Στιγμιότυπο από το επεισόδιο της σειράς κινουμένων σχεδίων “Ο Γκουστάβ Θέλει Να Παντρευτεί”

Παρόλο που η Ουγγαρία βρέθηκε πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (1947-1991), η χώρα κατάφερε να εξάγει υψηλής ποιότητας κινούμενα σχέδια.

Το Σιδηρούν Παραπέτασμα είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε για το νοερό σύνορο, που διαιρούσε την Ευρώπη σε δύο ανταγωνιστικά τμήματα, χωρίζοντας τις σοσιαλιστικές χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας — μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφόρων της: Ανατολική Γερμανίας, Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας και Ουγγαρίας — από τον υπόλοιπο κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της αδέσμευτης σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας.

Το να βρίσκεσαι πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα σήμαινε περιορισμένη ελευθερία μετακίνησης, ανταλλαγής ιδεών και ιδιωτικότητας, καθώς και κεντρικά καθοριζόμενη παραγωγή, που είχαν ως επακόλουθο ένα χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Μετά από την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης του 1956, η ουγγρική ηγεσία σταδιακά επέτρεψε να επανεισαχθούν οικονομικά στοιχεία της ελεύθερης αγοράς και κάποιες ελευθερίες, με αποτέλεσμα έναν πιο ελαφρύ κανονισμό — σε σύγκριση με την ΕΣΣΔ — που έμεινε γνωστός ως “κομμουνισμός του γκούλας”.

Οι καλλιτέχνες επωφελήθηκαν της κατάστασης και ξεκίνησαν να παράγουν μια πληθώρα αξιοσέβαστων κινουμένων σχεδίων. Ρίξτε μια ματιά σε τρία παραδείγματα, που ακολουθούν.

Gustav

Το κωμικό καρτούν “Γκουστάβ” (Στα ουγγρικά Gusztáv, 1961-1977) ή “Γκουστάβους” ήταν μια από τις λίγες λίαν διαδεδομένες πολιτιστικές εξαγωγές της Ουγγαρίας. Αποτελούσε σχολιασμό σε πλευρές της καθημερινής ζωής, συμπεριλαμβανομένης της συντριπτικής γραφειοκρατίας της χώρας, και σατίριζε με μαύρο χιούμορ άλλα θέματα, όπως το να μη νιώθει κάποιος ικανοποιημένος από τη ζωή του.

Πέρα από την πολιτική, οι ουγγρικές πολιτιστικές εξαγωγές περιορίζονταν και από τη μοναδικότητα της ουγγρικής γλώσσας. Ο Γκουστάβ βασιζόταν σε τεχνικές “βωβού κινηματογράφου”, με ελάχιστη χρήση κειμένου, κάτι που επιβοήθησε την παγκόσμια απήχησή του.

Η σειρά Γκουστάβ άφησε μια μόνιμη κληρονομιά σε όλες τις χώρες που εκτέθηκαν στη γοητεία της, από τη Βαλτική ως την Αδριατική. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο αδέξιος πρωταγωνιστής κατάφερε να γίνει καλτ, καθώς επιβιώνει ως σήμερα χάρη στη μικρή παρουσία των κινουμένων σχεδίων στο YouTube και σε άλλες πλατφόρμες διαμοιρασμού βίντεο.

Hungarian Folk Tales

Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, η κυρίαρχη αντίληψη για τα κινούμενα σχέδια στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη ήταν πως προορίζονταν για την ψυχαγωγία των παιδιών και όντως οι περισσότερες παραγωγές στόχευαν σε αυτό το κοινό. (Αυτή η αντίληψη πιθανότατα επέτρεψε σε κάποιους συγγραφείς να “περάσουν στα κρυφά” ενήλικης θεματολογίας μηνύματα). Το κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο πρόβαλλε τα κινούμενα σχέδια σε φιλικές προς την οικογένεια ώρες. Για παράδειγμα, στη Γιουγκοσλαβία, αυτό αφορούσε τη διάρκεια της ημέρας, με τελευταία προβολή στις 7:15 μμ, πριν από το βραδινό δελτίο ειδήσεων.

Με δεδομένη την κομμουνιστική προσήλωση στο μέλλον, οι παραγωγές με ποιοτικό περιεχόμενο για παιδιά δεν ήταν ένα ασήμαντο θέμα στις σοσιαλιστικές κοινωνίες. Τα κράτη διέθεταν σημαντικούς πόρους στη γενική παιδεία και την ψυχαγωγία των νέων, καθώς και στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο.

Η σειρά κινουμένων σχεδίων “Hungarian Folk Tales” αντιπροσωπεύει εξαιρετικά αυτή την τάση. Με τίτλο πρωτοτύπου “Magyar népmesék”, παρουσίαζε άριστες αναδιηγήσεις λαϊκών παραμυθιών, συχνά χρησιμοποιώντας με ευρηματικό τρόπο 2D animation τεχνικές.

Τα παραμύθια παρουσιάζονταν και με αφήγηση, έτσι μεταγλωττίστηκαν στην ντόπια γλώσσα όλων των χωρών, στις οποίες προβλήθηκαν, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ (παράδειγμα στο βίντεο επάνω). Η σειρά δημιουργήθηκε το 1978 και ακόμη αναμεταδίδεται παγκοσμίως. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί χρήστες του διαδικτύου να δημοσιεύσουν βιντεοσκοπημένες εκδοχές από την τηλεοπτική αναμετάδοση της δικής τους χώρας.

Mikrobi

Σειρά κινουμένων σχεδίων αποτελούμενη από 13 επεισόδια, το “Mikrobi” (1971) που παρουσίαζε τις περιπέτειες μιας οικογένειας Γήινων κατά τη διάρκεια του διαστημικού ταξιδιού τους με τη βοήθεια του ομώνυμου φιλικού ρομπότ.

Μια χαρακτηριστική σκηνή της σειράς Microbi.

Απευθυνόμενη σε νεαρότερο ηλικιακά κοινό, η σειρά “Mikrobi” άφησε επίσης το σημάδι της στην ποπ κουλτούρα των χωρών, στις οποίες προβλήθηκε. Δεν έφτασε το επίπεδο του “Gustav”, αλλά όσοι ήταν παιδιά εκείνη την εποχή ακόμη θυμούνται κάποιες από τις χαρακτηριστικές ατάκες της.

Σε αντίθεση με τη σειρά “Folk Tales”, οι διαδικτυακές εκδοχές του Mikrobi δεν είναι το ίδιο διαδεδομένες, και το να τις βρει κανείς απαιτεί γνώση των ουγγρικών ιστοσελίδων ή τεχνικών έρευνας σε βάθος. Για παράδειγμα, ένα σλαβικό blog που ειδικεύεται στη ρετρό τηλεόραση παρουσιάζει ένα επεισόδιο, μεταγλωττισμένο στη σλαβομακεδονική γλώσσα.

Αυτή η δημοσίευση παρουσιάζει μόνο ένα μικρό δείγμα της λαμπρής ιστορίας των ουγγρικών κινουμένων σχεδίων. Υπάρχουν πολλά περισσότερα εκεί απ’ όπου αυτή προήλθε — μη διστάσετε να την εξερευνήσετε εκτενέστερα.