Κόστα Ρίκα: Tα αγγλικά ως κληρονομιά, ιστορίες γλωσσών, ιστορίες μετανάστευσης

Maury_Geography_079C_bananas-800x450

Σαν Χοσέ, η πρωτεύουσα της Κόστα Ρίκα το 1885. Είναι η εποχή κατά την οποία σημειώθηκαν μετακινήσεις πληθυσμών, με σκοπό την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής του Ατλαντικού και την ανάπτυξη του τομέα καλλιέργειας μπανάνας. Μέσα από αυτές τις μετακινήσεις, πολυάριθμες οικογένειες μετέτρεψαν την Κόστα Ρίκα σε τόπο όπου ξετυλίγεται η ιστορία πολλών γενεών, οι οποίες φέρουν τη σφραγίδα μιας κληροδοτημένης ταυτότητας τόσο περίπλοκης όσο και βαθιά ριζωμένης.

Αυτό το κείμενο, το οποίο θα δημοσιευτεί σε δύο μέρη, έχει παλιότερα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα Afroféminas και είναι διαθέσιμο εδώ.

Ιστορίες γλωσσών, ιστορίες μετανάστευσης

Η μαμά μου διηγείται ότι, όταν ήταν μικρή, δεν είχαν το δικαίωμα να μιλάνε ισπανικά. “Αρκετά με αυτή τη γλώσσα των πιθήκων!”, τους έλεγαν. Με το “γλώσσα των πιθήκων”, εννοούσαν τα “ισπανικά”.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο μαύρος πληθυσμός, από τον οποίο κατάγομαι, αποβιβάζονταν εδώ ως μετανάστες-εργατικό δυναμικό από την αγγλική Καραϊβική, προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών ζωής. Θα αποτελούσαν μέρος της ομάδας που προορίζονταν για την κατασκευή του κοσταρικανού σιδηροδρόμου του Ατλαντικού και θα δούλευαν στις φυτείες μπανάνας. Αυτή η μετανάστευση, που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, συνεχίστηκε για πολλές δεκαετίες και αρχικά αφορούσε μια πλειοψηφία νέων ανδρών. Στη συνέχεια, ολόκληρες οικογένειες έλαβαν μέρος (στο κυνήγι) της ελπίδας για απόκτηση χρημάτων, απαραίτητων για την επιστροφή τους στην πατρίδα.

Μέσα στα πλαίσια αυτής της μετανάστευσης, δάσκαλοι κατέφθασαν και ίδρυσαν τοπικά σχολεία για να μάθουν “σωστά” αγγλικά στα παιδιά. Από τότε και κατά τη διάρκεια των ετών, αυτοί οι μετανάστες αφρικανικής καταγωγής αυτοαποκαλούνταν με υπερηφάνεια “υπήκοοι του Στέμματος” (του Ηνωμένου Βασιλείου). Η πρόσθεση τους δεν ήταν ποτέ να εγκατασταθούν, αλλά αντίθετα να μαζέψουν αρκετά χρήματα, προκειμένου να επιστρέψουν στις χώρες τους. Αλλά δεν επέστρεψαν ποτέ.

Οι γονείς μου πάντοτε μιλούσαν πολύ σωστά αγγλικά, αν και “χρωματισμένα” με μια μουσικότητα και μια προφορά, χαρακτηριστικών της Καραϊβικής. Η γραμματική ήταν σωστή, το λεξιλόγιο πλούσιο. Μπορούσαν να μεταπηδήσουν από τα επίσημα αγγλικά στην αγγλική κρεολική, η οποία μετρούσε ήδη ισπανικούς όρους (ΣτΜ: κρεολική καλείται μια γλώσσα που έχει εξελιχθεί σε τυποποιημένη μητρική γλώσσα μιας γλωσσικής κοινότητας). Σε αυτή τη γλώσσα, ή μάλλον σε αυτές τις δυο, έμαθαν οι γονείς μου παραμύθια και τραγούδια.

Έμαθαν χάρη σε εικόνες με τη μορφή ζώων, χάρη σε υπερφυσικά όντα που έδιναν μαθήματα ζωής, ξαναγράφοντας και φαντασιώνοντας την ιστορία. Μας έκαναν να ανακαλύψουμε την προγονική γη και είχαν ως υψηλή αξία την επικοινωνία με τους παππούδες, τους θείους και τους γείτονες. Ανέπτυξαν επικοινωνία με ανθρώπους οι οποίοι, μέσα από τελετουργικά και θρησκείες, αναδημιουργούσαν εμπειρίες αλλοτινές. Σε αυτή τη γλώσσα η μητέρα μού τραγούδησε τα πρώτα μου τραγούδια και ο πατέρας μού έμαθε τις πρώτες μου προσευχές. Για εκείνους, τα αγγλικά ήταν ένας τρόπος να λάβουν και να μεταδώσουν τον πολιτισμό και τις γνώσεις των προγόνων. Ήταν επίσης μια υπόσταση, ένα σημάδι ότι ανήκουν στη “βασιλική οικογένεια” σε μια χώρα “χωρικών και ανθρώπων χωρίς μόρφωση”.

