[1]Η “Δεν είμαι αστείο” είναι μία καλλιτεχνική εκστρατεία που στοχεύει στην υπεράσπιση των ΛΟΑΤ δικαιωμάτων αντιμετωπίζοντας τα στερεότυπα. Η εκστρατεία δημιουργήθηκε από τον Daniel Arzola και έχει ακολουθηθεί και επεκταθεί από διαφορετικές ομάδες ακτιβιστών και καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο.
Η ρευστότητα των φύλων, η καταθλιπτικότητα των κοινωνικών προτύπων και η αξιοπρέπεια της ΛΟΑΤ κοινότητας βρίσκονται στο επίκεντρο της τέχνης και της εικαστικής εκστρατείας του Daniel Arzola, κυρίως το έργο No soy tu chiste (‘Δεν είμαι αστείο’), την οποία δημιούργησε ο Arzola ως μία μορφή αντίστασης στην καθημερινή βία του να ζεις υπό την ετεροκανονικότητα.
Το “Δεν είμαι αστείο” ήρθε ως απάντηση στο βίαιο παρελθόν του Arzola στη Βενεζουέλα και εξελίχθηκε μέσα από ένα ψηφιακό μέσο για να υπερασπιστεί και να επεκτείνει το μήνυμα ότι το χαρτί, με την ευπάθεια του υλικού του, δεν μπορεί να προστατεύσει.
“Ποτέ δεν ήθελα να φύγω από το σπίτι μου [εξαιτίας των βίαιων γειτόνων μου, αλλά] έφυγα μία μέρα να ζωγραφίσω και μου επιτέθηκαν,” είπε ο Daniel:
Έσχισαν όλα τα σχέδια μου, με έδεσαν σε μία θέση, μου έβγαλαν τα παπούτσια μου και προσπάθησαν να μου κάψουν τα γεννητικά όργανα… Έφυγα μακριά, αλλά σταμάτησα την ζωγραφική. [… Μετά από αυτό] Το 2012 άκουσα την ιστορία του Angelo Prado. […] Ένοιωσα ότι θα μπορούσα να είμαι εγώ. Του έκαψαν τα χέρια, τα πόδια, την πλάτη… Περίπου το 60% του σώματός του. [Προσπάθησα να τον βρω], αλλά ήταν δύσκολο. Βασικά τον έψαχνα τρία χρόνια μέχρι που τον βρήκα τελικά.
Αυτό που συνέβη στον Angelo ενέπνευσε τον Arzola να ξεκινήσει να ζωγραφίζει ξανά:
Αποφάσισα ότι έπρεπε να ζωγραφίσω σε ένα νέο υλικό. Ένα υλικό που, αν κάποιος το έσπαζε ή το έσκιζε, θα μπορούσα να το αντικαταστήσω, σε αντίθεση με εκείνη την εποχή, όταν μου επιτέθηκαν. Έτσι άρχισα να ζωγραφίζω στον υπολογιστή.
Την ίδια χρονιά, ένα κορίτσι σκοτώθηκε επειδή ήταν λεσβία. Η σύντροφός της τραυματίστηκε. Και η περίπτωση του Angelo δεν ήταν η μοναδική περίπτωση καψίματος στην Maracay, μία πόλη στο βόρειο τμήμα της Βενεζουέλας.
Το έγκλημα μίσους εναντίον του Angelo υπενθύμισε στον Daniel τη βία που είχε επίσης υποστεί χρόνια πριν. Λίγο μετά, ένα περιστατικό σε έναν κινηματογράφο έδωσε την τελική ώθηση:
Ήμουν στο σινεμά βλέποντας το “Cloud Atlas” – μία ταινία για τις προηγούμενες ζωές. Είναι μία ιστορία αγάπης στην οποία οι δύο χαρακτήρες βρίσκουν ο ένας τον άλλο ξανά και ξανά σε διάφορες ζωές. Σε μία, είναι μητέρα και γιος, σε μία άλλη είναι δύο εραστές. Σε ακόμη μία άλλη ζωή, είναι γκέι εραστές, και το τέλος τους είναι πολύ λυπηρό. Και οι άνθρωποι στο σινεμά γέλασαν: Κοίτα, είναι αδερφές”. Γέλασαν. Κι εγώ απλά αντέδρασα… Αυτό το πράγμα με τον Angelo είχε συμβεί μια εβδομάδα πριν, [και] εγώ πάντα είχα πολύ μεγάλο στόμα, έτσι όταν είδα μία κοπέλα δίπλα μου να γελάει, είπα, “Μήπως θέλεις να πιάσω έναν άντρα και τον φιλήσω έτσι ώστε να κατουρηθείς από το γέλιο; Νομίζεις ότι είναι αστείο; Δεν είμαι αστείο!”
