Μετά από δεκαετίες προσπαθειών για συμφιλίωση και αναδημιουργία, η κολομβιανή πόλη της Medellín δίνει την εντύπωση ότι έχει αφήσει πίσω τη σκοτεινή ιστορία της και επικεντρώνεται στο μέλλον, επαναπροσδιορίζοντας τον εαυτό της ως τόπο ενσωμάτωσης και επιχείρησης. Φιλόδοξα σχέδια για κοινωνική ένταξη, όπως τα ολοκληρωμένα συστήματα μεταφορών και τα “πάρκα βιβλιοθήκες“, έχουν μεταμορφώσει την εικόνα της πόλης στα μάτια του εξωτερικού κόσμου.

Όμως, ενώ οι καινοτομίες αυτές απολαμβάνουν επαίνους και βραβεία τόσο στην Κολομβία όσο και εκτός αυτής, ο αντίκτυπός τους δεν γίνεται αισθητός σε πολλά μέρη της πόλης, που κόβονται από αόρατους τοίχους χτισμένους από φόβο, αστάθεια και βία.

Στην πιο δυτική άκρη της πόλης, η Comuna 13 είναι μια από τις πιο απομακρυσμένες συνοικίες της Μεντεγίν. Φτώχεια, περιθωριοποίηση, διακρίσεις και αστάθεια είναι εδώ. Η βία – τόσο εμφανής όσο και αόρατη, άμεση και έμμεση – παραμένει μια απτή παρουσία στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων που ζουν εδώ. Το λεγόμενο «Θαύμα της Μεντεγίν» τους έχει προσπεράσει, αφήνοντας μεγάλη δυσαρέσκεια στο πέρασμά του.

Αυτός είναι ο απολογισμός του «Kábala», ενός κοινοτικού εργάτη από την 13η Κοινότητα και καλλιτέχνη γκράφιτι, που εργάζεται για να εμπλέξει τους ντόπιους με τα graffitours, περίπατος αστικής τέχνης, που αφηγείται τις εμπειρίες της κοινότητας. Μιλώντας με τους συντάκτες του ισπανόφωνου ιστολογίου Bitácora, Urbanismo y Derecho (Αστικοποίηση και Δικαιώματα), ο Kábala εξήγησε τον αποκλεισμό που ένιωθε στην 13η Κοινότητα:

El derecho a la ciudad en la 13 no se da. No tener derecho de ciudad genera una sensación de abandono y condiciones propicias para la represión. Las consecuencias de esto, son miles de protestas, desorden público y social, muertes, atropellos y corrupción. 

Στην 13, δεν υπάρχει δικαίωμα στην πόλη. Η μη κατοχή του δικαιώματος στην πόλη δημιουργεί την αίσθηση ότι έχει εγκαταλειφθεί και δημιουργεί τις τέλειες συνθήκες για καταστολή. Το αποτέλεσμα είναι ένας ατελείωτος κύκλος διαδηλώσεων, δημόσιας και κοινωνικής αναταραχής, θανάτων, κακοποίησης και διαφθοράς.

Η Comuna 13, ειδικότερα, αποτελεί μία από τις περιοχές της Μεντεγίν που έχει πληγεί σοβαρά από βίαιες συγκρούσεις μεταξύ αντάρτικων δυνάμεων, παραστρατιωτικών ομάδων και του Εθνικού Στρατού της Κολομβίας, που προκάλεσαν την ευρύτερη εσωτερική ένοπλη σύγκρουση που έχει προσβάλει τα τελευταία 50 χρόνια ιστορίας της χώρας. Μετά από δεκαετίες ένοπλης αντιπαράθεσης μεταξύ του κράτους και ακραίων αριστερών αντάρτικων ομάδων, κυριαρχούν τώρα στις εχθροπραξίες τα καρτέλ των ναρκωτικών, οι εγκληματικές συμμορίες και οι ακροδεξιές παραστρατιωτικές ομάδες. Αυτή η σύγκρουση έχει μακρά ιστορία που έχει περάσει από διάφορες φάσεις, κάθε μία πιο τραυματική από την τελευταία. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας φάσης, στη δεκαετία του '80, ορισμένες πτυχές της σύγκρουσης χρηματοδοτήθηκαν κατά κύριο λόγο από τα έσοδα από τη διακίνηση ναρκωτικών.

