- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Γκρανάδα, Κολομβία: Έμβλημα πολέμου και ειρήνης

Κατηγορίες: Λατινική Αμερική, Κολομβία, Μέσα των πολιτών, Πόλεμος - Συγκρούσεις
Granada (Antioquia). Marcha de los granadinos el 9 de diciembre de 2000. Movilización incentivada por el Comité Interinstitucional en contra de la incursión paramilitar el 3 de noviembre y la toma armada de las FARC el 6 y 7 de diciembre del mismo año. Fuente: Archivo local de ASOVIDA. Fotografía: © Jesús Abad Colorado.

Γκρανάδα, Αντιόκια. Πορεία των ανθρώπων της Γκρανάδα στις 9 Δεκεμβρίου 2000. Η κινητοποίηση υποστηρίχθηκε από την Πολυθεσμική Επιτροπή ενάντια στην παραστρατιωτική επιδρομή της 3ης Νοεμβρίου και την ένοπλη κυριαρχία των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC) στις 6 και 7 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους. Πηγή: Τοπικό αρχείο της Ένωσης Θυμάτων του Δήμου Γκρανάδα (Asovida). Φωτογραφία: Jesús Abad Colorado.

Η Γκρανάδα, πόλη της Κολομβίας με πληθυσμό 10.000 κατοίκων, σε απόσταση 370 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα της χώρας, βασανίστηκε από το πόλεμο τα τελευταία 25 χρόνια. Κατά την περίοδο αυτή, οι κάτοικοί της επίσης κατάφεραν να οικοδομήσουν χώρους ειρήνης και συμφιλίωσης. [1]

Η κυβέρνηση και οι Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας (FARC) υπέγραψαν μια συμφωνία τον Νοέμβριο τερματισμού της διαμάχης τους, μια υπογραφή με μια πένα όμως δεν αλλάζει μαγικά τα πάντα. Η οικοδόμηση της ειρήνης δεν θα είναι ούτε εύκολη ούτε γρήγορη, ο δρόμος όμως για την επίτευξή της δημιουργείται από παραδείγματα σαν της Γκρανάδα.

Το βιβλίο “Γκρανάδα: Αναμνήσεις πολέμου, αντίστασης και καταστροφής”, δημοσιευμένο από το Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης, [2]έναν οργανισμό της κολομβιανής κυβέρνησης για την καταγραφή του πολέμου και των θυμάτων του τα τελευταία 50 χρόνια, εξηγεί:

La población civil echó mano de la fuerza de los argumentos y de la identidad colectiva, y con el firme propósito de hacer de Granada un ‘Territorio de paz’, desarrolló un repertorio de acciones colectivas e individuales que les permitió sobrevivir, resistir y reconstruir sobre las ruinas dejadas por la confrontación armada.

Οι πολίτες βασίζονταν στην ισχύ του σκοπού τους και στη συλλογική τους ταυτότητα και έχοντας την πρόθεση να κάνουν την Γκρανάδα μια “Γη της Ειρήνης”, ανέπτυξαν ένα ευρύ φάσμα συλλογικών και ατομικών δράσεων που τους επέτρεψαν να επιβιώσουν, να αντισταθούν και να ανοικοδομήσουν τα ερείπια που άφησαν πίσω τους οι ένοπλες συγκρούσεις.

Ο πόλεμος στην Γκρανάδα

Λόγω της προνομιούχας γεωγραφικής της θέσης σε ορεινή περιοχή, κοντά στην οδική αρτηρία Μεντεγίν-Μπογκοτά, η Γκρανάδα αποτέλεσε στόχο ανταρτών, παραστρατιωτικών ομάδων και του ίδιου του Στρατού από τα μέσα της δεκαετίας του '80. Άντεξε απειλές, σφαγές, βομβαρδισμούς αυτοκινήτων, εκτοπισμούς, στρατιωτική κατοχή, απαγωγές και εκτελέσεις δίχως δίκες.

Το ακόλουθο βίντεο συνοψίζει την τραγωδία της Γκρανάδα και την ανοικοδόμησή της από το 1982 και έπειτα. Όπως ενθυμείται ένας από τους κατοίκους της: “Ο πόνος μας ένωσε και μας κίνησε η αλληλεγγύη”. Χάρη σε λαϊκές κινητοποιήσεις, επιτροπές κοινοτικής δράσης, συλλογικότητες, ενώσεις προώθησης κοινωνικών προγραμμάτων, δημόσιες συνελεύσεις και με την παρέμβαση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, οι συνέπειες του πολέμου δεν κατέστρεψαν την κοινότητα και τις αξίες της.

Para esos momentos de violencia, Granada estaba toda unida alrededor de un proyecto común. No habían diferencias de ningún tipo, ni de color, ni de partido, ni biológica, ni nada. Todos mirando para un mismo lado, unidos y junticos y cogiditos de la mano.

Παρά τους βίαιους αυτούς καιρούς, όλοι στην Γκρανάδα ήταν ενωμένοι για ένα κοινό σκοπό. Δεν υπήρχαν διαφορές βάσει χρώματος, κόμματος, βιολογικών χαρακτηριστικών ή κανενός άλλου είδους. Όλοι ήταν στην ίδια πλευρά, ενωμένοι.

Επιβίωση

Παρά τη ρήξη του κοινωνικού ιστού, η δημιουργικότητα και η ανθεκτικότητα του κόσμου κατάφερε να αποτελέσει αντίβαρο στις συνέπειές του. [1] Μια γυναίκα αφηγήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2014 στην Ομάδα Εκπαιδευτών του Εθνικού Κέντρου Ιστορικής Μνήμης:

En el barrio donde vivíamos teníamos las llaves de una casa que era un sótano, aquí las casas se construyen en el subsuelo, suelo y arriba, por eso fue que se cayeron tantas casas…y nosotros sabíamos que se iban a entrar la guerrilla o los paramilitares y todos corríamos con colchonetas, termos con agua panela, paquetes con galletas Saltinas y todos nos metíamos por un solar… hágase de cuenta un gheto como en la Segunda Guerra Mundial. (CNMH, Grupo
Focal Educadores, mujer, 26 de septiembre de 2014).

Στη γειτονιά όπου ζούσαμε, είχαμε τα κλειδιά από ένα σπίτι υπόγειο. Εδώ υπάρχουν σπίτια που χτίζονται υπόγεια, στο ισόγειο και σε ορόφους, γι’ αυτό και κατέρρευσαν τόσα πολλά σπίτια…και γνωρίζαμε ότι οι αντάρτες ή οι παραστρατιωτικοί θα έρχονταν κι έτσι τρέχαμε όλοι με χαλιά, θερμός με ζαχαρόνερο, πακέτα με αλμυρά μπισκότα και όλοι τρυπώναμε μέσα σε μια οικοδομή…σαν γκέτο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. (NCHM, γυναίκα, 26 Σεπτεμβρίου 2014).

Κατά την κατοχή της περιοχής από παραστρατιωτικούς, ανεπίσημες δυνάμεις που ξεπήδησαν πολεμώντας τον FARC, αλλά διαιώνισαν επίσης τη βία την περίοδο 2002-2004, η νυχτερινή απαγόρευση κυκλοφορίας ανάγκασε τον πληθυσμό να δημιουργήσει χώρους συνάντησης σε εσωτερικά κτιρίων [1]. Πρώην δημαρχιακός αξιωματούχος ανέφερε στο Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης σε συνέντευξη στις 19 Σεπτεμβρίου 2014:

Desde lo social se hicieron cosas que ahora es común verlas, en ese entonces no, las llamábamos las lunadas, era encontrarnos en una casa, en un espacio amplio muchas personas a hablar o a ver una película, lo que se conoce ahora como pijamadas, con los psicólogos hacíamos unos trabajos grupales, y hasta de amanecernos una noche todos juntos viendo una película o haciendo actividades. (CNMH, hombre, exfuncionario de la alcaldía, entrevista, 19 de septiembre de 2014).

Όσον αφορά την κοινωνική ζωή, είχαμε δραστηριότητες που πλέον είναι συνηθισμένες, αλλά τότε όχι. Σαν τα πάρτι lunadas, όταν μαζευόμαστε σε ένα σπίτι με μεγάλο χώρο, όπου ο κόσμος μιλούσε ή έβλεπε ταινία, αυτό που σήμερα ίσως λένε “πιτζάμα πάρτι”. Εργαζόμαστε επίσης ομαδικά με ψυχολόγους και περνούσαμε ακόμα και ολόκληρη τη νύχτα μαζί μέχρι το ξημέρωμα βλέποντας ταινίες ή κάνοντας άλλες δραστηριότητες. (NCHM, άνδρας, πρώην αξιωματούχος του Δημαρχείου, συνέντευξη, 19 Σεπτεμβρίου 2014).

