[1]Γκράφιτι στη μνήμη του διαφωνούντος στον κυβερνοχώρο Zouhair Yahyaoui, ο οποίος φυλακίστηκε και βασανίστηκε λόγω σατιρικού ιστολογίου επικριτικού στη δικτατορία του Μπεν Άλι. Φωτογραφία από το Yamen μέσω Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)
Ο Τυνήσιος blogger Zouhair Yahyaoui [2], ο οποίος ίδρυσε το σατιρικό διαδικτυακό φόρουμ TUNeZINE, φυλακίστηκε και βασανίστηκε για δημοσίευση “ψευδών ειδήσεων”.
Η ιστορία του, καθώς και πολλών άλλων, τώρα εμφανίζεται στο προσκήνιο ως μέρος μιας σειράς δημόσιων ακροάσεων [3] για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Ζιν Ελ-Αμπιντίν Μπεν Άλι, ο οποίος κυβερνούσε την Τυνησία σθεναρά για 23 χρόνια πριν την εκδίωξή του τον Ιανουάριο του 2011.
Bloggers, ακτιβιστές και συγγενείς όσων πέρασαν κακομεταχείριση από το καθεστώς Μπεν Άλι λόγω διαδικτυακής έκφρασής τους ή πρόσβασης σε απαγορευμένο περιεχόμενο, κατέθεσαν για τις παραβιάσεις της δικτατορίας κατά της ελευθερίας έκφρασης και του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή στο Διαδίκτυο ενώπιον της Επιτροπής Αλήθειας και Αξιοπρέπειας της Τυνησίας.
Στο πλαίσιο των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων της Τυνησίας και των διαδικασιών μεταβατικής δικαιοσύνης, η Επιτροπή Αλήθειας και Αξιοπρέπειας (IVD) ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 2013 με σκοπό [4] τη διερεύνηση εγκλημάτων και καταχρήσεων που χρονολογούνται από τον Ιούλιο του 1955 – αμέσως μετά την αυτονομία της χώρας από τη Γαλλία – για να συμβάλει στην οικοδόμηση της δημοκρατίας, στην κατάργηση του αυταρχικού συστήματος και στον τερματισμό της ατιμωρησίας παλαιότερων εγκλημάτων και παραβιάσεων.
Η αρχή, η οποία ερευνά πάνω από 50.000 καταγγελίες [5], αποφάσισε να διεξαγάγει δημόσιες ακροάσεις για ορισμένες περιπτώσεις δημόσιου ενδιαφέροντος, όπως μαρτυρίες γυναικών και ακτιβιστών δικαιωμάτων των γυναικών, οικογένειες διαδηλωτών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της εξέγερσης 2010-2011, τραυματίες κατά τη διάρκεια της ίδιας εξέγερσης, και θύματα αναγκαστικής στρατιωτικής στρατολόγησης. Περισσότερες από 11.000 από τις καταγγελίες [5] που έλαβε η επιτροπή, αφορούν παραβιάσεις της ελευθερίας του λόγου, τόσο διαδικτυακά όσο και εκτός διαδικτύου.
