Ο Φιντέλ Κάστρο συναντά τον κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγκάριν στην Αβάνα το 1961. Creative Commons [1].
Ο Φιντέλ Κάστρο, ηγέτης της Κουβανικής Επανάστασης και Πρόεδρος της Κούβας για σχεδόν 50 χρόνια, πέθανε το βράδυ της Παρασκευής 25 Νοεμβρίου στην Αβάνα. Ήταν 90 ετών.
Αφότου ο Κάστρο και το αντάρτικο κίνημα, που ξεκίνησε να σχηματίζει το 1952, έκαναν αρκετές απόπειρες αποσταθεροποίησης της ολοένα και πιο καταπιεστικής Κυβέρνησης της Κούβας, ο “Κομαντάντε”, όπως τον αποκαλούσαν πολλοί, εισέβαλε στο Προεδρικό Μέγαρο την Πρωτοχρονιά του 1959, νικώντας τον μακροχρόνιο δικτάτορα – με τις πλάτες των Αμερικανών – Φουλγκένσιο Μπατίστα.
Κυβέρνησε την Κούβα με μονοκομματικό σύστημα, μέχρι που παρέδωσε την εξουσία το 2008 στον αδερφό του Ραούλ Κάστρο, που τον διαδέχτηκε ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Στη Λατινική Αμερική και περαιτέρω, ο Φιντέλ Κάστρο είχε γίνει σχεδόν μυθικός ήρωας για τα αριστερά επαναστατικά κινήματα για πάνω από μισό αιώνα. Από την εναρκτήρια ομιλία του το 1959, όπου ένα λευκό περιστέρι ήρθε και κάθισε στον ώμο του, παραλληλισμοί μεταξύ του Φιντέλ και θρησκευτικών ηγετών [2] έχουν εμπνεύσει πιστούς και ιστορικούς ταυτόχρονα. Αποτέλεσε θρυλική προσωπικότητα, τόσο για αυτούς που τον λατρεύουν όσο και γι’ αυτούς που αμφισβητούν την νομιμότητά του ως ηγέτη.
Ταμπλό στην Κούβα: “ΝΑ ΠΟΛΕΜΑΣ ΤΟ ΑΔΥΝΑΤΟ ΚΑΙ ΝΑ ΝΙΚΑΣ”. Φωτογραφία: Jim Snapper. (CC BY 2.0)
Υπό την ηγεσία του Φιντέλ, η Κούβα έγινε η πρώτη χώρα στην μετα-αποικιακή Λατινική Αμερική που αρνήθηκε οικονομική βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες και αδιαμφισβήτητα αψήφησε την πολιτική της ατζέντα στην περιοχή. [3] Κατά τις δεκαετίες του '60 και του '70, η Κούβα έγινε ηγέτης στην παγκόσμια εκπαίδευση και στο σύστημα δημόσιας υγείας, στα δικαιώματα των γυναικών και στην παροχή ιατρικής βοήθειας μετά από φυσικές καταστροφές στην Αφρική, στην Ασία και στη Λατινική Αμερική. Υπό τις εντολές του Φιντέλ, η Κούβα παρείχε επίσης σημαντική στρατιωτική υποστήριξη σε σοσιαλιστικές εξεγέρσεις σε χώρες όπως η Αγκόλα, η Νικαράγουα και η νυν Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό.
Ταυτόχρονα με τις ριζοσπαστικές καινοτομίες της Κουβανικής Επανάστασης, η εσωτερική κρατική λογοκρισία της κυβέρνησης Κάστρο, οι φυλακίσεις και η δίωξη αντιφρονούντων, οι πολιτικές εναντίον της κοινότητας ΛΟΑΤ και ένα υπερ-κεντροποιημένο οικονομικό μοντέλο αποτελούν εξίσου επιφανή χαρακτηριστικά της εξουσίας του.
Ο Κάστρο ήταν επίσης γνωστός για τις δυναμικές, παθιασμένες και μακροσκελείς ομιλίες του. Σε μια από τις πιο γνωστές ομιλίες του, προκάλεσε τους επικριτές του: “Καταδικάστε με, δεν πειράζει, η ιστορία θα με δικαιώσει”.
All this scrapping over Castro is rooted in a conception of history where everyone has to either be a saint or a demon. No one is either.
— William J Richardson (@HoodAcademic) November 26, 2016 [4]
Όλες αυτές οι αναλύσεις περί του Κάστρο είναι ριζωμένες στην ιστορική αντίληψη ότι όλοι πρέπει να είναι είτε άγιοι είτε δαίμονες. Κανείς δεν είναι κανένα από τα δυο.
Η Κούβα υπέφερε από τις συνέπειες ενός τιμωρητικού και αμφιλεγόμενου οικονομικού εμπάργκο από τις ΗΠΑ από τη δεκαετία του '60, μια πολιτική που αποτέλεσε καθοριστικό κομμάτι στα πολιτικά και ιδεολογικά οπλοστάσια και των δυο κυβερνήσεων της Κούβας και των ΗΠΑ. Για δεκαετίες, η κουβανική Κυβέρνηση και οι Υπηρεσίες Κατασκοπείας απέκρουαν μια ρουτίνα αμερικανικών κυβερνητικών προσπαθειών να διεισδύσουν ή να ανατρέψουν την κυβέρνηση Κάστρο.
Έπειτα από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989, το νησί μπήκε στη λεγόμενη “Ειδική Περίοδο εν Καιρώ Ειρήνης”, όπου η ξαφνική έλλειψη υποστήριξης από τη Σοβιετική Ένωση έφερε σοβαρή οικονομική δυσχέρεια στη χώρα. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του '90 δημιούργησαν την ευκαιρία να ανέλθουν βιομηχανίες όπως ο τουρισμός. Για ορισμένους Κουβανούς, αυτό αντιπροσώπευε ρήξη του σοσιαλιστικού συμβολαίου της Επανάστασης. Για άλλους, αποτελούσε απαραίτητο βήμα για να αποτραπεί μια ολοκληρωτική οικονομική κατάρρευση στη χώρα.
Ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα και ο Ραούλ Κάστρο ομαλοποίησαν τις διπλωματικές σχέσεις των δυο χωρών το 2014, το εμπάργκο όμως μπορεί να λήξει επίσημα μονάχα από το Αμερικανικό Κογκρέσο, όπου έχουν την πλειοψηφία οι Ρεπουμπλικάνοι.
Η κυβέρνηση της Κούβας ανακοίνωσε εννιά ημέρες εθνικού πένθους και σειρά τιμητικών εκδηλώσεων.
Λατρεμένος και μισητός σχεδόν στο ίδιο επίπεδο, λίγοι αμφισβητούν την ύπαρξη του Φιντέλ Κάστρο ως ανυπέρβλητης προσωπικότητας στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία.