[1]Οδός East Nanjing, Σαγκάη. Ο πολύβουος πεζόδρομος είναι γεμάτος από τουρίστες, ψευτο-καλλιτέχνες, οικογένειες, εκδιδόμενες γυναίκες, πλανόδιους πωλητές, ξένους, ζητιάνους, κλέφτες και φωτογράφους. Φωτογραφία από William μέσω Flickr (CC BY-ND 2.0)
Η Κίνα ετοιμάζεται να ξεκινήσει την εφαρμογή ενός πανεθνικού συστήματος αξιολόγησης, που σκοπό θα έχει να μετρά την αξιοπιστία των πολιτών ως προς τις υποχρεώσεις τους απέναντι στην κινεζική κυβέρνηση.
Συνδυάζοντας τα χρηματοοικονομικά αρχεία των πολιτών, τα ψηφιακά δεδομένα που προέρχονται από τις αγορές τους, τη συμπεριφορά τους και την παρουσία τους στα κοινωνικά μέσα και το επαγγελματικό ιστορικό τους, το σύστημα θα δημιουργεί ένα συνδυαστικό βαθμό κοινωνικής αξιοπιστίας [2] για καθένα Κινέζο πολίτη ξεχωριστά. Σε αντίθεση με το βαθμό πιστοληπτικής ικανότητας [3] που υπάρχει στο δυτικό χρηματοοικονομικό σύστημα, το οποίο συνήθως χρησιμοποιεί τα χρηματοοικονομικά στοιχεία του ατόμου για να καθορίσει την πιστοληπτική του ικανότητα και να θέσει τους όρους για τη λήψη δανείου, το κινεζικό μοντέλο πηγαίνει πέρα από το οικονομικό προφίλ ενός ανθρώπου.
Σύμφωνα με τις βασικές γραμμές του Σχεδίου της κινεζικής κυβέρνησης για την Κατασκευή του Κοινωνικού Πιστωτικού Συστήματος, το σύστημα στοχεύει να μετρήσει και να βελτιώσει την ”εμπιστοσύνη” (誠信) μεταξύ της κυβέρνησης, των εμπορικών φορέων και των πολιτών και να ”ενδυναμώσει την ειλικρίνεια στις κυβερνητικές υποθέσεις, την εμπορική αξιοπιστία, την κοινωνική αξιοπιστία και την κατασκευή της φερεγγυότητας για το δικαστικό σύστημα”.
Η κινεζική κυβέρνηση έχει αρχίσει να δοκιμάζει το σύστημα, αναθέτοντας σε έναν αριθμό εταιρειών παροχής πιστοληπτικής ικανότητας να συλλέγουν, να αξιολογούν και να διαχειρίζονται τις πιστωτικές πληροφορίες των ανθρώπων. Μεταξύ αυτών των εταιρειών βρίσκεται μία που ονομάζεται Anti Financial (θυγατρική του εμπορικού κολοσσού Alibaba), η οποία έχει ξεκινήσει πιλοτικά το σύστημα μέσα από μία ηλεκτρονική εφαρμογή που μοιάζει με παιχνίδι [4] και λέγεται Sesame Credit.
Η Sesame Credit μετρά τη συνολική “αξιοσύνη” ενός ατόμου ως πολίτη και ενθαρρύνει τους χρήστες να μοιράζονται τα σκορ τους με τους φίλους τους. Το σκορ ανανεώνεται κάθε μήνα ανάλογα με τις διαδικτυακές δραστηριότητες του ατόμου, με την προϋπόθεση αυτές να διενεργούνται μέσω της πλατφόρμας και των υπηρεσιών της Alibaba.
Το παραπάνω video [5], το οποίο διαδόθηκε διαδικτυακά στο τέλος του Δεκεμβρίου, περιγράφει το παιχνίδι αυτό ως ”δυστοπία βγαλμένη από βιβλίο του Όργουελ”.