Η Επιτροπή αφιέρωσε μία δημόσια συνεδρίαση αποκλειστικά για τις παραβιάσεις διαδικτυακής ελευθερίας. Με ζωντανή μετάδοση στην εθνική τηλεόραση και online streaming, η σύνοδος έλαβε χώρα δύο ημέρες πριν από την εθνική ημέρα της ελευθερίας του Διαδικτύου, η οποία τιμά τη μνήμη του blogger Zouhair Yahyaoui. [2]
Η πρόεδρος της Επιτροπής Αλήθειας και Αξιοπρέπειας, Sihem Ben Sedrine, και η ίδια θύμα της κυβερνο-αστυνομίας του Μπεν Άλι, ξεκίνησε [6] τη συνεδρία περιγράφοντας το σύστημα ελέγχου πληροφοριών του Μπεν Άλι, το οποίο απέδωσε στην Τυνησία το χαρακτηρισμό «εχθρός του Διαδικτύου [7]»:
Το κατασταλτικό σύστημα είχε τεράστια τεχνικά, οικονομικά και ανθρώπινα μέσα, αλλά και ένα σημαντικό δίκτυο που περιελάμβανε την προεδρία, το υπουργείο εσωτερικών, το εξωτερικό γραφείο επικοινωνίας [κύριο γραφείο προπαγάνδας του καθεστώτος Μπεν Άλι, τώρα διαλύθηκε], το πρώην κυβερνών κόμμα με όλα τα παρακλάδια του εξειδικευμένα στην παρακολούθηση του διαδικτυακού περιεχομένου των ακτιβιστών …
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το καταπιεστικό σύστημα του Μπεν Άλι κυνήγησε τον Zouhair Yahyaoui [2], ο οποίος έγραφε σε ιστολόγιο με το ψευδώνυμο Ettounsi (Ο Τυνήσιος), ενώ οι τυνησιακές Αρχές τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν. Ο Yahyaoui, πρωτοπόρος της διαδικτυακής αντίστασης, ίδρυσε το σατιρικό φόρουμ TUNEZINE το 2001, όπου ζητούσε από τους αναγνώστες του να ψηφίσουν εάν η Τυνησία ήταν «δημοκρατία, βασίλειο, ζωολογικός κήπος ή φυλακή».
Στις 4 Ιουνίου 2002, αστυνομικοί με πολιτικά τον συνέλαβαν σε ίντερνετ καφέ και για τέσσερις ημέρες μετά τη σύλληψή του η τοποθεσία του παρέμενε άγνωστη. Αργότερα δικάστηκε και καταδικάστηκε σε δύο χρόνια και τέσσερις μήνες φυλάκιση για “δημοσίευση ψευδών ειδήσεων”. Η ποινή του μειώθηκε σε δύο χρόνια κατόπιν έφεσης.
Για τον εορτασμό της Εθνικής Ημέρας Ελευθερίας του Διαδικτύου στις 13 Μαρτίου, τα Τυνησιακά Ταχυδρομεία εξέδωσαν δύο γραμματόσημα: το πρώτο στη μνήμη του Zouhair Yahyaoui, ενώ το δεύτερο ως αναγνώριση των προσπαθειών για ένα ελεύθερο και ανοιχτό διαδίκτυο στην Τυνησία.
Σε μαρτυρία σε βίντεο [8], ο δημοσιογράφος Taïeb Moalla είπε στους ακροατές: “Μπορώ να σας πω για το Zouhair το θύμα, αλλά όπως τον ήξερα, θα ήθελε να τον θυμούνται ως θαρραλέο διαφωνούντα, για τα σατιρικά του γραπτά που αποδυνάμωσαν την εικόνα του Μπεν Άλι”.
Για τον Moalla, που ήταν φίλος του Yahyaoui, ο blogger “διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο στην τυνησιακή επανάσταση, παρόλο που έλαβε χώρα 5 χρόνια μετά τον τραγικό του θάνατο. Σε όσους τον βασάνισαν, λέμε ότι δε συγχωρούμε”, είπε.
Η μητέρα [9] του Zouhair, Khadija Yahyaoui, κατέθεσε επίσης μαρτυρία για τη ζωή του ακτιβιστή γιου της και για το τι υπέστη ο ίδιος και ολόκληρη η οικογένειά του σε κρατικά αντίποινα για τον ακτιβισμό του γιου της. “Ο γιος μου έγραφε μόνο για την αλήθεια του τι αντιμετωπίζουν οι Τυνήσιοι, την ημέρα που αποφάσισε να γράψει δημόσια και ξεκίνησε το ιστολόγιό του, συνελήφθη”, ανέφερε. “Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι Αρχές αρνήθηκαν να μας δώσουν οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με το γιο μου…Πιστεύαμε ότι πέθανε στη φυλακή!…Όλοι μας ήμαστε υπό παρακολούθηση”.
