[1]Ο Fleury Johnson από το Τόγκο στο μονοπάτι Sugarloaf στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας. Δημοσιεύεται με άδεια.
Το 2011, όταν ο Fleury Johnson αποφάσισε να μετακομίσει από τη γενέτειρά του, το Λόμε στο Τόγκο, για να σπουδάσει Ιατρική στο Ρίο ντε Τζανέιρο, είχε τις ίδιες απόψεις για τη Βραζιλία όπως όλοι οι ξένοι. Πίστευε ότι οι Βραζιλιάνοι είναι χαρούμενοι κι έχουν μια θετική αντιμετώπιση της ζωής. Ο Johnson ήξερε ότι η οικονομία της χώρας βελτιωνόταν, αλλά ο πληθυσμός της αντιμετώπιζε ακόμη προβλήματα παρόμοια με αυτά της Αφρικής. Περισσότερο όμως απ’ όλα, πίστευε ότι στη Βραζιλία δεν υπήρχε ρατσισμός, ότι μαύροι και λευκοί ζουν αρμονικά.
Ο 24χρονος φοιτητής δεν περίμενε μια τόσο απότομη αφύπνιση, ειδικά όσον αφορά το ρατσισμό στη Βραζιλία.
“Έπαθα σοκ, με το που πάτησα το πόδι μου στο Αεροδρόμιο Guarulhos στο Σάο Πάολο. Μόνο λευκοί. Αναρωτιόμουν αν ήμουν πράγματι στη Βραζιλία”, ανέφερε στο Global Voices.
Το 2016, όσο βρισκόταν ακόμη στη μέση των προπτυχιακών του σπουδών στην Ιατρική στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο, ένα από τα πιο επιφανή της χώρας, ο Johnson αποφάσισε να ξεκινήσει να γράφει [2] για τη ζωή του στη Βραζιλία στα πορτογαλικά, τα οποία πλέον μιλά πολύ καλά. Ασχολείται με ένα είδος ελεύθερου blogging, το οποίο θεωρείται ξεπερασμένο εδώ και μια δεκαετία: γράφει για τα πάντα, για πεζοπορικά μονοπάτια γύρω από το Ρίο μέχρι και για τη σημασία των αφρικανικών ονομάτων. Ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να μάθει στους Βραζιλιάνους πράγματα για την ήπειρό του και ειδικότερα την πατρίδα του, το Τόγκο.
Το αντικείμενο όμως που κρατά περισσότερο τους αναγνώστες του είναι το σοκ του για το ρατσισμό που αντιμετώπισε, από τη στιγμή που διέσχισε τον Ατλαντικό.
Τον Ιούλιο, η δημοσίευσή του με τίτλο “Βραζιλία και Πραγματικότητα [3]” έκανε το γύρο του Διαδικτύου, αναδημοσιεύτηκε από αρκετά ΜΜΕ και προκάλεσε τεράστια ποσότητα αντιδράσεων. “Αρκετοί επικοινώνησαν μαζί μου και μου είπαν ότι ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τη δημοσίευσή μου για την πτυχιακή ή μεταπτυχιακή τους εργασία, κάτι που με χαροποίησε πολύ”.
Στο κείμενο, ο Johnson περιέγραψε την προσωπική του εμπειρία σχετικά με το ρατσισμό στη Βραζιλία. Για παράδειγμα, προσπαθούσε να κάνει αίτηση για πρακτική άσκηση σε ένα νοσοκομείο και ο υπάλληλος αμφισβήτησε το ότι ήταν φοιτητής Ιατρικής. Μια άλλη φορά, ένας ασθενής αρνήθηκε να δεχτεί τη φροντίδα του Johnson, επειδή ήταν μαύρος. Οι εμπειρίες αυτές δεν είναι σπάνιες μεταξύ των μαύρων που σπουδάζουν Ιατρική στη Βραζιλία, λέει ο Johnson.
“Αφότου η δημοσίευση αυτή έγινε viral, πολλοί νεαροί μαύροι Βραζιλιάνοι, που ήθελαν να σπουδάσουν Ιατρική, επικοινώνησαν μαζί μου, λέγοντας ότι αποτέλεσα γι’ αυτούς έμπνευση”.
Το ιστολόγιο του Johnson είναι επίσης αξιοθαύμαστο για την εξιστόρηση του πώς επηρεάζει την καθημερινή ζωή το να είσαι και μαύρος και αλλοδαπός. Η κληρονομιά του διατλαντικού δουλεμπορίου πριν από 300 χρόνια και περισσότερο στη Βραζιλία αναμειγνύεται με τη θέση της χώρας στον ανεπτυγμένο κόσμο, όπου οι Βραζιλιάνοι είναι γνωστοί ως ανοιχτόμυαλοι και γεμάτοι περιέργεια για τους ξένους.
