To άρθρο αυτό αποτελεί κομμάτι του ειδικού μας αφιερώματος για τις Γλώσσες και το Διαδίκτυο.

Σε μια πρόσφατη συνέντευξη στο African Writing Online, η Laila Lalami [en], Μαροκινο-Αμερικανίδα συγγραφέας, αναλύει την εκπαίδευσή που έλαβε. Η Laila Lalami μεγάλωσε μιλώντας μαροκινά αραβικά, αλλά μόνο όταν έγινε έφηβη “ανακάλυψε επιτέλους τα μαροκινά μυθιστορήματα, που γράφτηκαν από Μαροκινούς συγγραφείς και εστίαζαν σε μαροκινά πρόσωπα”. Πρώτα απ’ όλα, επειδή η Laila Lalami πήγαινε σε γαλλικό σχολείο από την παιδική της ηλικίας. Λέει η ίδια:

Τα γαλλικά ήταν η πρώτη γλώσσα μέσω της οποίας ανακάλυψα τη λογοτεχνία, ξεκινώντας από τα κόμικς, όπως ο Τεντέν και ο Αστερίξ, στη συνέχεια τα εφηβικά μυθιστορήματα, όπως εκείνα του Αλέξανδρου Δουμά, μέχρι τα κλασσικά, όπως του Βίκτορος Ουγκώ.

Ωστόσο, η Laila Lalami δημοσίευσε το πρώτο της μυθιστόρημα, Secret Son (Ο Κρυφός Γιος) στα αγγλικά, μετά την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος στη Λογοτεχνία από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας.

Η εμπειρία της Laila Lalami συναντάται συχνά στο Μαρόκο. Ο Saïd Bellari, ο οποίος γράφει στο blog Moroccoboard.com, προτείνει τη σταδιακή εξάλειψη της γαλλικής γλώσσας και την εισαγωγή των αγγλικών ως δεύτερη επίσημη γλώσσα του Μαρόκο. Σε έκθεσή του, εισάγει τη νεολογική έννοια με τον αγγλικό όρο “disliteracy“. [ΣτΜ: με πιο ευρεία έννοια από την αυστηρή της μετάφραση, από-γραμματισμός]

Αυτό σημαίνει ότι οι Μαροκινοί μιλούν λάθος γλώσσα μεταξύ τους και με τον υπόλοιπο κόσμο. Εξαιτίας αυτού, δεν κατορθώνουμε να εισχωρήσουμε στο κύμα της παγκοσμιοποίησης και απομονωνόμαστε ολοένα και περισσότερο από την ανάπτυξη σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως η νοτιοανατολική Ασία. Και για να είμαι ακριβής: δεν θέλω να πω με αυτό ότι πρέπει να σταματήσουμε να μιλάμε αραβικά στο Μαρόκο. Ο Αλλάχ να με συγχωρέσει! Καθόλου, ίσως αντίθετα θα πρέπει να μιλάμε περισσότερο (αραβικά). Θέλω να πω με αυτό ότι θα πρέπει να απελευθερωθούμε από τα γαλλικά το συντομότερο δυνατό. Παράλληλα, θα πρέπει να δώσουμε στα αγγλικά νέα ώθηση σε όλες τις πτυχές της ζωής της μαροκινής κοινωνίας και να της παραχωρήσουμε τη θέση της δεύτερης γλώσσας στο Μαρόκο. Εξάλλου, τα γαλλικά δεν θα πρέπει καν να είναι ούτε τρίτη ούτε τέταρτη γλώσσα. Αυτή η αλλαγή μιας γαλλόφωνης χώρας σε χώρα “αραβο-αγγλόφωνη” θα πρέπει να εγκαινιάσει μια νέα εποχή Ιστικλάλ (ανεξαρτησίας).

Η γλώσσα αποτελεί ένα σημαντικό συστατικό στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας. Οι κοινωνίες σχηματίζονται με βάση κοινές αξίες και ένας από τους στόχους είναι η δημιουργία ενός μέσου επικοινωνίας ώστε αυτή να αναπτυχθεί. Ο Saïd Bellari γράφει ότι είναι μια μορφή αυτοκαταστροφής για τη μαροκινή κοινωνία, εφόσον αυτή συνεχίζει να χρησιμοποιεί τα γαλλικά ως δεύτερη γλώσσα:

Κάθε ακαδημαϊκός, επιστήμονας, επιχειρηματίας, καλλιτέχνης, συγγραφέας, γιατρός, πολιτικός ή άλλη προσωπικότητα με εξέχοντα ρόλο στη μαροκινή κοινωνία θα αναγνωρίσει εύκολα ότι τα γαλλικά είναι ακόμα κυρίαρχος του μαροκινού σύμπαντος. Εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια, η Γαλλία πάντοτε κατόρθωνε να δημιουργεί την ψευδαίσθηση στο Μαρόκο ότι εμείς έχουμε την ανάγκη να διατηρούμε τους ιστορικούς και πολιτισμικούς δεσμούς μαζί της.

Αν και έχουν περάσει 55 χρόνια από την ανεξαρτησία του Μαρόκου, η επιρροή της Γαλλίας είναι ακόμα εμφανής. Η γλώσσα είναι ένα μέσο αυτοεπιβεβαίωσης που χρησιμοποιείται για να εκφραστεί η κοινωνική ταυτότητα κάποιου. Κάθε γλώσσα διαθέτει τους ήχους, τις χειρονομίες, τις εκφράσεις του προσώπου και τις προφορές της. Και συνοδεύεται επίσης από μια βαριά κληρονομιά. Για την περίπτωση του Μαρόκου, ο Saïd Bellari γράφει:

Συνειδητά, αλλά κυρίως υποσυνείδητα, τα γαλλικά ως lingua franca της μαροκινής κοινωνίας μας θυμίζει ότι ήμαστε υποτελείς, ότι ήμαστε εξαρτημένοι, ότι βρισκόμαστε πίσω, ότι δεν είμαστε ικανοί και ότι παραμένουμε ένας λαός δεύτερης κατηγορίας ή για να είμαι πιο ξεκάθαρος: αυτό το οποίο οι ρατσιστές θέλουν να σκέφτεστε για τους εαυτούς σας. Άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας: έχω λιγότερη αξία, είμαι λιγότερο ικανός.

Πέρα από μια αποσαφήνιση της εθνικής ταυτότητας, η πιο εκτεταμένη χρήση της αγγλικής θα μας ανοίξει τις πόρτες του κόσμου της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ο Hicham, ο οποίος γράφει στο blog Bla Francia, περιγράφει την υστέρηση στον τομέα της επιστήμης. Η εξάρτηση από τη γαλλική γλώσσα, και ιδιαίτερα στους τομείς της επιστημονικής κατάρτισης και έρευνας, δεν φαίνεται να αποφέρει πολλά οφέλη για το Μαρόκο. Ο Hicham παρέχει τα ακόλουθα στατιστικά στοιχεία:

Το αυξημένο κόστος των σπουδών είναι ακόμα ένας καθοριστικός παράγοντας για αυτό το χαμηλό ποσοστό ολοκλήρωσης των σπουδών, αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι:

Τα γαλλικά κυριαρχούν στο Μαρόκο, αλλά πολλοί φοιτητές δεν τα χρησιμοποιούν με άνεση, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στον κόσμο της επιστήμης, όταν η γαλλική γλώσσα είναι η βασική γλώσσα. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση, ο blogger – ο οποίος παραθέτει ένα άρθρο του Khaled Sami πάνω στην αναγκαιότητα επιστημονικής τεκμηρίωσης στα αραβικά στο διαδίκτυο – προτείνει:

Η οργάνωση εντατικών μαθημάτων γαλλικών είναι ένας τρόπος να εξομαλυνθεί η κατάσταση, αλλά ο Hicham πιστεύει ότι τα πανεπιστήμια θα πρέπει να επιτρέψουν στους φοιτητές να εξερευνήσουν τον κόσμο της επιστήμης στη δική τους γλώσσα, τα αραβικά. Αυτό δεν θα αλλάξει τίποτα στο γεγονός ότι οι περισσότερες επιστημονικές εκδόσεις και αναφορές στο διαδίκτυο είναι στα αγγλικά και ότι τα διεθνή συνέδρια και οι επιστημονικές οργανώσεις χρησιμοποιούν τα αγγλικά πολύ περισσότερο από τα αραβικά ή τα γαλλικά.

Στην έκθεσή του, ο Saïd Bellari συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι η γενίκευση της χρήσης των αγγλικών ως δεύτερη γλώσσα στο Μαρόκο θα οδηγήσει σε:

ένα γνήσιο λαϊκό κίνημα το οποίο θα μιλά για βούληση, αυτοδιάθεση, ατομική έκφραση και καινούρια εμπιστοσύνη, ελπίδα και αισιοδοξία για το μέλλον. Είναι η συλλογική προσπάθεια του λαού, προκειμένου να πάρει στα χέρια του τις τύχες του Μαρόκου, σταματώντας να κοιτά διαρκώς πίσω για να ξεκινήσει να κοιτά μπροστά, με ορίζοντα το 2050 και πέρα, με μόνη έννοια τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας.

Εάν τα αγγλικά γίνονταν η δεύτερη επίσημη γλώσσα, είναι βέβαιο ότι πολλές καινούριες ευκαιρίας τόσο κοινωνικές όσο κια οικονομικές θα ανοίγονταν στους πολίτες του Μαρόκου.