Έργο τέχνης από την εκστρατεία “Δεν είμαι αστείο”.
Έργο τέχνης από την εκστρατεία “Δεν είμαι αστείο”.
Εμπειρίες απειλής και λογοκρισίας
Η περίπτωση του Arzola καταδεικνύει ότι η λογοκρισία συχνά υποβοηθείται από τις κοινωνικές δομές και τους υπερασπιστές τους. Οι προσπάθειες για τη διατήρηση των κανόνων είναι δεμένες με την εξουσία και η λογοκρισία γίνεται έργο των πολλών.
Καθώς το “Δεν είμαι αστείο” εξαπλώνεται σε όλα τα κοινωνικά δίκτυα, ενισχύεται από την διαδικτυακή προβολή από διασημότητες, πολλές άλλες οργανώσεις άρχισαν να ενδιαφέρονται για το έργο του Arzola είναι:
Ο Νιλ Γκέιμαν, δημιουργός του “Coraline”, το κοινοποίησε στο Tumblr. Και ήταν σαν μία έκρηξη. Αυτό το έκανε viral στο Tumblr. Ξαφνικά άνθρωποι μου έγραφαν από τη Ρωσία. Άνθρωποι από την Πορτογαλία μου έγραψαν, ζητώντας μου να κάνω την εκστρατεία στα πορτογαλικά, οπότε το κάναμε στα πορτογαλικά. Και από τότε, η εκστρατεία έχει γίνει viral σε 30 χώρες. Η δεύτερη χώρα όπου έγινε viral ήταν η Αυστραλία. […] Η εκστρατεία έγινε viral σε πολλά μέρη, αλλά στη Βενεζουέλα οι μόνοι άνθρωποι που γνώριζαν γι’ αυτήν ήταν ακτιβιστές. Μέχρι και η Madonna το κοινοποίησε στο τουΐτερ. Όταν το κοινοποίησε, υπήρχε μια “έκρηξη”. Πολλοί άνθρωποι μου έγραψαν, μεταξύ των οποίων η Ολλανδική οργάνωση που [θα μπορούσε ενδεχομένως να με βοηθήσει] να βγω από τη χώρα. Ήταν τρέλα.
Καθώς ο Arzola έλαβε περισσότερη προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης, το πολιτικό του έργο μεγάλωσε σε έκταση. Επέκρινε τη χρήση του ομοφοβικού λόγου από τους κυβερνώντες και την έλλειψη προόδου σχετικά με τη νομική ισότητα για τους ΛΟΑΤ, παρά την υποστήριξη που οι ηγέτες του Τσαβισμού υποσχέθηκαν στην ΛΟΑΤ κοινότητα:
Από τη στιγμή που μου έδωσαν φωνή στα μέσα ενημέρωσης, άρχισα να καταγγέλλω τα πράγματα που συμβαίνουν στη Βενεζουέλα. Άρχισα να λέω ότι το κράτος χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να προωθήσει την ομοφοβία, ότι η ομοφυλοφιλία μπορεί να μην είναι παράνομη, αλλά δεν είναι ελεύθερη, ότι το κράτος λέει “Εντάξει, να τους δώσουμε ένα φορτηγό για την πορεία, αλλά δεν μπορούμε να μιλάμε για ισότητα γάμου”. Όπως συνέβη τον Μάρτιο του 2012, όπως συνέβη τον Μάρτιο του 2013.