Ο Johnson περιέγραψε το παρακάτω περιστατικό στο ιστολόγιό του:
Aqui em casa meus amigos(todos pretos) falaram para a gente ir até para o mercado arrumado. A primeira vez que fui desarrumado, uma mulher que estava na minha frente atravessou a rua rapidamente. Depois que ela percebeu que entrei no mercado, ela também entrou e foi puxar assunto comigo porque percebeu que eu estava indo só comprar. Ela percebeu então pelo meu sotaque que eu sou estrangeiro e se animou em conversar mais. Imagina o que passa o negro pobre da favela.
Εδώ στο σπίτι, οι φίλοι μου (όλοι μαύροι) μας λέγανε να πηγαίνουμε στο σουπερμάρκετ καλοντυμένοι. Την πρώτη φορά που ήμουν πρόχειρα ντυμένος, μια γυναίκα μπροστά μου διέσχισε γρήγορα το δρόμο. Έπειτα, συνειδητοποίησε ότι μπήκα στο σουπερμάρκετ και μπήκε κι αυτή και άρχισε να μου μιλάει, επειδή συνειδητοποίησε ότι απλά πήγαινα για ψώνια. Έπειτα κατάλαβε από την προφορά ότι ήμουν ξένος και ενθουσιάστηκε και μιλούσε περισσότερο. Φανταστείτε τι αντιμετώπιση θα είχε κάποιος μαύρος από φαβέλα.
Μιλώντας περισσότερο για το επεισόδιο αυτό, ο Johnson είπε στο Global Voices:
Eu acho que o negro estrangeiro já é visto diferente do negro brasileiro, porque tem sotaque, fala outra língua, e o brasileiro gosta disso. A gente sofre preconceito até abrir a boca. […] Quando sabem que somos estrangeiros, esquecem da nossa cor, e são interessados mas histórias e experiências que temos para contar.
Νομίζω πως ο μαύρος ξένος αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο από τον μαύρο Βραζιλιάνο, γιατί έχουμε προφορά, μιλάμε άλλη γλώσσα και στους Βραζιλιάνους αρέσει αυτό. Δεχόμαστε προκατάληψη, αλλά μονάχα μέχρι να ανοίξουμε το στόμα μας. Όταν συνειδητοποιούν ότι είμαστε ξένοι, ξεχνάνε το χρώμα του δέρματός μας και ενδιαφέρονται περισσότερο για τις ιστορίες και τις εμπειρίες που έχουμε να μοιραστούμε.
Ο Johnson επίσης περιγράφει τη στιγμή που μια Βραζιλιάνα φίλη υπέθεσε ότι τα βραζιλιάνικα πρότυπα ομορφιάς, τα οποία συνήθως περιλαμβάνουν ανοιχτό δέρμα και ίσια μαλλιά, ήταν και “παγκόσμια” πρότυπα ομορφιάς επίσης:
Em 2012 uma amiga me perguntou se eu sabia qual o estado padrão de beleza no Brasil. Eu pensei: a Bahia tem mais negros, logicamente é a Bahia. Ela disse “não”, e então chutei o Rio de Janeiro, pois após a Bahia é o estado com maior número de negros. Ela respondeu “não. É o Rio grande do Sul e Florianópolis SC”, e ela emendou ainda : é padrão de beleza no mundo inteiro. Fiz-me uns questionamentos como: será que é mesmo? Em que mundo eu vivia e não sabia disso? […]. Eu já visitei 7 países da África e tenho certeza que na África negra, o padrão de beleza é outro. É bonito ter cabelo crespo, enrolado, lábios e nariz grande.
Το 2012, μια φίλη ρώτησε αν γνώριζα ποια πολιτεία της Βραζιλίας αντιπροσώπευε καλύτερα τα “πρότυπα ομορφιάς” της χώρας. Σκέφτηκα: “Η Μπαΐα έχει περισσότερους μαύρους, οπότε μάλλον η Μπαΐα”. Είπε όχι. Σκέφτηκα το Ρίο ντε Τζανέιρο, το οποίο μετά την Μπαΐα έχει τους περισσότερους μαύρους. Είπε: “Όχι, είναι το Ρίο Γκράντε ντο Σουλ και η Σάντα Καταρίνα” [δυο νότιες πολιτείες, που είχαν δεχτεί μεγάλη εισροή Γερμανών μεταναστών στις αρχές του 20ού αιώνα, έχοντας ως αποτέλεσμα να έχουν διακριτά “λευκότερο” πληθυσμό από τους μέσους Βραζιλιάνους]. Είπε επίσης: “Αυτό είναι το πρότυπο ομορφιάς σε όλο τον κόσμο”. Συνέχισα να απορώ: Αλήθεια; Σε τι κόσμο ζούσα και δεν το γνώριζα; […] Είχα επισκεφθεί επτά χώρες στην Αφρική και είμαι σίγουρος ότι στη μαύρη Αφρική, το πρότυπο ομορφιάς είναι εντελώς διαφορετικό. Σγουρά μαλλιά, σαρκώδη χείλη και μεγάλη μύτη”.
