Από τον Samer Frangie
Μπορεί να λάβεις μια πρόσκληση για ένα συνέδριο, το οποίο θα εξερευνά τις βασικές αιτίες της κατάρρευσης της Μέσης Ανατολής. Ή ίσως απλά σε ενδιαφέρει αυτή η περιοχή, πατρίδα του λαού σου πριν την κατάρρευση, που έφερε την εξορία και τη μετανάστευσή τους. Ή ίσως είσαι απλά περίεργος για γεγονότα, που έλαβαν χώρα περίπου μισό αιώνα πριν. Δεν ξέρω, αλλά εν πάσει περιπτώσει μια μέρα θα επιστρέψεις σε αυτή τη χρονιά-κλειδί, με σκοπό να κατανοήσεις το παρόν σου, ένα παρόν που σφυρηλατήθηκε από την κατάρρευση αυτή. Θα επισκεφτείς μια βιβλιοθήκη και θα βρεις εκατοντάδες βιβλία για τα αίτια της πτώσης: η ανάδυση των εθνοτικών ταυτοτήτων, οι οικονομικές υφέσεις, η κατάρρευση της “ψευδαίσθησης” που κάποτε αποκαλούσαμε “κέντρο”.
Το παρόν σου μπορεί να έχει συμφιλιωθεί με την ηγεσία της ακροδεξιάς και με την ρατσιστική της ιδεολογία. Δεν ξέρω. Είναι επίσης πιθανό ότι το κύμα αυτό έχει ήδη περάσει, ακολουθώντας τους πολέμους και την καταστροφή που προκάλεσε, και η αναζήτησή σου σε οδήγησε στο να θεωρείς τις προηγούμενες γενιές υπεύθυνες για την άνοδο του κύματος αυτού. Δεν ξέρω.
Εν πάσει περιπτώσει, θα μπορείς να ταξιδέψεις ξανά στην περίοδο αυτή μέσα από τα ράφια των βιβλιοθηκών, τα οποία χωρίζουν το παρόν σου από το παρελθόν σου, δηλαδή το παρόν μας. Θα βρεις αμέτρητες μελέτες γραμμένες για την “Αραβική Άνοιξη” και πολλές περισσότερες από δίπλα για το “Αραβικό Φθινόπωρο”. Μπορείς απλά να τις αγνοήσεις. Γράφτηκαν βιαστικά και αποκλειστικά για να διασφαλίσουν μια κάποια φήμη σε διανοούμενους, των οποίων το σημαντικότερο επίτευγμα ήταν ένα λογοπαίγνιο σχετικά με τις έννοιες της άνοιξης και του φθινοπώρου.
Μπορείς επίσης να αγνοήσεις και ένα άλλο ράφι, αυτό με τα βιβλία με τα μαύρα εξώφυλλα σχετικά με μια ομάδα ονόματι “Daesh” [ΣτΜ: έτσι αποκαλείται το Ισλαμικό Κράτος στον αραβόφωνο κόσμο], την οποία μπορεί και να μην γνωρίζεις. Αυτή η φονταμελιστική ομάδα αποτέλεσε το υφάδι όλων μας των εμμονών, προτού ανακαλύψουμε ότι οι πόλεμοι που ξεκινήσαμε εναντιον της διήρκεσαν δεκαετίες μετά τη διάλυσή της, ακόμα και αφότου ξεθώριασε σαν ανάμνηση. Τότε στο παρελθόν, εκδώσαμε πολλά βιβλία για να τρομοκρατήσουμε τους εαυτούς μας, γιατί είχαμε βαρεθεί λιγάκι και βρήκαμε κάτι που μπορούσε να μας τρομοκρατεί και να μας ενθουσιάζει ταυτόχρονα.
Από την άλλη πλευρά, δε θα βρεις πολλά βιβλία για τη Συρία, τη χώρα που βρισκόταν στις ρίζες αυτού που τώρα μπορεί να αποκαλείς “Χρήσιμη Συρία”. Τα λίγα βιβλία που θα βρεις μιλούν για μια επανάσταση, η οποία ξεκίνησε το 2011, προτού “ξεφύγει” από τον ευγενή της σκοπό. Δε θα βρεις πολλές μελέτες για το αντικείμενο αυτό για τα έτη 2011-2016, γιατί αποτελούσε “περιπλεγμένη” περίοδο για τους διανοούμενους του καιρού μας, οι οποίοι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τι συνέβαινε. Κι έτσι προτίμησαν να παραμείνουν σιωπηλοί – τη μόνη φορά που επέλεξαν να σταματήσουν την ατελείωτη φλυαρία τους. Μετά από αυτή την περίοδο σιωπής, θα βρεις ένα κύμα μελετών για την ανάγκη για διάλογο, συμφιλίωση και την αναδόμηση του Χαλεπιού, την πόλη που εγκαινιάστηκε μετά την ανακατασκευή της από το γιο του αποθανόντος προέδρου Μπασάρ Αλ Άσαντ. Μπορεί να σκεφτείς ότι υπάρχει μικρό ενδιαφέρον για έρευνα εδώ, τίποτα περισσότερο από τις απλές ποικίλες διαφωνίες σε μια χώρα που κυβερνείται από έναν “προοδευτικό” τύραννο. Κάποτε, υπήρχαν κάτι οπισθοδρομικές φυλές, οι οποίες έκαναν μια αγροτική εξέγερση ενάντια στα αστικά κέντρα, έχοντας ως μόνη επιλογή τα τεμένη για την εξάλειψη του πλουραλισμού κι όλα αυτά λόγω της ξηρασίας. Αυτά θα σου πει ο καθηγητής αραβικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Δαμασκού, όταν επισκεφτείς την πόλη, όπου συναντιέται η παράδοση με το μοντέρνο, όπως περήφανα υποδεικνύει ο πίνακας του Αεροδρομίου. Αυτό θα σου επιβεβαιώσει επίσης και ο επιβλέπων καθηγητής στην διπλωματική σου εργασία, καθώς θα σε καθοδηγεί σε πιο σημαντικά ερωτήματα έρευνας, όπως το ανατολίτικο στοιχείο στις διαφημίσεις αυτοκινήτων ή το ρόλο που διαδραμάτισε η Δύση στις αραβικές επαναστάσεις. Κατά πάσα πιθανότητα, ο ρωσικός ιμπεριαλισμός δε θα έχει αναδυθεί ακόμα ως θέμα έρευνας.
Το σενάριο μπορεί να είναι διαφορετικό. Μπορεί να έχεις ακούσει για το Χαλέπι και την καταστροφή του. Ίσως, αυτή η πόλη ή μια από τις γειτονιές της να είχε περάσει στην ιστορία μαζί με την Γκερνίκα, τη Δρέσδη ή το Ντερ Γιασίν ως σύμβολα καταστροφής και σφαγών, εξυπηρετώντας μονάχα ως ζοφεροί προάγγελοι των σκοτεινών καιρών που θα ‘ρθουν. Μπορεί να βρεις κάποιες ζωγραφιές με λαδομπογιά εδώ ή λίγους στίχους ποίησης παραπέρα, που να μιλάνε για την πόλη αυτή. Μπορεί να πέσεις πάνω σε τέτοιους στίχους στην αναζήτησή σου για κάτι γλαφυρό για να μπει στην εισαγωγή της διπλωματικής σου εργασίας. Και η ερώτηση που δεν έκανες ποτέ στους γονείς σου, αλλά συνεχίζει να σε στοιχειώνει, θα ξανάρθει: “Πώς συναινέσατε σε τέτοια καταστροφή, σφαγή και εκτοπισμούς;” Εδώ μπαίνει η συμβουλή της επιστολής αυτής. Σταμάτα σε αυτή ακριβώς την ερώτηση, στο Χαλέπι και στη Συριακή Επανάσταση. Γιατί από εκεί ξεκίνησε η ιστορία. Από το πλεονεκτικό σημείο του παρόντος σου, ίσως να μην μπορείς να δεις την κορυφαία σημασία της Συριακής Επανάστασης, γιατί η σιωπή, για την οποία μίλησα προηγουμένως, θα την είχε διαλύσει. Ίσως βρεις πολυάριθμα κείμενα, τα οποία να κατηγορούν όσους χρησιμοποίησαν τη λέξη “επανάσταση” για να προσεγγίσουν μια ιδεολογία, η οποία αντέκρουε την πραγματικότητα, και από τη δική σου οπτική γωνία η κατηγορία αυτή να είναι όντως βάσιμη. Σήμερα όμως, 50 χρόνια προτού διαβάσεις το γράμμα αυτό, το Χαλέπι καίγεται. Και ο όρος “επανάσταση” είναι ό,τι μας έχει απομείνει, ώστε να μη συμμετέχουμε σε αυτή τη δολοφονία. Οπότε να μας συγχωρείς για τη λάθος χρήση των ιδεών τούτων.
