- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Για τους πρόσφυγες στον Καταυλισμό Κατσικά, η ζωή συνεχίζεται σαν σε θάλαμο αναμονής

Κατηγορίες: Δυτική Ευρώπη, Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική, Ελλάδα, Συρία, Τουρκία, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Ανθρωπιστική ανταπόκριση, Διεθνείς Σχέσεις, Μέσα των πολιτών, Μετανάστευση, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Πρόσφυγες, Γέφυρα
A partly cloudy afternoon over Katsikas camp. Photo by Cristina del Campo Martín. Used with permission.

Συννεφιασμένο απόγευμα στον καταυλισμό του Κατσικά. Φωτογραφία: Cristina del Campo Martín. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Καθισμένος στο χαλάκι κάτω στη σκηνή του με το ένα χέρι να κρέμεται σε ένα στρατιωτικό ράντζο, ο Mohanad κάνει μια βαθιά ρουφηξιά από το τσιγάρο του. “Δεν φύγαμε, επειδή το θέλαμε. Είχαμε σπίτια, είχαμε δουλειές, είχαμε αυτοκίνητα”.

Μήνες πίκρας και αγανάκτησης ψηλαφίζονται μέσα από ένα καυστικό χαμόγελο. “Και τώρα απλά περιμένω. Μπορεί να πάρει μήνες, χρόνια από τη ζωή μου. Δεν ξέρω.

“Αυτό δεν είναι ζωή – είναι επιβίωση”.

Στις αρχές Μαρτίου του προηγούμενου έτους, με την ελπίδα να βρει ασφαλές μέρος να ξεκινήσει μια οικογένεια, ο Mohanad άφησε το σπίτι του στη Χομς της Συρίας και, όπως εκατοντάδες χιλιάδες πριν από αυτόν, τράβηξε το δρόμο για Τουρκία, Μεσόγειο, Λέσβο και έπειτα ηπειρωτική Ελλάδα. Σήμερα, είναι ένας από τους 800 ανθρώπους που ζουν στο στρατόπεδο Κατσικά, έναν προσφυγικό καταυλισμό που διαχειρίζεται ο Στρατός έξι χιλιόμετρα έξω από τα Ιωάννινα στη βορειοδυτική Ελλάδα. Ο Κατσικάς αποτελεί έναν από τους περίπου 40 τέτοιους καταυλισμούς [1] που ξεπήδησαν σε όλη τη χώρα από τον περσινό χειμώνα και μετά.

Φτάνοντας στον Κατσικά τον περασμένο Απρίλη, μου έκανε αμέσως εντύπωση η αντίθεση των τοπίων: γραφικά χιονισμένα βουνά στον ορίζοντα και μπροστά καταπράσινοι λόφοι και βουνοπλαγιές, ενώ ο καταυλισμός μια φαιά θάλασσα μεγάλων μυτερών βράχων και σειρές-σειρές πανομοιότυπες τριγωνικές σκηνές.

Κάθε μεγάλη σκηνή έχει ένα συνδυασμό γράμματος και αριθμού και οι σειρές και οι τομείς των σκηνών συμπίπτουν με εθνοτικές και γλωσσικές κοινότητες: Παλαιστίνιοι-Σύριοι, Ιρακινοί Κούρδοι, Γιαζίντι, Αφγανοί και πάει λέγοντας. Ο καιρός στην περιοχή είναι ευμετάβλητος και έντονος: εναλλάσσεται μεταξύ πεντακάθαρου ουρανού και εκτυφλωτικού ήλιου με ασταμάτητες βροχές, συχνά ακόμα και για δυο μέρες στη σειρά.

Clothing hangs out to dry between tents in row A. Katsikas, northern Greece. Photo by author.

Ρούχα στο σχοινί για στέγνωμα μεταξύ σκηνών στη σειρά Α. Κατσικάς, Βόρεια Ελλάδα. Φωτογραφία του συντάκτη.

Όταν πρωτόφτασε στον Κατσικά τον περασμένο Μάρτιογια να συνεχίσει το εθελοντικό της έργο στην Ελλάδα, η Μaría Peñalosa είχε την εντύπωση ότι θα βοηθούσε βασικά με το να μοιράζει γάλα, πάνες και άλλες βασικές προμήθειες στο νεοδημιουργηθέντα καταυλισμό. “Ήμαστε εφτά άτομα για 1.200 πρόσφυγες, όταν φτάσαμε”, θυμάται. “Όλοι πάγωναν και δεν υπήρχε απολύτως τίποτα σε ολόκληρο τον καταυλισμό πέρα από τις ίδιες τις σκηνές, ούτε καν πάτωμα. Οι άνθρωποι δεν είχαν παπούτσια, κάλτσες ούτε καν σωστά ρούχα: η κατάσταση ήταν απελπιστική”.

Ύστερα από τις ιδιαίτερα ταραγμένες πρώτες εβδομάδες, άρχισε να διαμορφώνεται ένα δίκτυο υποστήριξης. Μερικές μικρές ΜΚΟ έφτασαν στον Κατσικά, ενώ αυξάνονταν και οι αριθμοί εθελοντών και οι δωρεές φαγητού, ρουχισμού και άλλων βασικών προμηθειών από όλη την Ευρώπη. Με εξαίρεση ενός μικρού πυρήνα ανθρώπων με μακροχρόνια παραμονή, όπως η María, η ομάδα των εθελοντών αυξομειώνεται συχνά, κυρίως αριθμώντας περί τους 40.

Μέσω δημιουργικότητας και επιμονής, οι εθελοντές στον Κατσικά κατάφεραν να βελτιώσουν τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης για όσους ζουν στον καταυλισμό. Οργάνωσαν ισότιμα συστήματα διανομής ρουχισμού και βασικών προμηθειών, ξεκίνησαν μαθήματα ξένων γλωσσών και νύχτες προβολής ταινιών, μαγειρεύουν χορταστικό φαγητό, που συμπληρώνει το ανεπαρκές στρατιωτικό συσσίτιο, που ίσα που τρώγεται, ενώ έχτισαν και κοινόχρηστους χώρους και ξεχωριστές καμπίνες λουτρά για τις γυναίκες, μεταξύ πολλών άλλων πρωτοβουλιών.

Παρά τις προσπάθειες αυτές, ωστόσο, οι συνθήκες διαβίωσης στον καταυλισμό παραμένουν άσχημες. Οι σκηνές πλημμυρίζουν, όταν βρέχει, και είναι αφόρητα ζεστές τις μέρες με ήλιο. Οι φορητές τουαλέτες είναι εξαιρετικά ανθυγιεινές. Το σύστημα αποχέτευσης είναι ανεπαρκές, με λιμνούλες στάσιμου νερού να αποτελούν προσφιλές έδαφος για έντομα. Υπάρχει έλλειψη κοινόχρηστων χώρων για γυναίκες. Τα παιδιά, που αποτελούν το ένα τρίτο του πληθυσμού του καταυλισμού, είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αρρώστιες – και βαριούνται μονίμως.

Children play on an improvised swing next to their tent in Katsikas. Photo by Cristina del Campo Martín. Used with permission.

Παιδιά παίζουν με μια αυτοσχέδια κούνια δίπλα από τη σκηνή τους στον Κατσικά. Φωτογραφία: Cristina del Campo Martín, χρησιμοποιείται με άδεια.

Κι όμως, ο Κατσικάς δεν είναι από τους χειρότερους καταυλισμούς που χειρίζεται ο Στρατός. Ειδικά αφότου η Αστυνομία εκκένωσε τον τεράστιο αυτοσχέδιο προσφυγικό καταυλισμό στην Ειδομένη [2] στα τέλη Μαΐου και διέλυσε τους χιλιάδες πρόσφυγες που διέμεναν εκεί σε νέες, επίσημες δομές, ξεπήδησαν αναφορές για εξαιρετικά άσχημες συνθήκες [3] σε πολλούς από τους καταυλισμούς στην ενδοχώρα.

Ένα άλλο απόγευμα στη σκηνή του Mohanad, αναφέρει μια σύντομη συζήτηση που είχε στο WhatsApp με ένα γνωστό από την πατρίδα, που είναι εγκλωβισμένος σε ένα κέντρο κράτησης στη Χίο.

“Μάλλον ήμουν από τους τυχερούς”.

Αναφέρεται στην ημερομηνία άφιξής του στην Ελλάδα, στις 19 Μαρτίου, μια ημέρα προτού τεθεί σε ισχύ η συμφωνία Eυρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας [4] και τα “hot-spot” καταγραφής στα ελληνικά νησιά απέναντι από τις τουρκικές ακτές μετατραπούν σε κλειστά κέντρα κράτησης.

Φυσικά, καμία από τις αόριστες υποσχέσεις ή παρανοϊκά περίπλοκες προτάσεις [5] στη συμφωνία δεν επρόκειτο να γίνουν πραγματικότητα, όχι μόνο επειδή πολλά από τα προτεινόμενα μέτρα αντιβαίνουν στο Διεθνές Δίκαιο περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά και λόγω του ότι δεν τέθηκε ποτέ στο τραπέζι σοβαρά η ιδέα πως θα μπορούσαν να ταξιδεύουν ελεύθερα χωρίς βίζα οι Τούρκοι πολίτες εντός τριών μηνών. Η συμφωνία ήταν ένας διαφανής πολιτικός ελιγμός για να απομακρύνει την πίεση από τους ώμους των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι θεωρούνταν ότι έκαναν ελάχιστα για να διαχειριστούν – ή καλύτερα, να σταματήσουν – τη συνεχιζόμενη εισροή προσφύγων από την Τουρκία προς την Ελλάδα.

An illustration by a refugee living at Katsikas camp shows the details of his journey to Greece. Photo by Andrew Huang, drawing by Kawa. Used with permission.

Ζωγραφιά από πρόσφυγα που ζει στο στρατόπεδο Κατσικά και δείχνει τις λεπτομέρειες του ταξιδιού του στην Ελλάδα. Φωτογραφία: Andrew Huang, σχέδιο από τον Kawa. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτή η αναίσθητη πολιτική κίνηση επιφέρει σοβαρές ανθρώπινες συνέπειες. Κεντρική αντίληψη της συμφωνίας αποτελεί η ίδια ιδέα που συνεχίζει να διέπει την μεταναστευτική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση και εκτός αυτής: αποτροπή. Κάνε τη ζωή όσων φτάνουν εδώ ολοένα και πιο δυστυχισμένη κι αυτοί που δεν έχουν έρθει ακόμα θα το πιάσουν το νόημα και θα μείνουν σπίτια τους. Αν προσφέρεις ασφαλείς και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, οι πόρτες θα ανοίξουν διάπλατα και θα πλημμυρίσουν. Πρόκειται για μια προσέγγιση, η οποία δείχνει παντελή έλλειψη κατανόησης της βαρύτητας της κατάστασης που επικρατεί στις περιοχές συγκρούσεων και εγκαταλείπει κάθε ιδέα ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή βασικής συμπόνοιας.

Στις πέντε εβδομάδες που πέρασα ως εθελοντής στον Κατσικά, άκουσα για ζωές που μείνανε πίσω σε πόλεις, που βίωσαν ανείπωτες θηριωδίες και απόλυτη βία: Ράκκα [6], Mοσούλη [7], Σιντζάρ [8], Παλμύρα [9], Χαλέπι [10]. Κι όμως, το να φεύγει κάποιος να γλιτώσει από τις πιο επικίνδυνες περιοχές στον κόσμο αυτή τη στιγμή τιμωρείται με υπάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και μια εξοργιστική αέναη κατάσταση αβεβαιότητας και αναμονής: κι εδώ εφαρμόζεται το αξίωμα της αποτροπής.

Στα τέλη Μαΐου, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ανακοίνωσε ότι θα συνεργαζόταν με την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου για να ξεκινήσουν προεγγραφές [11] προσφύγων σε καταυλισμούς σε όλη την ηπειρωτική χώρα, αναγκαίο κομμάτι της διαδικασίας αίτησης ασύλου στην Ελλάδα ή αλλού στην Ευρώπη. Τέλη Ιουνίου και κανείς στον Κατσικά δεν είχε καταφέρει να προεγγραφεί ακόμα. Οι τελευταίες ενδείξεις έλεγαν ότι αυτό θα ξεκινήσει στα μέσα Ιουλίου, αλλά οι επίσημες προγνώσεις σπάνια λαμβάνονται στα σοβαρά πλέον. Σε μια διαδικασία με πολλά ενδιάμεσα βήματα που έχει παγώσει, οι πρόσφυγες βρίσκονται ακόμα στο σημείο 0. Καθώς πολλοί κλείνουν τον τέταρτο μήνα στον καταυλισμό και εντείνεται το ελληνικό καλοκαίρι, θα συνεχίζουν να φτάνουν στα όριά τους. Γι’ αυτούς, όπως και για 50.000 ακόμα πρόσφυγες, που έχουν κολλήσει σε όλη την Ελλάδα, δεν φαίνεται φως στην άκρη του τούνελ.

A refugee at Katsikas camp takes a throw-in in a game of football on a nearby field. Photo by author.

Πρόσφυγας στον Κατσικά παίζει ποδόσφαιρο σε κοντινό χωράφι. Φωτογραφία του συντάκτη.