Ο Zouhair απελευθερώθηκε υπό περιοριστικούς όρους το Νοέμβριο του 2003. Η υγεία του αποδυναμώθηκε από τα βασανιστήρια, τις κακές συνθήκες των φυλακών και τις διάφορες απεργίες πείνας που πραγματοποίησε για να διαμαρτυρηθεί για τη φυλάκισή του. Στις 13 Μαρτίου 2005, πέθανε από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 37 ετών. “Θα ήθελα να δω τους ανθρώπους που τον βασάνισαν να μας λένε την αλήθεια, στη συνέχεια να μας ζητούν συγχώρεση”, δήλωσε η μητέρα του Yahyaoui στο τέλος της μαρτυρίας της.
Σε άλλη μαρτυρία, ο πρώην διευθυντής του Global Voices Advocacy και ο ιδρυτής του τοπικού βραβευμένου συλλογικού ιστολογίου Nawaat, ο Sami Ben Gharbia, ο οποίος υπέβαλε [10] καταγγελία εναντίον της Τυνησιακής Υπηρεσίας Διαδικτύου (ATI) για τις πρακτικές λογοκρισίας στο Διαδίκτυο κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, μίλησε για την εξέλιξη της διαδικτυακής λογοκρισίας κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Μπεν Άλι. Ο Ben Gharbia παρατήρησε:
Στην αρχή, η λογοκρισία στον κυβερνοχώρο στην Τυνησία αφορούσε το μπλοκάρισμα domains όπως το TUNeZINE, το Kalima, η Nawaat κ.ο.κ….Μετά εξελίχθηκε στη λογοκρισία λέξεων-κλειδιών μέχρι το τελικό χακάρισμα λογαριασμών ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και ιστοτόπων, ξεκινώντας από το 2008 και μέσω χρήσης των τεχνολογιών επιθεώρησης Deep Packets [11] μετά το 2009.
Ο Ben Gharbia, ο οποίος πέρασε 13 χρόνια σε αναγκαστική εξορία στην Ολλανδία, ανέφερε επίσης πως το σύστημα του Μπεν Άλι πλήρωνε χάκερ για να χακάρουν ιστοσελίδες πολιτικών αντιπάλων, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για να διαγράφουν τα αρχεία τους. Καθώς οι διαφωνούντες στον κυβερνοχώρο άρχισαν να δημοσιεύουν ερευνητικά ρεπορτάζ για τη διαφθορά στους οικογενειακούς κύκλους του Μπεν Αλί στο Youtube, στο DailyMotion, στο Facebook και στο Twitter, οι πλατφόρμες αυτές σύντομα υποβλήθηκαν σε λογοκρισία. Τα Youtube και DailyMotion μπλοκαρίστηκαν εντελώς μέχρι τον Ιανουάριο του 2011 στην Τυνησία, ενώ για το Facebook το καθεστώς επέλεξε κυρίως να στοχεύσει συγκεκριμένες σελίδες και λογαριασμούς, αν και ο ιστότοπος μπλοκαρίστηκε για 16 ημέρες το 2008.
Στην τελευταία ομιλία [12] του ως προέδρος της Τυνησίας το βράδυ της 13ης Ιανουαρίου, ο Μπεν Άλι προσπάθησε να κατευνάσει τους θυμωμένους διαδηλωτές υποσχόμενος δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της λήξης της λογοκρισίας στο Διαδίκτυο. Εκείνο το βράδυ, οι χρήστες στη χώρα μπόρεσαν να έχουν πρόσβαση σε ιστότοπους όπως το YouTube και το DailyMotion χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιούν εργαλεία παράκαμψης.