Κατά συνέπεια, η Κοινότητα 13 αποτέλεσε το θέατρο πολλών στρατιωτικών επιχειρήσεων, οι οποίες επιδείνωσαν τη σύγκρουση και άφησαν τα σημάδια τους στην κοινότητα. Σε μία από αυτές τις επιχειρήσεις, γνωστές ως Επιχείρηση Ωρίων, ένοπλες δυνάμεις και παραστρατιωτικές ομάδες ενώθηκαν για να επιτεθούν σε αντάρτικες φατρίες που βρίσκονται στην Κοινότητα 13. Σύμφωνα με έρευνες του ψηφιακού περιοδικού Los 2 Orillos:

Al final de los registros, que se llevaron a cabo sin órdenes judiciales, se contaron 355 detenciones arbitrarias a las que se añadieron, según el balance oficial, 39 civiles heridos, siete desaparecidos y tres policías muertos. 

Οι επιδρομές διεξήχθησαν χωρίς δικαστική εντολή και, μέχρι να τερματιστούν, 355 άτομα είχαν αυθαίρετα κρατηθεί. Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν 39 τραυματισμούς πολιτών, τρεις θανάτους αστυνομικών και επτά «εξαφανίσεις».

Πολλοί άνθρωποι έγιναν θύματα καταναγκαστικών εξαφανίσεων και αδιάκριτης βίας. Η Κοινότητα 13 παρέμεινε υπό παραστρατιωτικό έλεγχο για τα επόμενα έξι χρόνια, μεταξύ 1998 και 2004. Η ανακάλυψη ανθρώπινων μελών υποστήριξε την εικασία ότι μέχρι 300 νέοι εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής. Οι μάρτυρες ισχυρίζονται ότι τα σώματα αυτών των νεαρών ανδρών και γυναικών είχαν βρεθεί στο χώρο υγειονομικής ταφής της Μεντεγίν, η οποία βλέπει προς την Κοινότητα 13. Δεν έχει ξεκινήσει ποτέ καμία επίσημη έρευνα.

Graffitours: ιστορίες βίας από την κοινότητα για την επούλωση των τραυμάτων

Ως απάντηση στην ιστορία της και στην αίσθηση της κοινότητας ότι είναι αόρατη και αποκλεισμένη από το κολομβιανό κράτος, κοινοτικές ομάδες όπως η Casa Kolacho αναλαμβάνουν από μόνες τους να συνεργαστούν σε επίπεδο βάσης. Στρέφονται στο διαδίκτυο για να ζητήσουν εκπροσώπηση, να επιφέρουν θετικές αλλαγές και να εξασφαλίσουν ότι ακούγονται τελικά οι φωνές των ανθρώπων της 13ης Κοινότητας.

Οι πρωτοβουλίες τους συγκεντρώνουν ντόπιες γυναίκες και νέους ανθρώπους, προωθώντας την κοινωνική αρμονία, με την ελπίδα να οικοδομήσουν ένα ευτυχισμένο και ασφαλέστερο μέλλον. Σε ένα από τα πολλά εγχειρήματα, τα γκράφιτι και οι τοιχογραφίες παρέχουν ένα μέσο για την αφήγηση της ιστορίας της Κοινότητας 13. Οι Graffitours, που προσφέρονται τόσο στους κατοίκους της Μεντεγίν όσο και στους ξένους επισκέπτες, επιτρέπουν την αφήγηση των ιστοριών της κοινότητας μέσω της καλλιτεχνικής ιδιοποίησης των αστικών χώρων. Χώροι οι οποίοι, τόσο ιστορικά όσο και πολιτικά, έχουν συμβολίσει το βίαιο παρελθόν τους. Μερικές από τις τοιχογραφίες που εμφανίζονται στις περιηγήσεις φαίνονται στο παρακάτω βίντεο:

Μπορείτε να παρακολουθήσετε επίσης τις εμπειρίες των συμμετεχόντων από το λογαριασμό Twitter της Casa Kolacho:

Construyendo #CiudadaniaParaLaPaz desde la memoria, el arte y la resistencia @CasaKolacho @comunacuerdo pic.twitter.com/Fho2nWyoOh

— CataCruzB (@catacruzb) April 15, 2016

Δημιουργώντας #CiudadaniaParaLaPaz [πολίτες για την ειρήνη] μέσω μνήμης, τέχνης και αντίστασης

Για τον Kábala, τον κοινοτικό εργάτη και καλλιτέχνη γκράφιτι από την 13η Κοινότητα, το γκράφιτι αποτελεί ένα μέσο περισυλλογής για τη βία του παρελθόντος και διάσωσης της ιστορικής μνήμης της κοινότητας.

