Ο Ρώσος Πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Πηγή: Wikimedia Commons

Η ετήσια έκθεση “Ελευθερία στο Διαδίκτυο” από το Freedom House κυκλοφόρησε αυτό το μήνα, ζωγραφίζοντας μία ανησυχητική εικόνα της μείωσης της ελευθερίας του διαδικτύου στα ρωσόφωνη μέρη του κόσμου. Η Ρωσία, η Λευκορωσία και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένων του Καζακστάν και του Ουζμπεκιστάν έχουν αξιολογηθεί ως “μη ελεύθερες” στην έκθεση, ενώ η Ουκρανία βαθμολογήθηκε ως “μερικώς ελεύθερη”. Με την εξαίρεση της Λευκορωσίας, όλες αυτές οι χώρες έχουν πέσει στην κατάταξη της έκθεσης σε σχέση με πέρυσι.

Η έκθεση χρησιμοποιεί μία διαδικασία βαθμολόγησης που μετρά τα εμπόδια στην πρόσβαση σε δεδομένα, τα όρια σχετικά με το περιεχόμενο στο διαδίκτυο, και τις καταγεγραμμένες παραβιάσεις των δικαιωμάτων των χρηστών, όπως αυτές έχουν διατυπωθεί από το διεθνείς δόγμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και μεθοδολογικά κριτήρια που έχουν αναπτυχθεί από την ίδια την οργάνωση. Το Freedom House έχει ως βάση τις Ηνωμένες Πολιτείες και χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από τις υπηρεσίες βοήθειας της κυβέρνησης των ΗΠΑ.

Η κατάταξη της Ρωσίας μειώθηκε ως αποτέλεσμα της εισαγωγής νέων νομικών περιορισμών για τους χρήστες του διαδικτύου, συμπεριλαμβανομένης μίας δέσμης νομοθετικών μέτρων γνωστή ως “Νόμος Yarovaya“, το οποίο οριοθετεί τις ελευθερίες στο διαδίκτυο δήθεν για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Ο νόμος Yarovaya απαιτεί από τους προγραμματιστές των τηλεπικοινωνιών να παράσχουν μία “κερκόπορτα” για πρόσβαση στις αρχές και να εισαγάγουν περιορισμούς στις θρησκευτικές δραστηριότητες ορισμένων δογμάτων. Με την αύξηση της μέγιστης ποινής για να “δικαιολογεί” την τρομοκρατία στο διαδίκτυο, ο νόμος ορίζει επίσης ένα προηγούμενο για πιο επιθετική νομική δράση εναντίον των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το  Freedom House σημειώνει επίσης ότι οι διαδικτυακοί ακτιβιστές συνεχίζουν και υποβάλλονται σε κυβερνοεπιθέσεις και σωματική βία.

Ενώ η Ρωσία έχει ένα υψηλό βαθμό διείσδυσης στο διαδίκτυο, το Freedom House και άλλοι παρατηρητές έχουν εκφράσει ανησυχίες για την ανάδειξη του κρατικού πάροχου υπηρεσιών διαδικτύου Rostelecom στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών. Αλλά ο κρατικός έλεγχος στο διαδίκτυο δεν θεωρείται απαραίτητα ως κακό πράγμα στη Ρωσία: Σύμφωνα με μία δημοσκόπηση που διεξήχθη από το Κέντρο Levada που εδρεύει στη Μόσχα νωρίτερα αυτό το έτος, το 60% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η λογοκρισία στο διαδίκτυο είναι απαραίτητη στη Ρωσία.

Η πτώση στην βαθμολογία της Ελευθερίας του Διαδικτύου της Ουκρανίας συνδέεται με τα γεγονότα γύρω από τον πόλεμο στην Ανατολική Ουκρανία (Ντονμπάς). Όπως στη Ρωσία, οι ουκρανικές αρχές έχουν υποχωρήσει από “εξτρεμιστικές” εκφράσεις στο διαδίκτυο, οι οποίες συνήθως συνδέονται με την κριτική του ρόλου του Κιέβου στον πόλεμο ή την υποστήριξη για τους αυτονομιστές με ρωσική υποστήριξη στα ανατολικά. Οι αρχές στις αποσχισθείσες δημοκρατίες Ντονέτσκ και Λουχάνσκ στην ανατολική Ουκρανία έχουν εμπλακεί σε αμοιβαίες προσπάθειες, που επιδιώκουν να μπλοκάρουν το περιεχόμενο που σχετίζεται με την ουκρανική πολιτιστική ταυτότητα ή είναι υποστηρικτικό της πολεμικής προσπάθειας του Κιέβου.

Μερικές προσπάθειες οδηγούνται από μη κρατικούς φορείς: νωρίτερα αυτό το έτος, Ουκρανοί εθνικιστές κυκλοφόρησαν τις προσωπικές πληροφορίες χιλιάδων δημοσιογράφων που καλύπτουν τη σύγκρουση στα ανατολικά.

#Ukraine has fallen 11 spots on the Internet freedom ranking index since 2012. pic.twitter.com/T809v7kqRQ

— RFE/RL (@RFERL) November 20, 2016

Η #Ουκρανία έπεσε 11 θέσεις στην κατάταξη με την ελευθερία του διαδικτύου από το 2012. pic.twitter.com/T809v7kqRQ

Πιο θετικά, ακτιβιστές έχουν κάνει χρήση του διαδικτύου ως μία πλατφόρμα για την καταπολέμηση της πολλαπλασιαζόμενης παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου, και για να συντονίσουν τις πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών.

Οι ελευθερίες του Διαδικτύου έχουν αυξηθεί στη Λευκορωσία, αν και η χώρα εξακολουθεί να αξιολογείται ως “ανελεύθερη.” Η διείσδυση του Διαδικτύου και η ταχύτητα έχει αυξηθεί στη χώρα, βελτιώνοντας τη διαθεσιμότητα των διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης και της κάλυψης των πολιτικών γεγονότων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ακόμα, κατασταλτικές πολιτικές εξακολουθούν να παρεμποδίζουν την ελεύθερη έκφραση στο διαδίκτυο στη Λευκορωσία. Δημοσιογράφοι, ιστολόγοι, και ο μέσος χρήστης του Διαδικτύου εξακολουθούν να στοχοποιούνται από τις αρχές. Η πρόσφατη εισαγωγή νέων νομοθετικών πρωτοβουλιών και τεχνικών μέτρων έχει ενισχύσει την ικανότητα της κυβέρνησης της Λευκορωσίας για την παρακολούθηση και τη δίωξη των χρηστών: οι πάροχοι υπηρεσιών Διαδικτύου απαιτείται να διατηρούν τις πληροφορίες σχετικά με το ιστορικό περιήγησης των χρηστών για ένα έτος, και η τεχνολογία ελέγχου των πακέτων δεδομένων (DPI) έχει χρησιμοποιηθεί από το 2011 για να φιλτράρει το περιεχόμενο. Όπως και στη Ρωσία, η κυβέρνηση χρησιμοποιεί κατασκοπευτικά προγράμματα για να παρακολουθεί τον πληθυσμό της στο διαδίκτυο.