Από τη στιγμή που οι κινεζικές υπηρεσίες έδωσαν στη δημοσιότητα προσχέδια του προγράμματος το 2014, υπήρξε πληθώρα ιστοριών που σχετίζονται με το εν λόγω σύστημα, κάποιες από αυτές περισσότερο αξιόπιστες. Η πρόσφατη κάλυψη από τα μέσα και η όλη αντιπαράθεση που έγινε γύρω από το θέμα έδωσαν το έναυσμα στην κινεζική ομάδα της Global Voices να δημιουργήσουν μία ομάδα με τις πιο συχνές ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με αυτό το πιστοληπτικό σύστημα.
Πώς οι εταιρείες παροχής πιστοληπτικής ικανότητας μετρούν το βαθμό αξιοπιστίας ενός ατόμου;
Το κάθε γραφείο παροχής πιστοληπτικής ικανότητας έχει δημιουργήσει ένα μοναδικό αλγόριθμο για να μετρά την κοινωνική αξιοπιστία. Σύμφωνα με τις επίσημες δηλώσεις της Sesame Credit, το σκορ ”χτίζεται” πάνω στα προσωπικά δεδομένα του κάθε ατόμου, που περιλαμβάνουν:
- την κοινωνική του κατάσταση, όπως την εκπαίδευσή του και το επαγγελματικό του υπόβαθρο
- το πιστοληπτικό του ιστορικό, το οποίο δημιουργεί η εταιρεία ηλεκτρονικών πληρωμών Alipay και άλλες θυγατρικές και συνεργαζόμενες με την Alibaba επιχειρήσεις από τα οικονομικά τους αρχεία
- την ικανότητά του να τηρεί τους όρους ενός συμβολαίου, δηλαδή τα αρχεία ρευστότητας, μετοχών και επενδύσεων
- τις κοινωνικές του επαφές, ή το πιστοληπτικό σκορ των κοινωνικών του επαφών ή των φίλων του
- την καταναλωτική του συμπεριφορά που βασίζεται στις διαδικτυακές και μη αγορές του
Δεν έχει γίνει ακόμη γνωστό ποιες ακριβώς δραστηριότητες οδηγούν στη μείωση του πιστοληπτικού βαθμού ικανότητας. Αλλά μεγάλοι παροχείς υπηρεσιών διαδικτυακού περιεχομένου όπως η Weibo έχουν δημιουργήσει μία ”μαύρη λίστα” που βασίζεται σε αναφορές της διαδικτυακής κοινότητας για εξαπάτηση και “φήμες”, έναν όρο που συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κριτική στους πολιτικούς. Αυτό έχει προκαλέσει ευρεία ανησυχία μήπως πολιτικές αναφορές οδηγήσουν σε χαμηλότερο πιστοληπτικό ”σκορ”.
Πώς μπορεί ένα άτομο να κερδίσει μεγαλύτερη πιστοληπτική αξιοπιστία;
Με βάση τον αλγόριθμο που αναλύθηκε παραπάνω, η Sesame Credit προσφέρει κάποιες συμβουλές [6]για να βοηθήσει τα άτομα να βελτιώσουν τους βαθμούς τους:
- να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές πληρωμές για την αγορά ακριβών υπηρεσιών όπως χρηματοοικονομικά προϊόντα και επενδύσεις
- να χρησιμοποιούν τα πραγματικά τους στοιχεία όταν εγγράφονται στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες και να δείχνουν το επίπεδο εκπαίδευσής τους και το επαγγελματικό τους υπόβαθρο
- να κάνουν ”φιλίες” με ανθρώπους που έχουν υψηλά σκορ και να αποκόβουν εκείνους με χαμηλά σκορ, ιδίως αυτούς που δε χρησιμοποιούν τα πραγματικά τους ονόματα στο διαδίκτυο
- να κάνουν δωρεές και να μεταδίδουν ”θετική ενέργεια” στο διαδίκτυο
Η δεύτερη και τρίτη πρόταση εδώ μπορούν εύκολα να υπεισέλθουν στο πεδίο της πολιτικής, καθώς ενθαρρύνουν τους πολίτες να χρησιμοποιούν μόνο τις πραγματικές τους ταυτότητες στο διαδίκτυο. Για κάθε πολίτη που εκφράζει κάποια κριτική ή μεταδίδει νέα σχετικά με τις κυβερνητικές δραστηριότητες, η χρήση ψευδωνύμου μπορεί συχνά να είναι επιτακτική, προκειμένου να παραμείνει ασφαλής. Η τελευταία πρόταση, η οποία σχετίζεται με τη διασπορά ”θετικής ενέργειας”, αναφέρεται εμμέσως στην αυξανόμενη προώθηση [7] από τις κινεζικές αρχές θετικών μηνυμάτων στο διαδίκτυο σχετικά με την κυβέρνηση και το Κομμουνιστικό κόμμα.
