“Τα βίντεο από την πόλη Λουχάνσκ εστιάζουν στα τετριμμένα. Και αυτός είναι ο… σκοπός τους.” Στιγμιότυπο οθόνης από κάμερα αυτοκινήτου. Το βίντεο δημοσιεύτηκε στο YouTube.

Ένα αυτοκίνητο στρίβει και προχωρά ευθεία. Το ραδιόφωνο ανοίγει και ξεπετιέται ένα ρωσικό ποπ τραγούδι της δεκαετίας του '90, με επαναλαμβανόμενο ρυθμό. Δρόμοι, πεζοδρόμια, κτίρια από εδώ κι από εκεί, δέντρα, περίπτερα, φανάρια, πεζοί. Πού και πού, ο οδηγός περιγράφει κάτι που δε φαίνεται στο πεδίο. Μια γυναίκα. Ένας άντρας. Είναι τέλη άνοιξης και οι λεύκες βγάζουν τους λευκούς φουντωτούς σπόρους τους. Είναι χειμώνας και μεγάλες υγρές νιφάδες προσγειώνονται στον προφυλακτήρα. Ο δρόμος είναι άσπρος. Στη διαδρομή περνά από σταυροδρόμια, γωνίες, μνημεία του παρελθόντος, βενζινάδικα, σχολεία, πολυκατοικίες, πάρκα. Η διαδρομή δεν έχει αρχή. θα μπορούσε να συνεχίσει για πάντα.

Αυτές είναι οι εκδρομές στο Λουχάνσκ. Πρόκειται για βίντεο από κάμερες αυτοκινήτου, τα οποία φτάνουν σε εμάς από κατοίκους που γνωρίζουν ότι θα θέλουμε να τα δούμε. Ποιοι είμαστε εμείς; Είμαστε οι πρώην κάτοικοι της πόλης Λουχάνσκ – ή ίσως του Ντόνμπας- στην ανατολική Ουκρανία, που έχουμε καταγωγή από άλλες ουκρανικές περιοχές ή από άλλα μέρη της Σοβιετικής Ένωσης. Κάποτε είχαμε ένα αυτοκίνητο σαν αυτό, ακούγαμε αυτά τα ηλεκτρονικά τραγούδια, οδηγούσαμε άσκοπα σε αυτούς τους δρόμους, πίναμε βότκα ή μπύρα σε αυτά τα παγκάκια ή απολαμβάναμε τον καφέ μας σε αυτά τα μαγαζιά.

Αυτές οι εικόνες από το Λουχάνσκ ξεκίνησαν να εμφανίζονται στο διαδίκτυο το 2009 – ίσως και νωρίτερα. Έχουν τίτλους, όπως “Το Λουχάνσκ σήμερα” και φέρουν ημερομηνία. Κάποιες φορές χωρίζονται σε: μέρος 1, μέρος 2, μέρος 3″. ‘Η έχουν τίτλους, όπως “Λουχάνσκ και δρόμοι”, “Νοσταλγία για το Λουχάνσκ”, “Χειμώνας στο Λουχάνσκ”, ή αναφέρουν Λουχάνσκ και το όνομα της οδούς ή της γειτονιάς: Sovetskaya, Oboronnaya, Vatutin, Frunze. Όλες οι ονομασίες έχουν μείνει από τη σοβιετική εποχή. Ενώ άλλες ουκρανικές πόλεις έχουν μετονομάσει τις οδούς τους με ουκρανικά στοιχεία και ήρωες, το Λουχάνσκ έχει κρατήσει τις σοβιετικές ονομασίες σε πολλές κεντρικές αρτηρίες.

Οι εκδρομές στο Λουχάνσκ αποτελούν κομμάτι μιας μεγαλύτερης παράδοσης στην οδήγηση του μετασοβιετικού κόσμου. Οι κάμερες αυτοκινήτου [en] (dashboard cameras) είναι πανταχού παρούσες, εν μέρει λόγω της αγάπης για τα γκάτζετ, εν μέρει για ασφάλεια. Οι οδηγοί βιντεοσκοπούν ντοκουμέντα στη διαδρομή τους, γνωρίζοντας πως, σε περίπτωση ατυχήματος ή προσπάθειας δωροδοκίας της αστυνομίας, οι λήψεις θα είναι ανεκτίμητες ως αποδεικτικά στοιχεία.

