenfeld.
Οι Πεμόν είναι μια εθνοτική ομάδα στη νοτιοανατολική Βενεζουέλα. Οι οικισμοί τους βρίσκονται συνήθως στη Μεγάλη Σαβάνα, παμπάλαιοι πανέμορφοι κάμποι με βραχώδη τοπία ονόματι τέπουι.
Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, το θέμα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο για τις κοινότητες Πεμόν, που ζουν στο εθνικό πάρκο Κανάιμα στη νότια Βενεζουέλα. Η Γιαγιά Κουέκα ανήκει στην κοσμογονία της εθνοτικής αυτής ομάδας και η αφαίρεσή της άφησε ένα αναπλήρωτο κενό από πολιτισμική άποψη.
Η Ana Figueroa, καθηγήτρια σε κολέγιο με ειδίκευση στη δίγλωσση διαπολιτισμική επικοινωνία, ζει στην κοινότητα San Antonio de Roscio και είναι μέλος και της αυτοδιοίκησής της. Ως μέλος των Πεμόν, μοιράζεται τα παρακάτω:
La historia de la abuela Kueka sería muy larga de explicar. Forma parte de los cuentos con los que nos criaron nuestros abuelos. Tal vez lo más importante sería decir que forma parte de nuestro origen. Es la génesis, la primera madre. De ella nace nuestra cultura pemón. De ella venimos. Que no esté ha sido para nuestro pueblo muy doloroso. Todavía hoy seguimos esperando su retorno a pesar de la lucha que por mucho tiempo hemos librado.
Θα θέλαμε πολλή ώρα να σας εξηγήσω την ιστορία της Γιαγιάς Κουέκα. Είναι μέρος των παραμυθιών, με τα οποία μας μεγάλωσαν οι παππούδες μας. Ίσως το σημαντικότερο να πει κανείς είναι ότι αποτελεί κομμάτι από τις ρίζες μας. Είναι η Γένεσις, η ττρώτη Μητέρα. Από αυτήν γεννήθηκε ο πολιτισμός των Πεμόν. Από εκείνη καταγόμαστε. Η απουσία της είναι πολύ οδυνηρή για το λαό μας. Ακόμη και τώρα περιμένουμε ακόμα την επιστροφή της, παρά τον αγώνα στον οποίο έχουμε μπει τόσο καιρό.
Έπειτα από όλα αυτά τα χρόνια, μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών και του Ινστιτούτου Πολιτιστικής Κληρονομιάς της χώρας, η κυβέρνηση της Βενεζουέλας έχει εκδώσει επίσημο αίτημα προς τη γερμανική κυβέρνηση για την επιστροφή της Γιαγιάς Κουέκα. Έχουν υπάρξει καθυστερήσεις, όμως, κυρίως λόγω των νομικών διαδικασιών, που είναι τυπικές για τέτοιες ενέργειες, και τις απαιτούμενες διεργασίες για τη μεταφορά του πολύτιμου πετρώματος πίσω στο νοτιοαμερικανικό κράτος.
Αν και υπάρχουν διάφορες γνώμες σχετικά με το αίτημα της Βενεζουέλας, η έκκληση για επιστροφή της Γιαγιάς Κουέκα βασίζεται κυρίως σε δυο επιχειρήματα: ότι η αφαίρεση και μεταφορά της ήταν παράνομη ενέργεια από τις αρχές της Βενεζουέλας και της Γερμανίας και ότι η κοινότητα Πεμόν έχει νόμιμη απαίτηση για την επαναφορά ενός αντικειμένου πνευματικής και ιερής σημασίας για τον πολιτισμό της.
Στο Twitter, πολλοί χρήστες έχουν εκφράσει την επιθυμία τους για την επιστροφή της Γιαγιάς Κουέκα:
Por el rescate de nuestra Abuela Kueka http://t.co/5iOMprSjN1 y todavía llaman “ARTISTA” al imbecil que se la llevó http://t.co/h1Ze4mCety
— Kaya Guerrillera (@DyannaSt) septiembre 26, 2015
Για τη διάσωση της Γιαγιάς Κουέκα μας http://t.co/5iOMprSjN1. Και αποκαλούν και “ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ” τον ηλίθιο που την πήρε
Nuestra Abuela Kueka pronto estará con nosotros!! Aleluya!! http://t.co/odNFpYEK6b
— Frank Araujo (@franClip) agosto 27, 2015
Η Γιαγιά Κουέκα μας θα είναι σύντομα μαζί μας!! Αλληλούια!!
#Venezuela celebra el Día Internac.de los Pueblos Indígenas! Entonces a exigir que #Alemania devuelva la Abuela Kueka pic.twitter.com/COU81ks664
— Napile (@walentina1013) agosto 9, 2015
H Βενεζουέλα γιορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα Ιθαγενών! Οπότε απαιτούμε από τη Γερμανία να επιστρέψει τη Γιαγιά Κουέκα.
Σήμερα, το τεράστιο πέτρωμα ίασπι στέκεται άψυχο σε ξένη γη. Για την ώρα, τα παιδιά της τη θυμούνται και θέλουν να γυρίσει σπίτι. Εν τω μεταξύ, η Γιαγιά Κουέκα αναμένει, το ίδιο και η κοινότητα Πεμόν.