Ο αγώνας για τη γλώσσα, ο αγώνας για την ταυτότητα

Όλα αυτά συνέβαιναν σε μια χώρα, της οποίας η επίσημη γλώσσα ήταν τα ισπανικά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, εδώ και γενεές και μέχρι και σήμερα, ο μαύρος πληθυσμός έπρεπε να μάχεται για τη διατήρηση της γλώσσας του και μαζί με αυτή, της ιστορίας του, της σοφίας του και της ταυτότητας του. Απορρίπτονταν από την πλειοψηφία των μιγάδων και από τις κυβερνήσεις, οι οποίες αρνούνταν να παραχωρήσουν την κοσταρικανή ιθαγένεια ακόμα και σε όσους γεννήθηκαν στη χώρα.

Ωστόσο τα ισπανικά γρήγορα βρήκαν τη θέση τους μέσα στον πολιτισμό τους. Τους ήταν δύσκολο να παραμείνουν έτσι απομονωμένοι και αποκλεισμένοι από το κοσταρικανό εκπαιδευτικό σύστημα. Ο στόχος για αυτούς τους ανθρώπους ήταν επίσης να προοδεύσουν και να έχουν μια μόρφωση αναγνωρισμένη από το σύστημα. Σήμερα, οι γονείς μου και κάποιοι από τους φίλους μου μιλάνε ισπανικά με χαρακτηριστική αγγλική προφορά. Η γενιά μου, αν και θεωρεί την αγγλική ως τη μητρική γλώσσα, έχει αποβάλλει τελείως αυτή την προφορά την τόσο χαρακτηριστική.

Οι γενιές αφρικανικής καταγωγής που θα ακολουθήσουν δε θα έχουν την αγγλική ως μητρική γλώσσα. Σήμερα, σχολεία και  οργανισμοί προσφέρουν μαθήματα αγγλικών. Ο στόχος στην πραγματικότητα είναι ο εκδημοκρατισμός της γλώσσας. Όχι πια η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του αφρικανικού πληθυσμού, όπως συνέβαινε τριάντα χρόνια πριν.

Δε θυμάμαι πια πότε ακριβώς, αλλά σε μια δεδομένη στιγμή, οι γονείς μου σταμάτησαν να μιλάνε αγγλικά. Δε γνωρίζω αν επρόκειτο για μια συνειδητή απόφαση προϊόν συμφωνίας μεταξύ τους, αλλά τα αδέρφια μου και εγώ σχεδόν μεγαλώσαμε χωρίς να μπορούμε να μιλάμε αγγλικά. Ως συνέπεια αυτού, υποστήκαμε τα πειράγματα των φίλων μας αφρικανικής καταγωγής και τον αποκλεισμό από μια εθνική ομάδα που αναγνωριζόταν ακριβώς για την ικανότητά της να μιλάει αυτή τη γλώσσα…

Η πλειοψηφία των φίλων μας μιλούσε αγγλικά, αν και η γενιά μας αποτελούσε εξαίρεση του κανόνα. Μεγαλώσαμε ακούγοντας τους γονείς μας να μιλάνε αγγλικά. Η επικοινωνία με τους θείους, τις θείες, τους κοντινούς φίλους και τα άλλα μέλη της οικογένειας γινόταν πάντα στα αγγλικά. Αλλά με εμάς, ούτε μια λέξη στα αγγλικά. Αυτό σίγουρα οφειλόταν στη μετακόμισή μας στην πρωτεύουσα, όπου εμφανώς αποτελούσαμε κομμάτι μιας μειονότητας. Ή ίσως με αυτό τον τρόπο οι γονείς μιας ήθελαν να μας προστατέψουν, να μας δώσουν ένα λόγο να είμαστε λίγο λιγότερο διαφορετικοί….

Σε αυτό το σημείο ξεκινώ τη συνέχεια της ιστορίας μου.

Συνέχεια στην επόμενη ανάρτηση.

1 σχόλιο

Συμμετέχετε στη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.