Αλλά για τον Ben Gharbia και άλλους υποστηρικτές της διαδικτυακής ελευθερίας στην Τυνησία, «δεν ήταν ο Μπεν Άλι που μας επέστρεψε την ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο», αλλά οι μεταρρυθμίσεις που ακολούθησαν, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ξεκίνησε η Τυνησιακή Υπηρεσία Διαδικτύου υπό την ηγεσία των πρώην Διευθύνοντα Συμβούλου της, Moez Chakchouk. Έχοντας ιδρυθεί το 1996 με σκοπό [13] τη διαχείριση και τη λειτουργία του εθνικού Internet Exchange Point (IXP), η Τυνησιακή Υπηρεσία Διαδικτύου απαιτούνταν από το καθεστώς Μπεν Άλι να φιλοξενεί και να λειτουργεί εξοπλισμό και λογισμικό ηλεκτρονικής λογοκρισίας και επιτήρησης.
Από το 2011, ο οργανισμός έχει υιοθετήσει μεταρρυθμίσεις [14] υπέρ ενός ανοιχτού και ελεύθερου διαδικτύου με τη λήψη μέτρων για μεγαλύτερη διαφάνεια και καταπολέμηση της λογοκρισίας, κυρίως προκαλώντας και κερδίζοντας [15] δικαστική απόφαση για φιλτράρισμα της πορνογραφίας το 2012.
Η μετα-επαναστατική Τυνησία καθιέρωσε περαιτέρω τις αρχές της ελευθερίας της πληροφόρησης και της έκφρασης στο διαδίκτυο, μέσω του νέου της συντάγματος και της υιοθέτησης ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για την προώθηση και προστασία των ανθρώπινων διαδικτυακών δικαιωμάτων το 2014 [16] και το 2016 [17]. Ωστόσο, σε αυτή τη νέα εποχή, περιορισμοί στις ελευθερίες στο διαδίκτυο εξακολουθούν να υπάρχουν.
Το 2013, η κυβέρνηση, με βάση τις διάφορες τρομοκρατικές επιθέσεις που αντιμετώπισε η χώρα, δημιούργησε νέους κατασκοπευτικούς οργανισμούς, όπως ο Τεχνικός Τηλεπικοινωνιακός Οργανισμός [18] (ATT), ο οποίος έχει αναλάβει τη διερεύνηση των εγκλημάτων ΤΠΕ χωρίς κατάλληλους μηχανισμούς εποπτείας και διαφάνειας, που θα εξασφαλίζουν την προστασία των δικαιωμάτων των χρηστών.
Σήμερα, το Διαδίκτυο παραμένει χωρίς λογοκρισία στην Τυνησία και ενώ το φιλτράρισμα και ο αποκλεισμός ιστοτόπων και περιεχομένου ίσως να μην ανησυχούν τους χρήστες, οι ακτιβιστές παραμένουν επιφυλακτικοί στις πρακτικές επιτήρησης. Η Τυνησία έχει τώρα ανάγκη “καλύτερης επιβολής του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή” και αυτό “μας υποχρεώνει να παραμείνουμε σε επαγρύπνηση για την επιστροφή παλαιών πρακτικών αυθαίρετης επιτήρησης του κυβερνοχώρου [19], ειδικά επειδή εκείνοι που εργάζονται σε αυτόν τον οργανισμό είναι εν μέρει πρώην υπάλληλοι του Ammar404 “, ανέφερε ο Ben Gharbia, αναφερόμενος στο ψευδώνυμο που έδωσαν οι Τυνήσιοι διαδικτυακοί χρήστες στο μηχανισμό λογοκρισίας και επιτήρησης της χώρας, σε σχέση με το περίφημο μήνυμα “404 not found” που εμφανίζεται, όταν οι χρήστες προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αποκλεισμένο περιεχόμενο.
Παραμένει ασαφές εάν και πώς η μεταβατική διαδικασία δικαιοσύνης της Τυνησίας θα επηρεάσει τις μελλοντικές πολιτικές ελευθερίας του Διαδικτύου, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δημόσια ακρόαση της 11ης Μαρτίου ήταν ιστορική. Για μια χώρα που χαρακτηριζόταν κάποτε ως “εχθρός του διαδικτύου”, η αναγνώριση του καταχρηστικού παρελθόντος της είναι το πρώτο βήμα προς την πραγματική μεταρρύθμιση, ακόμη και αν εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις.