- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Ένα νέο φράγμα στην Πορτογαλία πρόκειται να καταστρέψει τμήματα αμπελώνων Παγκόσμιας Κληρονομιάς

Κατηγορίες: Δυτική Ευρώπη, Πορτογαλία, Ανάπτυξη, Διαδηλώσεις, Εργασία, Μέσα των πολιτών, Οικονομικά & επιχειρηματικότητα, Περιβάλλον
A nova Barragem do Tua. em construção. Foto: Captura de tela

Το νέο φράγμα Tούα στο τελευταίο στάδιο κατασκευής του. Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ The Last Days of Tua [1].

Στο τελευταίο στάδιο κατασκευής του βρίσκεται ένα γιγάντιο τσιμεντένιο τείχος 108 μέτρων ύψος, το οποίο θα αποτελέσει τελικώς το φράγμα στον ποταμό Τούα στη βορειοανατολική περιοχή Tras-os-Montes στην Πορτογαλία. Βρίσκεται στους αμπελώνες Alto Douro, οι οποίοι από το 2001 έχουν χαρακτηριστεί ως Παγκόσμια Κληρονομιά από την ΟΥΝΕΣΚΟ.

Tο υδροηλεκτρικό φράγμα βρίσκεται για αρκετά χρόνια υπό κατασκευή. Η κυβέρνηση αναφέρει πως το φράγμα [2] θα βοηθήσει στην ελάφρυνση της μεγάλης εξάρτησης της Πορτογαλίας [3] από την εισαγόμενη ενέργεια, καθώς και στη μείωση εκπομπών αερίων βάσει του φαινομένου του θερμοκηπίου και στη δημιουργία 4.000 θέσεων εργασίας (αν και προσωρινών).

Οι περιβαλλοντολόγοι όμως δεν πιστεύουν ότι τα οφέλη είναι μεγαλύτερα από το κόστος. Το 2013, αρκετές οργανώσεις ενώθηκαν και δημιούργησαν μια πλατφόρμα ονόματι “Σώστε την Τούα [4]” για την προστασία της Κοιλάδας Τούα. Τα μέλη προειδοποιούν ότι το φράγμα αυτό θα φέρει μια “οικολογική καταστροφή, καταστρέφοντας σπάνια οικοσυστήματα και διακινδυνεύοντας με πλημμύρες περίπου 400 εκτάρια ελαιώνων, αμπελώνων και προστατευόμενων κατοικιών”.

Το Alto Douro είναι η παλαιότερη περιοχή παρασκευής κρασιών, επίσημα αναγνωρισμένη από το 1765. Εκτός από Παγκόσμια Κληρονομιά της ΟΥΝΕΣΚΟ, πρόκειται για μια περιοχή γνωστή γφια την παραγωγή υψηλής ποιότητας κρασιού. Οι αγρότες, κυρίως νέοι που αποφάσισαν να μείνουν στην περιοχή και να επενδύσουν στην οινοπαραγωγή, είναι δυσαρεστημένοι με την όλη κατάσταση. “Το φράγμα δεν πρόκειται να φέρει τίποτα, τίποτα”, λέει ο Pedro Almeida, οινοπαραγωγός που εμφανίζεται σε ένα από τα πέντε ντοκιμαντέρ του Jorge Pelicano για την πλατφόρμα “Σώστε την Τούα” [4]:

Οι ημι-ιδιωτικοποιημένες εταιρείες πίσω από το φράγμα

Στη δεξιά όχθη του ποταμού Δούρο, σε μια περιοχή γνωστή επίσης και ως “Θερμή Γη στα βορειοανατολικά”, βρίσκεται ο ποταμός Tούα [5], παραπόταμος του Δούρο. Η γόνιμη αυτή γη, βασικός τουριστικός προορισμός στην Πορτογαλία για αθλήματα στο βουνό, απειλείται πλέον από το υδροηλεκτρικό φράγμα, που ανεγείρεται στο στόμιο του Τούα.

Η κατασκευή φέρει τη σφραγίδα της Energias de Portugal (EDP), μιας από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις ενέργειας [6] στην Ιβηρική Χερσόνησο, που διαθέτει κομμάτι από την πιο ακριβή ενέργεια στην Ευρώπη. [7] Η εταιρεία είχε το μονοπώλιο για πολλά χρόνια και όπως δήλωσε [8]η Αντιπρόεδρος της Βουλής Mariana Mortágua:

Em Portugal, a cada inverno, repete-se um excesso de mortalidade em resultado do frio. As casas são mal isoladas e a pobreza não deixa ligar o aquecimento. A austeridade e as rendas excessivas na energia matam mesmo. Temos das energias mais caras da Europa (preços antes de impostos), um negócio que dá à EDP lucros anuais em torno dos mil milhões de euros.

Στην Πορτογαλία, κάθε χειμώνα υπάρχει αυξημένη θνησιμότητα λόγω του κρύου. Τα σπίτια δεν έχουν καλή θέρμανση και έλλειψη χρημάτων σημαίνει ότι δεν υπάρχει επιλογή θέρμανσης. Την επιλογή αυτή σκοτώνει η λιτότητα και τα υπερβολικά υψηλά ενοίκια. Έχουμε την πιο ακριβή ενέργεια στην Ευρώπη (τιμές προ φόρων), μια μπίζνα που δίνει στην EDP ετήσια κέρδη περίπου ένα δις ευρώ.

Η EDP έχει περάσει διαδοχικές φάσεις ιδιωτικοποίησης [9] από το 2011, όταν η κινεζική Τhree Gorges εξαγόρασε το 21,35% της. Ένας έλεγχος της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης από το Ελεγκτικό Δικαστήριο [10] αποφάνθηκε αργότερα ότι “το ίδιο το κράτος μπορεί και να μην διασφάλισε το εθνικό στρατηγικό συμφέρον στην πώληση αυτή”.

Tρία χρόνια αργότερα, ιδιωτικοποιήθηκε μερικώς και η εταιρεία που κατέχει τις υποδομές ηλεκτρικού ρεύματος στην Πορτογαλία και είναι υπεύθυνη για τη μετάδοση ενέργειας στη χώρα, η Rede Eléctrica Nacional (REN). Η κύβέρνηση πούλησε το 11% των μετοχών της για σύνολο 157 εκατομμύρια ευρώ. [11] Επικριτές ανέφεραν ότι η ιδιωτικοποίηση, μαζί με αυτήν της EDP, αφήνει τον καταναλωτή όμηρο στα κέρδη του ιδιωτικού τομέα.

Αυτές είναι οι δυο εταιρείες, που ετοιμάζονται να ολοκληρώσουν το φράγμα Foz Tua. Το πρόγραμμα δεν κινδυνεύει μονάχα από περιβαλλοντικούς φόβους. Επιθεωρήσεις εργασίας από τις Πορτογαλικές Αρχές Εργασιακών Συνθηκών ανακάλυψαν ότι οι εργάτες στην κατασκευή του φράγματος [12] βρίσκονταν σε ιδιαίτερα επισφαλή χώρο εργασίας, ελλείψει μέτρων ασφαλείας.

Το φράγμα θα προκαλέσει πλημμύρες σε εδάφη κοντά του και όσοι επηρεάζονται θα αποζημιωθούν και θα μετατοπιστούν. Οι συνέπειες όμως μάλλον δε σταματούν εδώ. Η υγρασία που δημιουργείται από τόσο μεγάλη ποσότητα αποθηκευμένων υδάτων στο φράγμα μπορεί να αλλάξει τις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες, βάζοντας σε κίνδυνο την τοπική γεωργία.

Το θέμα αποτελεί αγκάθι στον οινοπαραγωγικό τομέα της Πορτογαλίας. Μια πολύ γνωστή μάρκα κρασιών από το Αlentejo (περιοχή στη Νότια Πορτογαλία) ονόματι Esporão, η οποία έχει επίσης επιχειρηματικά συμφέροντα στο Δούρο, έγινε μια από τις πιο δραστήριες φωνές της εκστρατείας “Σώστε την Τούα, προστατέψτε το Δούρο”. [13]

Tο φράγμα επίσης φέρει το τέλος μιας εκ των πιο εμβληματικών σιδηροδρομικών γραμμών στη χώρα — της Γραμμής Τούα [14], η οποία θα βυθιστεί μερικώς — η οποία συνεισέφερε ευρέως στην ανάποτυξη του τουρισμού στην περιοχή.

“Δε χρειαζόμαστε νέα φράγματα”

Η EDP λέει ότι το μεγαλύτερο κομμάτι του φράγματος θα παράγει περίπου το 6% της συνολικής ενέργειας της χώρας. [15]Πρόκειται για ένα ποσοστό, που αντικρούουν από νωρίς αρκετές ομάδες. Το φράγμα Foz Tua αποτελεί κομμάτι του προγράμματος Εθνικών Φραγμάτων, κυβερνητικά χρηματοδοτούμενου για την κατασκευή νέων φραγμάτων. Σύμφωνα με τον Εθνικό Σύνδεσμο Διάσωσης της Φύσης, [16]καθώς και τις περιβαλλοντικές ΜΚΟ GEOTA, LPN και COAGRET, ολόκληρο το πρόγραμμα Εθνικών Φραγμάτων θα παράγει μόλις 0,5% της συνολικής ενέργειας της χώρας, με το Foz Tua να συμβάλλει μόλις με 0,1%.

Ο Σύνδεσμος επίσης υποστηρίζει ότι το πρόγραμμα, όταν ολοκληρωθεί, μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση [16] των αγροτικών γαιών, της ποιότητας του νερού, των τοπίων και συγκεκριμένων οικοσυστημάτων της περιοχής:

Parar a barragem de Foz Tua agora é 30 (trinta) vezes mais barato do que deixá-la avançar e pagar a posteriori os custos de uma eletricidade inútil e caríssima. Sendo certo que a hidroeletricidade é uma parte importante do mix energético nacional, já temos hoje 67 grandes centrais hidroelétricas, 10 das quais equipadas com sistemas de bombagem; muitas barragens existentes estão a ser ou podem vir a ser reequipadas para maior produção; Não precisamos de barragens novas.

Το να σταματήσει το φράγμα Foz Tua τώρα είναι 30 φορές φτηνότερο από το να το αφήσουμε να προχωρήσει και να πληρώσουμε τα επακόλουθα κόστη για ένα άχρηστο και πανάκριβο εφοδιασμό ενέργειας. Δεδομένου ότι η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι ένα σημαντικό κομμάτι του μείγματος της εθνικής ενέργειας, διαθέτουμε ήδη 67 μεγάλες υδροηλεκτρικές μονάδες, 10 εκ των οποίων είναι εξοπλισμένες με συστήματα άντλησης. Πολλά υπάρχοντα φράγματα ήδη μετασχηματίζονται ή θα μπορούσαν να διαμορφωθούν κατάλληλα για αύξηση της παραγωγής. Δε χρειαζόμαστε νέα φράγματα.

Tο πρόγραμμα Εθνικών Φραγμάτων μπορεί να κοστίσει στην κυβέρνηση μεταξύ 16-20 δις ευρώ, κάτι που οι επικριτές του αναφέρουν ότι αποτελεί φτωχή επένδυση, καθώς τα κέρδη θα τα μαζεύουν οι ιδιώτες μέτοχοι και όχι ο λαός μέσω της κυβέρνησης.

Από την άλλη πλευρά, βρίσκονται οι υπέρμαχοι του προγράμματος, όπως ο τότε Πρωθυπουργός Jose Socrates. Στο ξεκίνημα της κατασκευής του φράγματος, υποστήριξε ότι [17], ενώ προγράμματα όπως το φράγμα και άλλα αναπτυξιακά έργα, όπως ένα νέο αεροδρόμιο ή ένα τρένο υπερταχεία, είναι ακριβά και ίσως αμφιλεγόμενα, είναι απαραίτητα:

O problema de Portugal foi não se construírem os empreendimentos polémicos. Esse foi o erro que cometemos durante demasiado tempo.

Tο πρόβλημα της Πορτογαλίας ήταν όλα αυτά τα αμφιλεγόμενα αναπτυξιακά έργα δεν έχουν κατασκευαστεί. Αυτό είναι ένα λάθος που κάναμε για πολύ καιρό.

Ορισμένοι λένε πως ένα τέτοιο επιχείρημα αγνοεί τα πολλά κατασκευαστικά έργα που έχουν γίνει, παρά την αμφιλεγόμενη χρησιμότητά τους. Για παράδειγμα, τα στάδια που κατασκευάστηκαν για το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου Euro 2004 (εκ των οποίων κάποια είναι πλέον σχεδόν εγκαταλελειμμένα [18]) ή ο αριθμός των αυτοκινητοδρόμων [19] που κατασκευάστηκαν και ανέβασαν την Πορτογαλία πολύ πιο πάνω από το μέσο όρο, όσον αφορά την ποσότητα έργων υποδομής τέτοιου τύπου που θεωρούνται αναγκαία.

Εν τέλει, οι προσπάθειες συνδέσμων και ένας μεγάλος αριθμός πολιτών που εμποδίζουν την πρόοδο του φράγματος εναντιώνονται στην ίδια τη στάση της UNESCO ως προς το ζήτημα [20]. Σε προκαταρκτική έρευνα, έφτασε στο συμπέρασμα ότι “η κατασκευή του φράγματος Foz Tua δε θέτει σε κίνδυνο την κατηγοριοποίηση του Αμπελώνα Παγκόσμιας Κληρονομιάς Alto Douro”. Δεν το βλέπουν βέβαια έτσι οι κάτοικοι στην περιοχή αυτή, των οποίων οι ζωές εξαρτώνται από τη γη, όπως φαίνεται στη σειρά ντοκιμαντέρ “Save Tua”.

Για πολλούς, η εναντίωση στο φράγμα είναι χαμένη υπόθεση. Για άλλους [21], ο αγώνας τελειώνει μονάχα τη μέρα που το νερό βυθίσει τη γη. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι σίγουρο: η διαμαρτυρία αυτή φαίνεται να είναι η πρώτη μάχη που στοχεύει στον τερματισμό ενός Προγράμματος Εθνικών Φραγμάτων [22], που θεωρητικά “θα ανταποκριθεί στα μέγιστα ζητήματα στην Πορτογαλία [23]“, όπως κάποτε έθεσε ο António Mexia, διευθυντής του Συμβουλίου της EDP.

Η πλατφόρμα “Σώστε την Τούα” δημιούργησε μια διαδικτυακή αίτηση που θα σταλεί στην ΟΥΝΕΣΚΟ και μπορεί να δεχτεί υπογραφές μέσω της ιστοσελίδας τους. [13]