Πήγαινε πίσω στο Χαλέπι και ρώτα μας γιατί συναινέσαμε. Μη χαραμίζεις το χρόνο σου αναζητώντας μια σύνδεση ανάμεσα στην τιμή του πετρελαίου και τις σφαγές ή την ανάπτυξη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και την καταστροφή είτε ακόμα ψάχνοντας μεταφυσικές αναλύσεις περί διαλόγου και των εγγενών περιπλοκών του. Μην το πας τόσο βαθιά: απλά ρώτα μας πώς συναινέσαμε. Μη μας καθιστάς υπεύθυνους, γιατί κι εσύ μπορεί να είχες αποδεχτεί την καταστροφή όπως εμείς. Μη μας συγχωρέσεις όμως κιόλας. Μείνε στην επιφάνεια, εκεί θα βρεις όλα όσα ψάχνεις. Αν ένα κείμενο ή ένα βιβλίο σου λέει ότι δεν γνωρίζαμε, να είσαι σίγουρος ότι λέει ψέματα. Μη νιώσεις ότι η απόστασή σου από τα γεγονότα δε σε καθιστά ικανό να είσαι σίγουρος γι’ αυτό. Γνωρίζαμε. Καταλαβαίναμε. Όλοι ξέραμε τα ονόματα των νεκρών. Έχουμε φωτογραφίες από κάθε βρέφος που έχασε τη ζωή του μαρτυρικά και βίντεο από κάθε τραυματία που χάθηκε. Κι έχουμε και αποχαιρετιστήρια γράμματα στιγμές πριν την πτώση. Μάλλον δε θα τα βρεις στη βιβλιοθήκη σου, αλλά σε εμάς ήταν διαθέσιμα όλα αυτά. Ο λαός του Χαλεπιού προσπάθησε να επικοινωνήσει μαζί μας με γράμματα, φωτογραφίες, βίντεο, προσευχές, αστεία και κραυγές. Για κάποιο λόγο, όμως, εμείς δεν απαντήσαμε. Γνωρίζαμε, οπότε μην εγκαταλείπεις το ερώτημά σου: πώς το αφήσατε να συμβεί;
Μείνε στην επιφάνεια, γιατί η στιγμή του Χαλεπιού ήταν η στιγμή που ο κόσμος αποφάσισε να περιορίσει και να ελευθερώσει όλα όσα βρίσκονταν κάτω από την επιφάνεια. Ίσως να μην έχεις ζήσει στιγμές σαν αυτή. Είσαι τυχερός. Ήταν σκοτεινές στιγμές τούτες. Το Χαλέπι ήταν η στιγμή, που ο κόσμος αποφάσισε ότι κουράστηκε ακόμα και να ψάξει πιθανόν κίνητρα. Ήταν η στιγμή που ένας κλόουν εκλέχθηκε Πρόεδρος, ένας τύραννος έγινε ο εκλεκτός υπέρμαχος του ελεύθερου κόσμου και οι παγκόσμιοι ηγέτες συναγωνίζονταν για το ποιος θα υποθάλψει έναν εγκληματία. Μπορεί να μην κατανοείς πώς πιάσαμε πάτο. Ούτε εμείς το καταλάβαμε. Γνωρίζαμε, όμως. Μετά από αυτή τη στιγμή, κάθε ίχνος ντροπής χάθηκε, όταν οι θεσμοί είχαν ήδη καταρρεύσει και η βία έγινε ο κανόνας. Αν σε ενδιαφέρει η κατάρρευση, μην πας πολύ μακριά ή πολύ βαθιά, μείνε στην ρημαγμένη επιφάνεια του Χαλεπιού και θα καταλάβεις πώς μπορούν να χαθούν όλα σε μια μόνο στιγμή.
Δεν μπορώ να προβλέψω τι μπορεί να έχει συμβεί στο διάστημα ανάμεσα στο γράμμα μου αυτό και το παρόν σου. Ίσως ο κόσμος να έχει μάθει το μάθημά του από το Χαλέπι και να έχει ξυπνήσει από αυτή την τρέλα. Ίσως η τρέλα αυτή να έχει οδηγήσει σε πολέμους, που να ώθησαν τον κόσμο να αντιμετωπίσει τη δική του στιγμή εγκατάλειψης. Ίσως όλα αυτά να μη συμβούν καν και εσύ να ζεις ακόμα σε έναν κόσμο, που θα πιστεύει ότι οι Άσαντ είναι το καλύτερο που μπορεί να προσφέρει αυτή η περιοχή. Δεν ξέρω. Αυτό που είναι σίγουρο, σε κάθε περίπτωση από τις παραπάνω, είναι ότι η περιοχή αυτή έχει καταρρεύσει. Κι αν υπάρχει ακόμα ένα πράγμα που μπορούμε να σου μεταλαμπαδεύσουμε από όλα αυτά τα ερείπια, είναι το ακόλουθο: να θυμάσαι το Χαλέπι, όχι σαν σύμβολο απίστευτων ηρωισμών ή ως το αναγκαστικό τίμημα για μια ιδεολογική επανάσταση, αλλά να το θυμάσαι σαν μια στιγμή, τη στιγμή που ο κόσμος αποφάσισε με πλήρη επίγνωση και εν ψυχρώ να το εγκαταλείψει.