Μεταξύ 2004 και 2010, την πρώτη Παρασκευή κάθε μήνα, οι κάτοικοι της Γκρανάδα άναβαν κεριά στις πόρτες ή στα μπαλκόνια των σπιτιών τους εις μνήμη των θυμάτων του πολέμου, σύμφωνα με το βιβλίο “Γκρανάδα: Αναμνήσεις πολέμου, αντίστασης και καταστροφής”:

[…] έπειτα η πρωτοβουλία απέκτησε ισχύ και ο κόσμος άρχισε να ξεπερνά το φόβο του και να περπατά με φανάρια μέχρι τον αυλόγυρο της εκκλησίας, μετατρέποντάς το σε μια πράξη αντίστασης.

Την ίδια στιγμή, δημιουργήθηκε η πρωτοβουλία “Ανοίγοντας τα Μονοπάτια της Ζωής”, όπου οι κάτοικοι ακολουθούσαν το δρόμο που περπατούσαν οι δολοφόνοι με τα θύματά τους, με σκοπό να δώσουν νέα σημασία στις ζωές των θυμάτων. Δημιουργήθηκε μια “Οδός του Μαρτυρίου” με πολύχρωμες πέτρες που έγραφαν πάνω τους τα ονόματα των 128 αγνοουμένων της περιοχής. Χτίστηκε και το “Πάρκο της Ζωής [3]” ως ένας μόνιμος χώρος έκθεσης των πετρών αυτών.

Πηγή: Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης

Η Σάλα του Ποτέ Ξανά

Η Σάλα του Ποτέ Ξανά [4] είναι μια μόνιμη έκθεση στον Οίκο Πολιτισμού της Γκρανάδα, όπου εκτίθενται 254 φωτογραφίες, βίντεο και κείμενα για τα θύματα του πολέμου και τους συγγενείς τους.

Salón del Nunca Más. Autor: Asociación de víctimas de Granada (Asovida), 2007.

H Σάλα του Ποτέ Ξανά. Φωτογραφία από την Ένωση Θυμάτων του Δήμου Γκρανάδα [5] (Asovida), 2007.

Στο παρακάτω βίντεο, κάτοικοι της Γκρανάδα εξηγούν το λόγο που κατασκεύασαν τη σάλα αυτή: “Θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε την κοινότητα, να συλλέξουμε την ιστορία της κοινότητας και να μάθουμε ότι υπάρχει μνήμη”.

Δίπλα στις φωτογραφίες εκτίθενται ιστορίες [3] γραμμένες από τους συγγενείς των θυμάτων. Aνάμεσά τους, η φοιτήτρια πανεπιστημίου María Laura Idárraga Alzate έγραψε:

Delante de las víctimas reposan con mucho cuidado las bitácoras que las familias se encargan de llenar día a día. En sus páginas están descritas noches de dolor, de infinita pena por la ausencia del ser amado. Estos diarios son una prueba del poder que tiene la palabra junto con el recuerdo.

Μπροστά από τις φωτογραφίες των θυμάτων βρίσκονται τα ημερολόγια που κρατούσαν οι οικογένειες και έγραφαν κάθε μέρα. Οι σελίδες τους περιέχουν περιγραφές από νύχτες πόντου, ατέλειωτης θλίψης για την απουσία των αγαπημένων. Τα ημερολόγια αυτά αποτελούν απόδειξη της δύναμης των λέξεων και της μνήμης.

H Σάλα φιλοξενεί επίσης εκθέσεις όπως “Παραδόσεις και Φαντάσματα της καθημερινής Αλήθειας [6]“, που εξερευνά δημοφιλείς μύθους που σχετίζονται με την αληθινή τραγωδία, όπως η Patasola [7] (“Η Γυναίκα με το ένα πόδι [8]“), η Madre Monte [9] (“Mάνα Βουνό [10]“), η Llorona [11] (“Κλαίουσα Γυναίκα [12]“), η Mohán [13] (“Mάνα του Νερού [14]“) κι ο El Costalón [15], όλοι χαρακτήρες που σχετίζονται με μεταλλωρυχεία, αγνοούμενους, χήρες και αναγκαστική στρατολόγηση.

Έτσι περιγράφει τον εαυτό της η Σάλα [16]:

“Este es un lugar que todo colombiano debería conocer para que lleve en su memoria las atrocidades que este país cometió con personas ajenas a esta guerra”.

Eίναι ένα μέρος που θα έπρεπε να γνωρίζει κάθε Κολομβιανός για να κουβαλάει μες στη μνήμη του τις αγριότητες που διέπραξε αυτή η χώρα εναντίον αθώων ανθρώπων σε αυτό τον πόλεμο.