[1]Η Shifa Gardi σε ρεπορτάζ από το μέτωπο στη Μοσούλη στις 25 Φεβρουαρίου. Σκοτώθηκε την ίδια μέρα σε έκρηξη βόμβας. Φωτογραφία: στιγμιότυπο από ρεπορτάζ που προβλήθηκε στο σταθμό Rudaw.
Στις 26 Φεβρουαρίου, η Shifa Gardi, δημοσιογράφος και παρουσιάστρια του ιρακινού κουρδικού τηλεοπτικού σταθμού Rudaw, έχασε τη ζωή της [2] σε έκρηξη βόμβας, ενώ κάλυπτε τις επιχειρήσεις ιρακινών δυνάμεων για την ανακατάληψη της Μοσούλης από το Ισλαμικό Κράτος. Η δημοσιογράφος σκοτώθηκε, ενώ έπαιρνε συνέντευξη [3]από τον αρχηγό μιας ομάδας πολιτοφυλακής κοντά σε μαζικό τάφο του Ισλαμικού Κράτους, όταν εξερράγη μια βόμβα, που πιστεύεται ότι ‘φυτεύτηκε” από την ένοπλη ομάδα: από την έκρηξη σκοτώθηκε η Gardi, ο αρχηγός και άλλοι τέσσερις μαχητές, ενώ τραυματίστηκε ο κάμεραμαν του Rudaw TV Younis Mustafa. Ο Mustafa βγήκε από το νοσοκομείο και αναρρώνει, όπως τουίταρε [4] το Rudaw στις 20 Μαρτίου.
Η ιστορία της Gardi δεν είναι μοναδική στο Ιράκ και οι ομάδες δικαιωμάτων ανησυχούν [5] ότι ίσως δεν είναι καν η τελευταία, που χάνει τη ζωή της κάνοντας τη δουλειά της ως δημοσιογράφος, σε μια χώρα όπου τουλάχιστον 178 δημοσιογράφοι σκοτώθηκαν από το 1992, σύμφωνα με την Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων [6]. Το Παρατηρητήριο Δημοσιογραφικών Ελευθεριών (JFO), μια μη-κερδοσκοπική οργάνωση που προωθεί την ελευθερία του Τύπου στη χώρα, ανεβάζει [7] σε 299 τον αριθμό των δημοσιογράφων, εργαζομένων στα ΜΜΕ και τεχνικών από το 2003. Η διαφορά μεταξύ των αριθμών αυτών αντικατοπτρίζει διαφορετικές μεθοδολογίες: η CPJ υπολογίζει [8] μονάχα επιβεβαιωμένες περιπτώσεις δημοσιογράφων που σκοτώθηκαν ακριβώς λόγω της δουλειάς τους ή όσων σκοτώθηκαν καλύπτοντας συγκρούσεις και μάχες. Το JFO, από την άλλη πλευρά, μάλλον συμπεριλαμβάνει [9] και ανεπιβεβαίωτες υποθέσεις.
Καθώς συνεχίζεται η διαμάχη στο Ιράκ, το ίδιο μαίνονται κι οι απειλές εναντίον δημοσιογράφων και εργαζομένων στα ΜΜΕ. Λόγω των σκαιών τακτικών του, το Ισλαμικό Κράτος έχει λάβει μέχρι στιγμής εκτεταμένη κάλυψη για τις παραβιάσεις του εναντίον ελευθεριών του Τύπου και των ΜΜΕ. Ωστόσο, δημοσιογράφοι στο Ιράκ επίσης αντιμετωπίζουν απειλές από ένοπλες παραστρατιωτικές ομάδες και κυβερνητικές Αρχές.
“Παγίδα θανάτου”
Αφότου κατέλαβε το Ισλαμικό Κράτος τη Μοσούλη τον Ιούνιο του 2014, η πόλη μετατράπηκε σε “παγίδα θανάτου για τους δημοσιογράφους”, ανέφεραν το JFO κι οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα σε έκθεση [10], η οποία ρίχνει φως στις παραβιάσεις ελευθεριών των ΜΜΕ και του Τύπου που διαπράχθηκαν από την βίαια εξτρεμιστική ομάδα.
Μεταξύ Ιουνίου 2014 και της ημερομηνίας κυκλοφορίας μιας ανανεωμένης εκδοχής της έκθεσης του περασμένου χρόνου, οι οργανώσεις κατέγραψαν την απαγωγή 48 δημοσιογράφων, εργαζομένων στα ΜΜΕ και φοιτητών δημοσιογραφίας από το Ισλαμικό Κράτος στη Μοσούλη. Δεκατρείς από τους απαχθέντες εκτελέστηκαν, ενώ 25 αφέθηκαν ελεύθεροι χάρη σε παρέμβαση φυλών και φατριών, αφότου όμως πέρασαν βασανιστήρια και ορκίστηκαν να μην εξασκήσουν ξανά το επάγγελμα της δημοσιογραφίας. Η μοίρα των δέκα υπολοίπων παραμένει άγνωστη.
Ελεύθεροι σκοπευτές του Ισλαμικού Κράτους είναι υπεύθυνοι για τη δολοφονία δημοσιογράφων, ενώ βρίσκονται στην πρώτη γραμμή καλύπτοντας τη μάχη του ιρακινού Στρατού εναντίον της ομάδας. Στις 22 Οκτωβρίου 2016, ο Αli Risan, κάμεραμαν στο τηλεοπτικό κανάλι Al-Sumaria, σκοτώθηκε, ενώ κάλυπτε [11] συγκρούσεις μεταξύ ιρακινών δυνάμεων και Ισλαμικού Κράτους, όταν ένας ελεύθερος σκοπευτής τον πέτυχε με μια σφαίρα στο στήθος. Μια μέρα νωρίτερα, ένας άλλος δημοσιογράφος, ο Ahmet Haceroğlu του Türkmeneli TV, σκοτώθηκε [12] καλύπτοντας συγκρούσεις μεταξύ κουρδικών δυνάμεων και μαχητών του Ισλαμικού Κράτους στην πόλη Κιρκούκ. Σύμφωνα με την Αστυνομία και τον τηλεοπτικό σταθμό του δημοσιογράφου, ο Haceroğlu χτυπήθηκε στο στήθος από ελεύθερο σκοπευτή του Ισλαμικού Κράτους.
[13]Δημοσιογράφος στη Μοσούλη του Ιράκ τον Νοέμβριο του 2016. Φωτογραφία: Mstyslav Chernov, Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0)
“Κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων χρόνων, έχουμε χάσει πολλούς δημοσιογράφους: κάποιοι εκτελέστηκαν από το Daesh [αραβικό ακρωνύμιο για το ISIS] στις κατειλημμένες περιοχές από την τρομοκρατική ομάδα, ενώ πολλοί άλλοι σκοτώθηκαν καλύπτοντας τις συγκρούσεις, είπε ο Bahar Jasim, ανεξάρτητος Ιρακινός δημοσιογράφος και blogger, με βάση παλιότερα το Ιράκ. Ο Jasim εγκατέλειψε τη χώρα το 2014 λόγω φόβων από απειλές σχετικά με τη δουλειά του.
Ο Jasim ελπίζει πως ένα τέλος στον πόλεμο με το Ισλαμικό Κράτος “θα σήμαινε τουλάχιστον ένα τέλος στη δολοφονία δημοσιογράφων από την ομάδα” και ότι οι δημοσιογράφοι “δεν θα αναγκάζονταν να καλύπτουν τις συγκρούσεις και να ριψοκινδυνεύουν τις ζωές τους”. Αν και τις τελευταίες λίγες εβδομάδες οι ιρακινές δυνάμεις κάνουν πρόοδο στη μάχη εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, παραμένει ασαφές αν θα λήξει η διαμάχη [14] και μέχρι ποιο σημείο θα μειωθεί η τρομοκρατική απειλή στο Ιράκ. Το πιο σημαντικό όμως είναι, ωστόσο, ότι οι απειλές που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι και φωτορεπόρτερ στο Ιράκ δεν θα λάβουν τέλος με την νίκη εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, καθώς βρίσκονται επίσης στο έλεος ένοπλων παραστρατιωτικών ομάδων.