Γιατί αρέσει στους ανθρώπους τόσο πολύ να παίζουν το πιστοληπτικό παιχνίδι;
Κάποιοι πολίτες στο διαδίκτυο απολαμβάνουν να επιδεικνύουν τα υψηλά τους σκορ πιστοληπτικής ικανότητας στους φίλους τους στα κοινωνικά μέσα. Εκτός αυτού, ένα άτομο με υψηλό πιστοληπτικό βαθμό θα αναβαθμιστεί στη θέση των VIP για την αγορά εισιτηρίων, διαμονής σε ξενοδοχεία και υπηρεσιών ενοικίασης αυτοκινήτου, χωρίς να χρειαστεί να κάνει κατάθεση στην τράπεζα. Άλλα προνόμια περιλαμβάνουν την επίσπευση έκδοσης βίζας μέσα από το σύστημα των υπηρεσιών παροχής πιστοληπτικής ικανότητας. Για παράδειγμα, εάν το σκορ πιστοληπτικής σας ικανότητας είναι πάνω από 700, μπορείτε να κάνετε αίτηση για ταξιδιωτική βίζα για τη Σιγκαπούρη χωρίς να χρειαστεί να προσκομίσετε έγγραφα, όπως επιστολή από τον εργοδότη σας. Βαθμός που φτάνει το 750 μπορεί να σας εξασφαλίσει επίσπευση έκδοσης βίζας για ταξίδι στο Λουξεμβούργο.
Ποιες είναι οι ποινές για τα άτομα με χαμηλό βαθμό κοινωνικής πιστοληπτικής ικανότητας;
Η κεντρική ιδέα πίσω από τη διαχείριση του συστήματος παροχής κοινωνικής πιστοληπτικής ικανότητας είναι να επιβάλλονται κυρώσεις στους φερόμενους ως αφερέγγυους πολίτες. Σε μία συνέντευξη που έδωσε στα μέσα ενημέρωσης, ο διευθύνων σύμβουλος της Sesame Credit, Hu Tao, εξήγησε [8]ότι το εν λόγω σύστημα έχει ως σκοπό “οι αναξιόπιστοι πολίτες να μη μπορούν να νοικιάσουν ένα αυτοκίνητο, να μη μπορούν να δανείζονται χρήματα ή ακόμα και να βρουν εργασία.” Αποκάλυψε ότι η ομάδα της εταιρείας έχει προσεγγίσει το Γραφείο Εκπαίδευσης της Κίνας για να του παράσχει στοιχεία σχετικά με τους μαθητές που αντέγραψαν στις εθνικές εξετάσεις έτσι ώστε να τιμωρηθούν για την απάτη αυτή στο μέλλον όταν θα αναζητούν εργασία.
Με τι τρόπο δημιουργούν το κέρδος τους οι εταιρείες παροχής πιστοληπτικής ικανότητας;
Τα γραφεία παροχής πιστοληπτικής ικανότητας θα αποκομίζουν κέρδος χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του κάθε ατόμου, προκειμένου να παράσχουν υπηρεσίες τόσο στην κυβέρνηση όσο και στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα.
Ο κολοσσός του διαδικτύου Tencent's [9] έχει συνεργάτες από τον χρηματοοικονομικό τομέα. Η εταιρεία θα κάνει χρήση των προσωπικών δεδομένων από το λογισμικό μηνυμάτων 800 εκατομμυρίων χρηστών και 400 δισεκατομμυρίων φωτογραφιών για να αναπτύξει μία βάση δεδομένων αναγνώρισης προσώπων που θα βοηθήσει τις εταιρείες του χρηματοοικονομικού τομέα να αναγνωρίζουν την ταυτότητα των πελατών τους. Στο μέλλον, θα προσφέρει υπηρεσίες αναγνώρισης προσώπων και ταυτοποίησης εισόδου σε διαδικτυακές πλατφόρμες γνωριμιών, συνεδριάσεων και εξετάσεων (όπως για παράδειγμα στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα πανεπιστήμια εντός ή εκτός της χώρας).
Ποια είναι τα πολιτικά κίνητρα που κρύβονται πίσω από το σύστημα κοινωνικής αξιοπιστίας;
Ενώ το παραπάνω σύστημα δε στοχεύει αποκλειστικά στους ακτιβιστές ή στους διαφωνούντες προς την κυβέρνηση — οι αρχές της δημόσιας τάξης έχουν ήδη αναπτύξει μία βάση δεδομένων για την παρακολούθηση φίλων και συγγενών των αντικυβερνητικών — μετατοπίζει το μοντέλο ελέγχου της σταθερότητας μέσω της παρακολούθησης από συγκεκριμένες ομάδες – στόχους σε όλους τους πολίτες, ανταμείβοντας (ή τιμωρώντας) τα άτομα ανάλογα με τον πολιτικό τους προσανατολισμό, τα χρηματοοικονομικά τους αρχεία, την καταναλωτική τους συμπεριφορά και τις κοινωνικές τους επαφές, με σκοπό να καλλιεργηθεί η αυτοπειθαρχία του ”καλού πολίτη”.
Αποτελεί επίσης μία απάντηση στην ηθική κρίση της κοινωνίας, όπου οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται πια ο ένας τον άλλο. Είναι κοινός τόπος ότι οι άνθρωποι στην Κίνα πλέον φοβούνται [10] να βοηθήσουν όσους βρίσκονται σε ανάγκη, από φόβο μήπως πέσουν θύματα κάποιου κλέφτη. Επιπλέον, οι απατεώνες των εταιρειών, το επίπεδο ασφάλειας των τροφίμων και η διαφθορά έχουν συνθέσει μία ηθική κρίση στην κινεζική κοινωνία. Αντί να αναλογιστούν πάνω στο πολιτικοοικονομικό σύστημα που έχει οδηγήσει στην άνοδο του ”συγγενούς” καπιταλισμού (ο οποίος έχει ενεργοποιηθεί με την ευγενική χορηγία των κυβερνητικών πολιτικών και πρακτικών), οι ηγέτες έχουν απλώς φτάσει στο συμπέρασμα ότι για το πρόβλημα φταίει ο ”χαμηλής εμπιστοσύνης” χαρακτήρας [11] της κινεζικής κουλτούρας. Συνεπώς λένε ότι το σύστημα πιστοληπτικής ικανότητας στην Κίνα θα πρέπει να απεικονίζει το “guan-xi” (κοινωνική σχέση) ενός ατόμου παρά απλώς το οικονομικό του ιστορικό.
Όταν αντιμετωπίζουν την κριτική ότι το σύστημα αυτό μοιάζει επικίνδυνα με το ”Μεγάλο Αδελφό”, οι ηγέτες απαντούν [12]με το επιχείρημα ότι η Κίνα ”έχει ένα ιστορικό, σύμφωνα με το οποίο τοποθετούσε πάντα την αξία της αρμονίας πιο ψηλά από οτιδήποτε άλλο”. Ως αρμονία εδώ εννοούν τη ”συνολική σταθερότητα του έθνους” και έτσι, στο δικό τους πλαίσιο εννοιολόγησης, το κοινωνικό πιστοληπτικό σύστημα αποτελεί μία καινοτομία που καθοδηγείται περισσότερο από τη σοφία της Ανατολής παρά από τη δυτική ιδεολογία. Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι λεπτομέρειες του σχεδίου που εμφανίστηκαν τώρα δείχνουν ότι το κοινωνικό σύστημα αξιοπιστίας της Κίνας μάλλον ξεφεύγει σε ακόμα χειρότερες εκδοχές από αυτή του Μεγάλου Αδελφού.