Σε αυτό το βίντεο στα ισπανικά, κοινοποιημένο από την Catherine Vieira, ο Kábala και ο El Perro, συνδημιουργός της Casa Kolacho, εξιστορούν από τη δική τους πλευρά την Επιχείρηση Ωρίων και μιλούν για τη βία του παρόντος και του παρελθόντος. Η τέχνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη συλλογική επούλωση των τραυμάτων και στους διαφορετικούς τρόπους, με τους οποίους η κοινότητα ως σύνολο βρίσκει την γιατρειά της.

El grafiti en la Comuna 13 está haciendo memoria, está contando una historia; y cuenta que no queremos que esos dirigentes que juegan a la guerra estén otra vez, que tienen la guerra como un negocio, que no podemos caer en esa misma historia. Este graffiti es para eso, para hacer memoria y reconocer lo que paso durante esa época entre el 98 y 2004.

Es decirle a la gente que no somos ajenos a lo que pasa acá, y en nosotros está la tarea de decirles a los jóvenes, a los nuevos líderes, que nos tenemos que pensar esta comuna de otra forma.

Στην Κοινότητα 13, το γκράφιτι είναι υπενθύμιση του παρελθόντος. Λέει μια ιστορία και αυτό που λέει είναι ότι δεν θέλουμε να δούμε την επιστροφή των βαρόνων που παίζουν στον πόλεμο, που βλέπουν τον πόλεμο ως επιχείρηση. Δεν μπορούμε να αφήσουμε τον εαυτό μας να επιστρέψει στην ίδια παλιά ιστορία. Αυτό είναι το γκράφιτι – είναι μια παραδοχή και μια υπενθύμιση για το τι συνέβη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μεταξύ του 1998 και του 2004.

Είναι ένας τρόπος να πούμε στους ανθρώπους ότι είμαστε μέρος αυτού που συμβαίνει εδώ και είναι δική μας δουλειά να πούμε στους νέους ηγέτες και στους νέους ότι πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε αυτήν την κοινότητα υπό διαφορετικό φως.

Ακόμα κι αν συνεχιστεί η βία, παρά όσα γίνονται:

Hoy por hoy la comuna 13 es el lugar en Latinoamérica más militarizado. La violencia aquí sigue, solo se transformó el tipo de violencia. Ya no es una violencia de una guerrilla, de política. Es una violencia de [pandillas], de drogas, de plata, de peleas de territorio. La violencia continúa como continúa la violencia en El Poblado, en Castilla; contra mujeres, contra niños, donde no hay educación. Es una enfermedad social […] Contamos esta historia con mucha tristeza, pero hay que tenerla en la memoria. La memoria jamás se puede perder porque cuando voz perdés la memoria tendés a repetir lo que se hizo.

Σήμερα, η Κοινότητα 13 είναι η πιο ένοπλη γειτονιά της Λατινικής Αμερικής. Η βία εδώ συνεχίστηκε. Το μόνο που έχει αλλάξει είναι η μορφή που λαμβάνει. Η πολιτική βία των ανταρτών έδωσε θέση στη βία των συμμοριών, των ναρκωτικών, των χρημάτων, των εδαφικών διαφορών. Η βία συνεχίζεται εδώ – εναντίον των γυναικών, κατά των παιδιών, όποτε λείπει η εκπαίδευση – όπως συμβαίνει και στην υπόλοιπη Μεντεγίν, από το El Poblado ως την Castilla. Είναι μια κοινωνική ασθένεια […] Λέμε αυτή την ιστορία με μεγάλη θλίψη, αλλά πρέπει να κρατήσουμε τη μνήμη ζωντανή. Η μνήμη δεν πρέπει ποτέ να χαθεί, επειδή όταν ξεχνάς, έχεις την τάση να επιστρέφεις και να επαναλαμβάνεις τα πράγματα που έχουν συμβεί στο παρελθόν.