Στα βίντεο, όπως και στη ζωή, συνήθως δε συμβαίνει τίποτα. Οι διάσημοι συνήθως βιντεοσκοπούν – κατά τύχη ή κατά περίσταση –  κάποιο αξιοπρόσεκτο γεγονός: μια αρκούδα που περνά, μια νταλίκα που αναποδογυρίζει, ένα μαχητικό αεροσκάφος [en] που περνά πάνω από μια λεωφόρο, ένα τανκς που ξεπετιέται από τα δέντρα, ένα μετεωρίτη [en] που διασχίζει τον ουρανό.

Ρωσικό Sukhoi Su-24 πολεμικό αεροπλάνο πετάει πάνω πάνω από αυτοκίνητο κοντά στο Βόλγογκραντ της Ρωσίας, το Σεπτέμβριο του 2012. Στιγμιότυπο από βίντεο στο YouTube.

Αντίθετα, τα βίντεο από το Λουχάνσκ εστιάζουν στα τετριμμένα. Και αντίθετα με τα γεμάτα γεγονότα βίντεο αυτοκινήτου στο YouTube, αυτός είναι ο σκοπός τους. Οι κάμερες αυτοκινήτου βρίσκονται εκεί, επειδή ποτέ δεν ξέρεις τι θα συμβεί, όσο οδηγείς. Αλλά στην περίπτωση του Λουχάνσκ, ξέρουμε πως δε θα συμβεί απολύτως τίποτα και ότι θα δούμε ακριβώς τους ίδιους δρόμους και τα ίδια κτίρια. Αυτό αφορά πραγματικά τα βίντεο μετά τον Μάρτιο του 2014, όταν το Ντόνμπας και μαζί του το Λουχάνσκ μετατράπηκαν σε διεκδικούμενη, βίαιη και αργότερα στρατοκρατούμενη περιοχή και όταν η παραμονή πολλών κατοίκων δεν ήταν πια ασφαλής.

Το είδος των βίντεο αυτοκινήτου δίνει ιδιαίτερη σημασία σε όσους άφησαν πίσω τους την ανατολική Ουκρανία, αλλά θέλουν να ξέρουν πως βρίσκεται ακόμα εκεί. Η φόρμα των βίντεο παραμένει ίδια, αλλά η πρόθεση και η σημασία πίσω από αυτά έχουν αλλάξει. Κάποιοι πλέον κάνουν “κατά παραγγελία” εκδρομές με κάμερα αυτοκινήτου στο Λουχάνσκ, προσφέροντας μια κλεφτή ματιά από την πατρίδα σε όσους δε μπορούν να επιστρέψουν.

Το Νοέμβριο του 2014, ένας κάτοικος του Λουχάνσκ, ονόματι Vitaly, απεύθυνε κάλεσμα στη σελίδα του στο Facebook, ζητώντας από τον κόσμο να προτείνει δρόμους, οδούς και διαδρομές στην πόλη, τα οποία ο ίδιος τα συνδύασε σε μια μεγάλη διαδρομή [ru]. Με την κάμερα αυτοκινήτου του, οδηγούσε σιγά σιγά για πάνω από μαι ώρα, απαθανατίζοντας οικείες τοποθεσίες, αλλά και οικοδομικά τετράγωνα με σπασμένα παράθυρα και λυγισμένες από το βομβαρδισμό στάσεις.

Στον τυχαίο παρατηρητή, το να κοιτάς την καταστροφή έτσι απλά για να την κοιτάς, μοιάζει με εξάσκηση στην τεχνοτροπία φωτογραφιών “Ruins” (το επονομαζόμενο ruin porn). Αλλά μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Ανάμεσα στη νοσταλγία για το οικείο στοιχείο, η πόλη της παρακμής στέκεται εδώ και το πραγματικό κίνητρο αυτών των βίντεο είναι η ελπίδα πως η πόλη παραμένει ακόμα όπως την ξέραμε. Θέλουμε να δούμε την καταστροφή, τόσο την μακροπρόθεσμη ζημιά που έχουμε συνηθίσει, όσο και τα πιο πρόσφατα σημάδια που μας σόκαραν. Αλλά πέρα από αυτό, θέλουμε να βεβαιωθούμε πως ακόμα κάτι μένει. Απολαμβάνουμε την απίστευτη θέα της πολυκατοικίας από την εποχή του ηγέτη Χρουστσόφ, όταν τη βλέπουμε να ξεπροβάλλει στο βίντεο, επειδή είναι το σπίτι μας. Και επειδή είναι ακόμα στη θέση του.

“Το κίνητρο αυτών των βίντεο είναι η ελπίδα ότι, η πόλη παραμένει ακόμα όπως την ξέραμε.” Στιγμιότυπο από κάμερα αυτοκινήτου, το Νοέμβριο 2014. Βίντεο από το YouTube.

Πολλοί από εμάς απομακρύνθηκαν από το Λουχάνσκ. Τα Ηνωμένα Έθνη και οι Ουκρανικές αρχές εκτιμούν πως πάνω από 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι από το Ντόνμπας έχουν μετεγκατασταθεί σε άλλες περιοχές της Ουκρανίας, της Ρωσίας ή άλλων χωρών. Παρατήσαμε τα διαμερίσματά μας, τις γειτονιές που μεγαλώσαμε, τους γονείς μας, τη συλλογή φωτογραφιών μας. Όσοι μετακόμισαν για να αποφύγουν τη βία, έχασαν τα σπίτια τους και την καθημερινή ζωή τους, καθώς και τις συνήθειές τους, τα στέκια τους και μια συχνά ανιαρή οικογενειακή ρουτίνα. Όσοι από εμάς είχαν φύγει νωρίτερα προς το Κίεβο ή προς άλλα μέρη – λόγω σχολείου ή δουλειάς –  έχασαν κάτι άλλο: την αίσθηση του Λουχάνσκ, όπως είχε χαραχτεί στη μνήμη μας, ως ένα μέρος που ξέραμε ότι μπορούμε να επιστρέψουμε σε αυτό, ακόμα κι αν δεν το κάναμε συχνά.

Οι εκδρομές στο Λουχάνσκ έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για όσους από εμάς την έχουν εγκαταλείψει. Περιέχουν όλη την αυθεντικότητα που χρειάζεται, για να μας προκαλέσει νοσταλγία: Τη χρήση του ραδιοφώνου ως soundtrack. Την αξίωση για καμία επεξεργασία ή λογοκρισία. Την πεζή ποιότητα των εικόνων και το σχετικά μικρό οπτικό πεδίο, που μας δείχνει κάτι λίγο πάνω από την επιφάνεια του δρόμου και τα υπόλοιπα αυτοκίνητα. Τα κτίρια και τους ανθρώπους που φαίνονται γύρω γύρω.

Η απλότητα των βίντεο συνεισφέρει στην αυθεντικότητα και η αυθεντικότητα είναι πολύ σημαντική για να κατανοήσουμε τι βλέπουμε. Δείχνουν εξίσου τα τετριμμένα και τα περίεργα, την πραγματικότητα του χώρου, που είναι ο δρόμος προς τη νοσταλγία. Δείχνουν επίσης τις αλλαγές που επέφερε ο πόλεμος, ένα νέο τοπίο στην πόλη του Λουχάνσκ που κι αυτό είναι αυθεντικό.

“Ξέρουμε πως δε θα συμβεί απολύτως τίποτα και θα δούμε ακριβώς τους ίδιους δρόμους και τα ίδια κτίρια.” Στιγμιότυπο από βίντεο κάμερας αυτοκινήτου, το Νοέμβριο του 2014 από το YouTube.

Όσοι από εμάς έζησαν στην πρώην σοβιετικό κόσμο θα αναγνωρίσουν αυτά τα κτίρια, τα περίπτερα, τα πάρκα, τα φανάρια, το σχήμα από τα πεζοδρόμια και τις πινακίδες, καθώς αυτά τα σχέδια επαναλαμβάνονται και στο μετα-σοβιετικό τοπίο. Ωστόσο, μόνο όσοι έζησαν στο Λουχάνσκ θα αναγνωρίσουν συγκεκριμένους δρόμους, δέντρα, επιγραφές νέον και γκράφιτι σε παντζούρια, καθώς και τους νέους χώρους στο τοπίο της πόλης, που φτιάχτηκαν μετά την πρόσφατη βία και καταστροφή. Με αυτό τον τρόπο, ο χαμός του Λουχάνσκ μπερδεύεται με τον μεγαλύτερο και γενικότερο χαμό του σοβιετικού κόσμου και συμμετέχει σε μια μεγαλύτερη πρακτική – αυτή της περιπλάνησης στο δρόμο και της βιντεοσκόπησης με κάμερες αυτοκινήτου. Αυτές οι δράσεις λένε κυρίως “Είμαι εδώ!” και “Αντέχω!” και δευτερευόντως – με μια υφέρπουσα περηφάνια ή ίσως ανησυχία ή ίσως μνησικακία – λένε “Μου λείπεις!”.

Το ραδιόφωνο παίζει.“Το καλοκαίρι σχεδόν τελειώνει, δεν υπάρχουν πια ελπίδες…”. Και ακόμη, βλέποντας κάτι οικείο και τη ρουτίνα, τους “βλογιοκομμένους” δρόμους και τα κουρελιασμένα σπίτια, η κάμερα δε μας εκπλήσσει – αντίθετα μας παρηγορεί, σαν να λέει: “Είναι ακόμα εδώ. Είσαι ακόμα εδώ. Συνέχισε.”

Στο ραδιόφωνο βάζει Johnny Cash: “Όλοι ξέρουν πως φεύγω στο τέλος…”. Όμως οι δρόμοι και τα κτίρια συνεχίζουν να “τρέχουν”. Η πόλη τραβάει το δρόμο της, πεισματικά αλλά ήσυχα. Τώρα βλέπεις σημάδια από τον πρόσφατο πόλεμο. Και τώρα όχι. Αυτό το παράθυρο ήταν σπασμένο ή τώρα έγινε; Μια φίλη δημοσιογράφος από το Λουχάνσκ, βλέποντας ένα βίντεο αυτοκινήτου, έγραψε [ru]:

“Αναρωτιέμαι, εάν έπεφτα σε κώμα ένα χρόνο πριν και ξυπνούσα σήμερα, θα μπορούσα να καταλάβω τι συνέβη στο μεταξύ στο Λουχάνσκ, βλέποντας μόνο αυτό το βίντεο από το τζάμι του αυτοκινήτου; Θα παρατηρούσα αλλαγές;”

Δημιουργήθηκαν νέες πληγές πάνω στις παλιές πληγές και μας παρηγορεί το να βλέπουμε πως, κόντρα σε αυτές, η πόλη και η πατρίδα μας παραμένουν εκεί. Μας αρέσει, όχι εξαιτίας των πληγών ή παρά τις πληγές. Μας αρέσει, επειδή μας έκανε αυτούς που είμαστε και επειδή αυτοί οι δρόμοι και αυτά τα σπίτια κρύβουν τα μυστικά της παιδικής μας ηλικίας, τα όνειρα της εφηβείας και τις ελπίδες για το τι θα γίνουμε. Μπορεί εσείς να βλέπετε ένα βαρετό βίντεο από μια κάμερα, όπου δε συμβαίνει τίποτα. Εμείς βλέπουμε τους εαυτούς μας και μας λείπει η πόλη μας.

Στο βίντεο, o Ρώσος τραγουδίστής Delfin στοιχειώνει το ραδιόφωνο στο αυτοκίνητο και υπόσχεται: “Θα συναντηθούμε ξανά, με ακούς; Συγνώμη.”