Ενωμένοι για ένα λιπαρό πιάτο ρύζι, κρέας και καρότα, αλλά διαιρεμένοι για ζητήματα πρόσβασης σε νερό, μερικώς οριοθετημένα κρατικά σύνορα και τον τίτλο στην πλούσια κληρονομιά των δύο από τις πιο διάσημες πόλεις του παλιού Δρόμου του Μεταξιού. Τέτοια είναι η πολύπλοκη σχέση μεταξύ του Τατζικιστάν και του Ουζμπεκιστάν στην Κεντρική Ασία.

Το “oshi palav” του Τατζικιστάν και το “Palov” του Ουζμπεκιστάν (εκδοχές του πιάτου που συνήθως ονομάζεται πλοβ στην Κεντρική Ασία και πιλάου στο Αφγανιστάν) εγγράφηκαν και τα δύο στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO νωρίτερα αυτό το μήνα, την ίδια εβδομάδα που οι δύο χώρες αποφάσισαν να αποκαταστήσουν έναν αγωγό αερίου που χρησιμοποιήθηκε τελευταία φορά σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα πριν ^[2].

Σύμπτωση; Εντελώς.

И о важном. Люблю готовить плов. https://t.co/WUt2WOeWie ^[3]

— Fyodor Samsonov (@FyodorSamsonov) December 2, 2016 ^[4]

Και τώρα κάτι σημαντικό. Μου αρέσει να μαγειρεύω πλοβ.

— Fyodor Samsonov (@FyodorSamsonov) 2 Δεκεμβρίου 2016 ^[4]

Το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν έκαναν και τα δύο αίτηση στην UNESCO ότι έχουν plov ή pilau (πιλάφι), και αναγνωρίστηκαν ως υλική πολιτιστική κληρονομιά το προηγούμενο έτος. Αλλά ίσως να το έκαναν στο πνεύμα του ανταγωνισμού παρά της συντροφικότητας, δεδομένου ότι οι χωριστές αιτήσεις τους για την UNESCO έφτασαν μέσα σε λίγες εβδομάδες η μία από την άλλη.

Το γεγονός ότι η UNESCO επέλεξε να τους τιμήσει ως κοινούς κατόχους του πιάτου πολιτιστικής κληρονομιάς είναι αρμόζον, ωστόσο, τα πραγματικά βήματα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για να επιδιορθωθεί μία διμερής σχέσης που έχει δηλητηριάσει ολόκληρη την ανεξαρτησία.

Οπότε, αν οι δύο λαοί μπορούν να έρθουν σε επαφή με μπολ με ρύζι και μερικά κομμάτια αρνιού, πού είναι το κακό;

1. Πανάθεμά σας, υδροηλεκτρικά φράγματα!

Ίσως το πιο σημαντικό αγκάθι στις διμερείς σχέσεις των γειτόνων είναι ένα πιθανό υδροηλεκτρικό φράγμα που ονομάζεται Rogun που μπορεί μία μέρα να είναι το ψηλότερο φράγμα στον κόσμο και μπορεί μία μέρα να φέρει το όνομα του ισχυρού προέδρου του Τατζικιστάν Ιμομάλι Ραχμόν.

Όπως σημείωσε ^[5] νωρίτερα φέτος, η, επικεντρωμένη στην περιφέρεια ιστοσελίδα Eurasianet, η κατασκευή του φράγματος είναι πολύ σημαντική για το πλούσιο σε νερό, αλλά φτωχό σε ηλεκτρικό ρεύμα Τατζικιστάν:

Η κυβέρνηση έχει πουλήσει το Rogun με βάση απερίσκεπτες και εξωφρενικές υποσχέσεις για ένα ευδαίμον και άνετο μέλλον. Η πρόθεση είναι το Rogun να διπλασιάσει την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θέτοντας τέλος στην έλλειψη ηλεκτρικού ρεύματος και αφήνοντας τον μεγάλο όγκο που θα έχει απομείνει για εξαγωγή στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Σε ομιλία του στο κοινοβούλιο το 2009, ο Πρόεδρος Ιμομάλι Ραχμόν υποσχέθηκε ότι το Τατζικιστάν θα επιτύχει την ενεργειακή ανεξαρτησία μέσα σε τέσσερα χρόνια. Από τεχνική άποψη, το Τατζικιστάν είναι ήδη ανεξάρτητο ενεργειακά στο μέτρο που δεν εισάγει ρεύμα, αλλά αυτό είναι μόνο το κόστος της επιβολής κυλιόμενων πτώσεων της τάσης στη διάρκεια του χειμώνα, που βυθίζουν τους πάντες πέρα από τις μεγάλες πόλεις της χώρας σε ώρες χωρίς φως σε καθημερινή βάση.

Όλα αυτά κάνουν τις συνεχιζόμενες αντιρρήσεις για την κατασκευή από το στρατιωτικά ισχυρό Ουζμπεκιστάν υπό τον μακαρίτη πρόεδρο Ισλάμ Καρίμοφ ιδιαίτερα επώδυνες:

Άλλο ένα πρόβλημα που αγνοούν είναι οι συνεχείς αντιρρήσεις κατά του σχεδίου που τίθενται από το Ουζμπεκιστάν. Η Τασκένδη έχει εκφράσει ανησυχίες ότι το φράγμα θα μπορούσε να διαρρηχθεί από σεισμό και ανησυχίες ότι η πλήρωση του φράγματος θα στερήσει από τον τομέα της γεωργίας το νερό της άρδευσης — και τα δύο δυνητικά καταστροφικά αποτελέσματα.

Στο πιο φιλοπολεμικό του, ο Καρίμοφ, ο οποίος θάφτηκε το Σεπτέμβριο μετά από ένα ύποπτο εγκεφαλικό επεισόδιο σε ηλικία 78 ετών, είχε φτάσει ακόμη και να υπαινιχθεί η χώρα του θα μπορούσε να πάει σε πόλεμο ^[6] για την πρόσβαση στο νερό στην περιοχή.

2. Ο χρυσός δρόμος για την Σαμαρκάνδη (και την Μπουχάρα)

Το Τατζικιστάν επίσης θεωρεί τον εαυτό του τον αληθινό κληρονόμο της Σαμαρκάνδης και της Μπουχάρα, δύο κοσμημάτων κατά μήκος των ευρασιατικών εμπορικών οδών του παλιού Δρόμου του Μεταξιού, που συνεχίζουν να φέρνουν χιλιάδες τουρίστες στο Ουζμπεκιστάν σε ετήσια βάση, παρά το γεγονός ότι η χώρα είναι ένα αστυνομούμενο κράτος με ένα πολύ δύσκολο καθεστώς εγγραφής αλλοδαπού.

Για να είμαστε δίκαιοι, τα τατζίκικα, μία ιρανική γλώσσα όπως τα φαρσί, εξακολουθούν να μιλιούνται ευρέως και στις δύο πόλεις και το Τατζικιστάν είναι αναμφισβήτητα η πρώην σοβιετική δημοκρατία με κατάληξη -σταν που πήρε τη χειρότερη συμφωνία όσον αφορά την επικράτεια, έγινε επίσημη σοβιετική δημοκρατία το 1929, μετά από μισή δεκαετία ως αυτόνομο έδαφος μέσα στη Σοβιετική Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν.

Επιπλέον, εάν παραθέσουμε τα λόγια που αποδίδονται στον Rakhmon ^[7] και αναδημοσιεύθηκαν από το ιστολόγιο Neweurasia το θέμα τέθηκε με επιθετικό τρόπο με τον Καρίμοφ στο παρελθόν:

Rakhmon: Μια φορά – ο καθηγητής Muhammadzhon Shukurov ήταν εκεί και μπορεί να το επιβεβαιώσει – ήμουν στην Σαμαρκάνδη [με τον Καρίμοβ]. Ρώτησα έναν άνδρα που στεκόταν εκεί κοντά ‘Ποια είναι  εθνικότητά σου'; Κοίταξε τον Καρίμοβ με φόβο και απάντησε ‘Είμαι από την Σαμαρκάνδη’. Αυτή είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι Τατζίκοι εκεί πέρα.

Έχω διαπληκτιστεί πολλές φορές [με τον Καρίμοβ]. Μέχρι που μαλώσαμε και δύο φορές. Την πρώτη φορά μας χώρισε ο Nazarbaev, την δεύτερη φορά ήταν ο Kuchma (ο τωρινός πρόεδρος του Καζακστάν και ο πρώην πρόεδρος της Ουκρανίας). Του είπα, ‘Θα πάρουμε την Σαμαρκάνδη και την Μπουχάρα έτσι κι αλλιώς!’

3. Αυτά τα καταραμένα τα σύνορα πάλι

Παρά το γεγονός ότι και τα δύο κράτη έχουν χειρότερες συνοριακές σχέσεις με το Κιργιστάν από κάθε άλλο (οι συγκρούσεις κατά μήκος των συνόρων Τατζικιστάν-Κιργιζίας και Ουζμπεκιστάν-Κιργιζίας είναι πιο συχνές από ό,τι οι συγκρούσεις κατά μήκος των συνόρων Ουζμπεκιστάν-Τατζικιστάν) ένα μικρό μέρος των συνόρων Ουζμπεκιστάν-Τατζικιστάν παραμένει μη καθορισμένο.

Επιπλέον, η πλευρά του Ουζμπεκιστάν είναι σε μεγάλο βαθμό γεμάτη από ορυχεία ^[9], δήθεν για την αντιμετώπιση της διακίνησης ναρκωτικών από το Τατζικιστάν, το οποίο αποτελεί βασικό κόμβο του Ευρασιατικού εμπορίου ηρωίνης με καταγωγή από το Αφγανιστάν.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της κακής γειτονικής σχέσης είναι οι αντίστοιχες κινήσεις τους μακριά από τη διασυνοριακή υποδομή που κληρονόμησαν από τη Σοβιετική εποχή. Το Ουζμπεκιστάν άνοιξε πρόσφατα, για παράδειγμα, μία σιδηροδρομική γραμμή 2 δις δολαρίων που χτίστηκε από την Κίνα ^[10] που επιτρέπει στα τρένα της να κάνουν ταξίδια κοντά στα σύνορα της χώρας με το Τατζικιστάν χωρίς να χρειάζεται να το διασχίσουν. Το Τατζικιστάν ελπίζει ότι η Κίνα θα κατασκευάσει ένα δρόμο που θα επιτρέπει στους φορτηγατζήδες της να οδηγούν στη Ρωσία μέσω Κιργιστάν και Καζακστάν, παρακάμπτοντας το Ουζμπεκιστάν.

Καλύτερες σχέσεις στον ορίζοντα;

Η σχέση θα μπορούσε να αλλάξει προς το καλύτερο, ωστόσο, και ο λόγος είναι η επικείμενη εκλογή του Σαβκάτ Μιρζιγιάγιεφ ως νέου προέδρου του Ουζμπεκιστάν.

Ως πρωθυπουργός του για πάνω από 13 χρόνια, ο Μιρζιγιάγιεφ έχει πολλά κοινά με τον Καρίμοφ, όταν πρόκειται να προεδρεύσει σε ένα αδίστακτο καθεστώς, αλλά μπορεί να έχει κάποιες νέες ιδέες στο χώρο της διπλωματίας.

Αναμφίβολα, ο Μιρζιγιάγιεφ είναι ο λόγος για τον οποίο οι δύο χώρες ετοιμάζονται να αποκαταστήσουν τις πτήσεις, και υπάρχουν επίσης ενθαρρυντικές ενδείξεις ότι μπορεί να είναι έτοιμος να επιτρέψει την κατασκευή του φράγματος Rogun να προχωρήσει χωρίς πολύ φασαρία.

Με τον Μιρζιγιάγιεφ να έχει οριστεί για μία πενταετή θητεία μετά τις εκλογές σήμερα με τις οποίες δεν αντιμετωπίζει κανένα ανταγωνισμό, υπάρχουν συνεπώς πολλοί λόγοι για τους Τατζίκους να μαγειρέψουν plov στη γιορτή.