Με αυτό, ένα χάσμα άνοιξε ανάμεσα στις δυνάμεις που υποστηρίζουν την κυβέρνηση και το έργο που καθοδηγείται από το “Δεν είμαι αστείο”. Όλο και περισσότερο, οι απειλές άρχισαν να παίρνουν διάφορες μορφές:
Έλαβα μία πρόσκληση να πραγματοποιήσω έκθεση σε ένα θέατρο στο Καράκας. [Μια έκθεση που κατέληξε να είναι μέρος μίας πρωτοβουλίας της κυβέρνησης …] Σε κανένα σημείο του “Δεν είμαι αστείο” δεν θα βρεις ούτε μία πρόταση ενάντια στην κυβέρνηση. Δεν θέλω να πω στους ανθρώπους τι να σκεφτούν. […] Αυτή είναι μία ηθική επιλογή. Στο τέλος, αποφάσισα να είμαι ευγενικός με τον οικοδεσπότη, και έμεινα. Αλλά, μόλις η έκθεση τελείωσε, έφυγα.
Ωστόσο, από εκείνη τη στιγμή άρχισα να λαμβάνω απειλές. Τηλεφωνήματα. Μία φορά ένας άντρας έρχεται σε μένα και μου λέει “χαίρομαι που είσαι εδώ, γαμημένε escuálido [“escuálido” είναι το όνομα που δίνεται στους κυβερνητικούς αντιπάλους]. Χαμογέλασα και είπα “ευχαριστώ” για να αποφευχθεί η σύγκρουση. [… Οι απειλές συνεχίστηκαν] σε διάφορες μορφές. Έχω μια θεωρία ότι όσο αλλάζουν οι καιροί, οι μόδες αλλάζουν, και οι δικτατορίες αλλάζουν. Μαθαίνουν να καλύπτονται. Με τον τρόπο που οι υπολογιστές μας δεν είναι οι ίδιοι όπως ήταν πριν από 20 χρόνια, ούτε και οι δικτατορίες είναι. Μαθαίνουν να ντύνονται, να καμουφλάρονται. Άρχισα να λαμβάνω τηλεφωνήματα στο προσωπικό μου τηλέφωνο από ιδιωτικούς αριθμούς που λένε “Συνέχισε να μιλάς, πουστράκι”. “Ένας πούστης λιγότερος, κανείς δεν θα το προσέξει.”
Σε μία από τις τελευταίες [απειλές], μου είπαν “Δείχνεις καλά να περπατάς την Coromoto (οδός), μόνος σου.” Μου είπαν ότι αν μιλήσω γι’ αυτό, τα πράγματα πρόκειται να γίνουν χειρότερα. … Εκείνη την εποχή ζούσα στο σπίτι της μητέρας μου, έτσι σταμάτησα να τροφοδοτώ τη φωτιά. Είχα αρκετούς φίλους που είχαν σκοτωθεί. Εκείνη τη στιγμή θυμήθηκα ότι οι άνθρωποι από την Ολλανδία, τη ΜΚΟ Ραδιόφωνο Ολλανδίας, μου είπαν ότι είχαν μία εκδήλωση για τις φωνές που έχουν επιζήσει της ομοφοβίας σε χώρες σύγκρουσης. Μου είπαν ότι θα ήμουν ο εκπρόσωπος της Λατινικής Αμερικής. Τους είπα ό,τι μου συνέβαινε και άρχισαν μία διαδικασία αναζήτησης καταφυγίου σε διεθνές επίπεδο. Ωστόσο, η διαδικασία απαιτεί να επιστρέψω στη Βενεζουέλα.
Η λαϊκή εξουσία μπορεί επίσης να λογοκρίνει
Οι απειλές είναι μέρος της λογοκρισίας. Οι κυβερνητικοί πράκτορες δεν ήταν οι μόνοι άνθρωποι που ήθελαν να κρύψουν το μήνυμα του “δεν είμαι αστείο”. Ωστόσο, μεγάλο μέρος αυτής της διαταραχής περιλαμβάνει αποχρώσεις που είναι δύσκολο να κατανοηθούν ή να εντοπιστούν.
Οι σεξουαλικές μειονότητες είναι συχνά ιδιαίτερα ευάλωτες στη βία και τις διακρίσεις. Μεταξύ του Μαΐου του 2013 και του Μαΐου του 2015, 47 εγκλήματα μίσους έχουν αναφερθεί στη Βενεζουέλα κατά ατόμων που εκφράζονται με έναν τρόπο που είναι έξω από τους κανόνες. Ακόμα κι αυτοί οι αριθμοί δίνουν μία θολή όψη της πραγματικότητας. Ακτιβιστές και συνήγοροι για άτομα που ανήκουν σε αυτές τις ομάδες ανησυχούν ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των εγκλημάτων παραμένουν ατιμώρητα, όχι μόνο λόγω της αναποτελεσματικότητας των θεσμών, αλλά επειδή τα θύματα φοβούνται να μιλήσουν.
Ένα παράδειγμα αυτού έλαβε χώρα σε μια έκθεση του έργου του Arzola στο Πολιτιστικό Κέντρο Chacao στο Καράκας:
Θεωρήθηκε ότι [η έκθεση] θα διαρκέσει πέντε ημέρες, αλλά χάρη στην δεκτικότητα των ανθρώπων, παρατάθηκε για 10 παραπάνω μέρες. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών, όμως, ορισμένες επιστολές άρχισαν να φθάνουν στο Πολιτιστικό Κέντρο λέγοντας ότι η δουλειά μου ήταν “ανάξια” και “όχι για τα παιδιά”, ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχει σε έναν δημόσιο χώρο.
Κάποιες επιστολές ήταν ανώνυμες. Άλλες ήταν από ανθρώπους που υποτίθεται ότι είχαν εισέλθει [στην έκθεση], και είχαν παραπονεθεί.
Όλες ήταν εξαιρετικά αφηρημένες. Κανείς ποτέ, δεν δήλωσε ποιος είχε διαμαρτυρηθεί. Σε ένα σημείο, έλαβα ένα τηλεφώνημα από τους δικηγόρους του Πνευματικού Κέντρου, και αυτό με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι αυτό ήταν κάτι περισσότερο από κουτσομπολιό. Μερικοί άνθρωποι φέρεται να παραπονέθηκαν στο Δήμαρχο, καταγγέλλοντας ότι η έκθεση ήταν πορνογραφική. Δεν κατάφεραν να κλείσουν την έκθεση, αλλά κατέβασαν δύο αφίσες …
Έργο τέχνης από την εκστρατεία “Δεν είμαι αστείο”.
Λογοκρισία στον ακαδημαϊκό χώρο
Από την στιγμή που οι διατυπώσεις της επιδίωξης του καθεστώτος του πρόσφυγα απαιτούν από τον Arzola να επιστρέψει στη Λατινική Αμερική, επέλεξε να περιμένει στο Μπουένος Άιρες, αντί της Βενεζουέλας για την αποφυγή κινδύνων. Ενώ βρισκόταν εκεί, γράφτηκε σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αλλά η πολιτική πίεση δεν έμεινε στις γκαλερί του Καράκας ούτε σταμάτησε με τις ανώνυμες απειλές. Στα μαθήματα που προσφέρονται από το πτυχίο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Λα Πλάτα, ο Arzola αντιμετώπισε σοβαρούς περιορισμούς στη συζήτηση του θέματος στη Βενεζουέλα:
Γνωρίζουμε ότι όταν μιλάμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Βενεζουέλα, μιλάμε για το πώς το κράτος και οι δυνάμεις του παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων. Στις τάξεις [μας], οι Κολομβιανοί εκθέτουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπό τον πρώην πρόεδρο Ουρίμπε. Οι Αργεντινοί εκθέτουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας. Όταν ήρθε η σειρά μας, [της Βενεζουέλας], ο δάσκαλος είπε, “πρέπει πρώτα να μου στείλετε αυτό που πρόκειται να πείτε για να το αξιολογήσω.” Γιατί; “Για να είμαστε σίγουροι για το τι πρόκειται να πείτε. Αυτό το πανεπιστήμιο έδωσε βραβείο στον Τσάβες.”
Στις υπόλοιπες ομάδες δόθηκε όλο το πρωινό για να συζητήσουν τις υποθέσεις τους. Στην ομάδα της Βενεζουέλας, όμως, δόθηκαν μόνο πέντε λεπτά για να παρουσιάσουν.
Είπαμε ότι θα παίξουμε το παιχνίδι. Οργανωθήκαμε. Σε οκτώ λεπτά θα συζητούσαμε τις διαμαρτυρίες των φοιτητών, το κλείσιμο των μέσων μαζικής ενημέρωσης, το κλείσιμο των τηλεοπτικών καναλιών και των ραδιοφωνικών σταθμών. Αλλά πριν μιλήσουμε, ο καθηγητής [είπε στο κοινό], “Πρέπει να ζητήσω συγγνώμη γι’ αυτό που πρόκειται να ακουστεί, αλλά θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η επόμενη ομιλία είναι μία ομιλία εναντίον του Τσάβες.” Είπα, “Δεν είμαστε εναντίον του Τσάβες, είμαστε εναντίον της βίας. Βρισκόμαστε σε ένα μάστερ του προγράμματος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.“
Όλες οι διατριβές που υποβλήθηκαν από τους τρεις της Βενεζουέλας για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα απορρίφθηκαν. Εκεί είναι που συνειδητοποιείς τον κίνδυνο των ιδεολογιών. Μπορείς να πάρεις ένα μεταπτυχιακό στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά δεν μπορείς να αμφισβητήσεις την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μια χώρα, επειδή η χώρα αποτελεί μέρος μίας διαδικασίας που ακολουθείς. Εκείνη τη στιγμή αποφάσισα να εγκαταλείψω το μάστερ, απογοητευμένος.
Έργο τέχνης από την εκστρατεία “Δεν είμαι αστείο”.
Φαινόμενο ντόμινο
Το έργο του Arzola συνεχίζει από τη Χιλή. Οι εκστρατείες συνεχίζουν τα κοφτερά μηνύματά τους που υποστηρίζουν πολλές μειονότητες, όχι μόνο τους έμφυλους, στους αγώνες τους ενάντια στην καταπίεση. Το Δεν είμαι αστείο είναι ευέλικτο και συμβάλλει σε άλλες εκστρατείες για την προώθηση της ανοχής, του σεβασμού για την ατομικότητα και την ισότητα, και την υπεράσπιση της ειρήνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η πρωτοβουλία που δημιουργήθηκε από τον Arzola έχει πλέον πολλά βραβεία και είναι διεθνώς αναγνωρισμένη και προωθείται από διάφορες ομάδες που υποστηρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ΛΟΑΤ κοινότητες. Η απάντηση σε ένα “αστείο” σε έναν μικρό κινηματογράφο στο Maracay δημιούργησε ένα ντόμινο που συνεχίζει να επεκτείνεται.
Το επίκεντρο, ωστόσο, παραμένει η υπεράσπιση της αξιοπρέπειας των ανθρώπων που βγαίνουν έξω από τον γενικό κανόνα, που αρνούνται να αντικειμενοποιηθούν, ή να είναι μέρος των απάνθρωπων στερεοτύπων. Ακολουθείται από εκείνους που, αν και δεν είναι μέρος της αιτίας, την υπερασπίζονται, και από εκείνους που αρνούνται να σιωπήσουν από την κυβέρνηση ή την ιδιωτική καταπίεση. Ως αποτέλεσμα, ένας αυξανόμενος αριθμός ατόμων λαμβάνουν μέρος σε ομάδες και κοινότητες που αμφισβητούν τον κανόνα, κι αυτό, εκτός από το ότι δεν είναι αστείο, είναι σήμερα μία κοινότητα με μεγάλη δύναμη που πραγματοποιεί προόδους που θα ωφελήσουν όχι μόνο τις ομάδες τους, αλλά την κοινωνία ως σύνολο.
Δείτε περισσότερα από τα έργα τέχνης στη σελίδα του Tumblr [2] No soy tu chiste και στη σελίδα του Facebook [3] No soy tu chiste.