Οι Βραζιλιάνοι μπορεί να έχουν περιέργεια για τους ξένους, αλλά ο Johnson επίσης υπογραμμίζει τη γενική τους άγνοια για την Αφρική. Γι’ αυτόν, θα ήταν σημαντικό οι Βραζιλιάνοι να γνώριζαν την Αφρική από τους Αφρικανούς κι όχι τους Ευρωπαίους, καθώς έτσι πληροφορείται η χώρα για τα περισσότερα μέρη σε όλο τον κόσμο.
Είπε στο Global Voices:
Muitos brasileiros não conhecem o Togo. É triste, porque o Brasil tem muita ligação com o Togo historicamente. Muitos negros brasileiros vieram do Togo, e teve outros que voltaram pro Togo depois da escravidão. O primeiro presidente do Togo era descendente de Brasileiro. O Brasileiro acha que vivemos numa pobreza imensa, uns não sabem nem que tem aeroporto lá. Muita gente acha que na África só tem miséria, guerra, e acham que é só um país. Ou que a África é um país da Angola ou o Togo é um país da Angola. É verdade que tem guerra, problemas na África, mas não em todos os países, e cada país tem sua organização, seu sistema que é diferente do outro, como aqui na América do Sul que a Argentina é diferente do Brasil, da Bolívia, etc…
Πολλοί Βραζιλιάνοι δεν γνωρίζουν το Τόγκο. Είναι λυπηρό, γιατί η Βραζιλία έχει πολλούς ιστορικούς δεσμούς με το Τόγκο. Πολλοί πρόγονοι των μαύρων της Βραζιλίας κατάγονταν από το Τόγκο και πολλοί επέστρεψαν εκεί, αφότου καταργήθηκε η δουλεία το 1889. Ο πρώτος πρόεδρος του Τόγκο ήταν απόγονος Βραζιλιάνων. Οι Βραζιλιάνοι πιστεύουν ότι ζούμε μες στην απόλυτη φτώχεια και πολλοί δε γνωρίζουν ότι έχουμε κι αεροδρόμιο εκεί. Πολλοί πιστεύουν ότι στην Αφρική υπάρχει μονάχα δυστυχία και πόλεμος και νομίζουν ότι είναι μονάχα μια χώρα. Ή ότι η Αφρική είναι χώρα μες στην Αγκόλα ή ότι το Τόγκο είναι μια χώρα μες στην Αγκόλα. Είναι αλήθεια, υπάρχει πόλεμος, υπάρχουν προβλήματα, αλλά όχι σε κάθε χώρα. Καθεμία έχει τη δική της οργάνωση και σύστημα και διαφέρουν όλες μεταξύ τους, όπως εδώ στην Νότια Αμερική: η Αργεντινή είναι διαφορετική από τη Βραζιλία ή τη Βολιβία.
Ο Johnson επισημαίνει ότι ένας λόγος που η δημοσίευσή του μπορεί να έγινε τόσο δημοφιλής είναι ακριβώς γιατί είναι αλλοδαπός. “Μακάρι να λαμβανόταν υπόψη και η οπτική γωνία των μαύρων Βραζιλιάνων σχετικά με τέτοια ζητήματα”, αναφέρει.
Τι έπεται για τον Johnson; Σχεδιάζει να επιστρέψει στο Τόγκο, αφότου τελειώσει τις σπουδές του, αν και λατρεύει πολλές πλευρές της ζωής στη Βραζιλία: τους ανθρώπους, την ευτυχία, τη διαφορετική κουλτούρα και τα όμορφα τοπία. Ανησυχεί όμως για το τι μέλλον θα μπορούσαν να έχουν τα παιδιά του στη Βραζιλία. “Δε θέλω να γίνουν ανέκδοτο στο σχολείο λόγω των μαλλιών τους ή των εξωτερικών τους χαρακτηριστικών”, λέει.