Η απειλή των παραστρατιωτικών
Ο Renad Mansour, ερευνητής στο Ιράκ, που έχει στο παρελθόν συνεργαστεί με το Κέντρο Carnegie Middle East με έδρα τη Βηρυτό, υπολογίζει [15]τον αριθμό ένοπλης πολιτοφυλακής στο Ιράκ μεταξύ 60-70 ομάδων, που περιλαμβάνουν περίπου 90.000-100.000 μαχητές. Κυβερνητικά στατιστικά υπολογίζουν τον αριθμό των μαχητών αυτών στους 140.000. Ορισμένες από αυτές τις ομάδες σχετίζονται με πολιτικά κόμματα, όπως η Οργάνωση Badr, η οποία έχει μέλη εκλεγμένα στο Κοινοβούλιο. Άλλοι έχουν στενούς δεσμούς με την κυβέρνηση. Η ιστορία των παραστρατιωτικών ομάδων του Ιράκ χρονολογείται από την εποχή του Σαντάμ Χουσεΐν, οπότε και σχηματίστηκαν κάποιες για να αντιτεθούν στην εξουσία του. Άλλες ομάδες, όπως η επιφανής Sarayat al-Salaam (πρώην Στρατός Mahdi) σχηματίστηκαν με σκοπό την αντίσταση απέναντι στην εισβολή των ΗΠΑ το 2003 στο Ιράκ.
Είτε έχουν δεσμούς με τη Βουλή είτε όχι αυτές οι παραστρατιωτικές ομάδες, ο αντίκτυπος στο έργο των δημοσιογράφων παραμένει ο ίδιος, λέει ο Jasim: “η κορυφή της πυραμίδας στις πολιτοφυλακές αυτές και ένοπλες ομάδες δεν αγγίζεται”.
Οι πολιτοφυλακές “αποτελούν απειλή για τις ζωές δημοσιογράφων και περιορίζουν το χώρο ελευθερίας της έκφρασης στη χώρα”, είπε ο Mustafa Saadoon, Ιρακινός δημοσιογράφος και διευθυντής στο Ιρακινό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σε συνέντευξη μέσω email με το Global Voices. Συνέχισε:
Ανακαλύπτεις ότι Ιρακινοί δημοσιογράφοι βάζουν τα δυνατά τους να μην ασχοληθούν με κάτι, που θα μπορούσε να βλάψει τα ενδιαφέροντα των ένοπλων αυτών ομάδων ή ισχυρών ανθρώπων, σε πλήρη απάθεια όσον αφορά την κακομεταχείριση όποιου δημοσιογράφου τους καλύπτει για να αποκαλύψει την εμπλοκή τους σε διαφθορά ή παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Σήμερα, οι παραστρατιωτικές αυτές ομάδες θεωρούνται [15] “το κλειδί στον αγώνα εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, της φονταμενταλιστικής μαχητικής ομάδας, η οποία το 2014 κατέλαβε τμήματα συριακών και ιρακινών εδαφών, μεταξύ των οποίων την πόλη της Μοσούλης. Κι όμως, ακόμα κι αυτές οι ομάδες κατηγορούνται για διάπραξη παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, [16] φτάνοντας στο σημείο το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να τα περιγράψει [16] ως “πιθανά εγκλήματα πολέμου”. Για να δούμε απλά ένα παράδειγμα, το 2016 μέλη δυο σιιτικών ένοπλων ομάδων απήγαγαν και σκότωσαν “πλήθη” Σουνιτών κατοίκων σε πόλη στο κεντρικό Ιράκ, ενώ κατεδάφισαν και λεηλάτησαν ιδιοκτησίες πολιτών.
“Καθώς εντείνεται ο πόλεμος και μεγαλώνει ο αριθμός ένοπλων ομάδων και της επιρροής τους στο Ιράκ, θα αυξάνεται κι η πίεση έναντι των Ιρακινών δημοσιογράφων”, είπε ο Saadoon στο Global Voices. “Με περισσότερες τέτοιες ομάδες, θα υπάρχουν περισσότερες παραβιάσεις δικαιωμάτων και παράνομες πρακτικές από πλευράς τους”.
Καθώς συνεχίζονται η διαμάχη και οι παραβιάσεις, οι ένοπλες αυτές παραστρατιωτικές ομάδες θα επιζητούν ολοένα και περισσότερο να κλείσουν τα στόματα των όποιων επικριτών, συμπεριλαμβανομένων και των δημοσιογράφων, οι οποίοι εκθέτουν τις βίαιες πρακτικές τους και τις παραβιάσεις δικαιωμάτων.
Η Afrah Shawqi είναι μια δημοσιογράφος, η οποία στοχεύτηκε από ένοπλες ομάδες. Στις 26 Δεκεμβρίου, οκτώ ένοπλοι άνδρες με πολιτικά, ισχυριζόμενοι πως ήταν μέλη των δυνάμεων ασφαλείας, απήγαγαν [17] την Shawqi από το σπίτι της, αφήνοντάς την ελεύθερη εννιά μέρες αργότερα. Όσο ήταν υπό την κράτησή τους, την ανέκριναν [18] για τη δουλειά της ως δημοσιογράφος και τις διαδικτυακές της δημοσιεύσεις. Μια μέρα πριν την απαγωγή της, η Shawqi δημοσίευσε στο Διαδίκτυο ένα άρθρο [19] επικριτικό προς τις ένοπλες ομάδες και την ατιμωρησία, με την οποία λειτουργούν. Ερωτήθηκε επίσης για ένα ψεύτικο (π.χ. κατασκευασμένο) ειδησεογραφικό άρθρο [20] που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Σαουδικής Αραβίας Al-Sharq Al-Awsat, σχετικά με μια αύξηση εγκυμοσυνών εκτός γάμου, που συνέπεσε με ένα θρησκευτικό σιιτικό γεγονός στην ιρακινή πόλη Καρμπάλα. Το ψεύτικο ρεπορτάζ μπορεί να αποτέλεσε απλά δικαιολογία για τη στόχευση της Shawqi, καθώς σταμάτησε να εργάζεται για την Al-Sharq Al-Awsat αρκετούς μήνες πριν τη δημοσίευσή της το Νοέμβριο του προηγούμενου χρόνου.
In July if not earlier, Shawqi was said to be on a militia “black list” of hostile journalists & received threats: https://t.co/t4eqfNTBsz [21]
— Nathaniel Rabkin (@NateRabkin) December 28, 2016 [22]
Τον Ιούλιο, αν όχι και νωρίτερα, λέγεται ότι η Shawqi βρισκόταν σε μια “μαύρη λίστα” των παραστρατιωτικών με εχθρικούς δημοσιογράφους και έλαβε απειλές.
Some say Shawqi kidnapped because of recent article on police abuse. But might be b/c of her past work with al-Sharq al-Awsat newspaper
— Nathaniel Rabkin (@NateRabkin) December 28, 2016 [23]
Ορισμένοι λένε πως η Shawqi απήχθη λόγω πρόσφατου άρθρου περί αστυνομικής βιαιότητας. Μπορεί όμως και λόγω της προηγούμενης δουλειάς της στην εφημερίδα al-Sharq al-Awsat
No evidence that Shawqi had anything to do with that bogus a-Sharq al-Awsat article, but could still be an excuse for militias to kidnap her
— Nathaniel Rabkin (@NateRabkin) December 28, 2016 [24]
Δεν υπάρχει στοιχείο που να συνδέει την Shawqi με αυτό το ψεύτικο άρθρο της a-Sharq al-Awsat, ωστόσο μπορεί απλά να ήταν δικαιολογία των παραστρατιωτικών για την απαγάγουν
Ατιμωρησία και έλλειψη κυβερνητικών ενεργειών
Η Afrah Shawqi δεν μπόρεσε να ταυτοποιήσει τους απαγωγείς της, είπε όμως [25] ότι φαίνονταν μια “μη οργανωμένη ένοπλη ομάδα” και παρά το γεγονός ότι η ιρακινή κυβέρνηση υποσχέθηκε να λογοδοτήσουν οι απαγωγείς της, φαίνεται απίθανο ότι θα βρεθούν τελικά στο εδώλιο της δικαιοσύνης. Πολύ υψηλή είναι η ατιμωρησία για εγκλήματα εναντίον δημοσιογράφων στο Ιράκ: η χώρα βρίσκεται στην κορυφή του καταλόγου της CPJ με δημοσιογράφους που σκοτώθηκαν με πλήρη ατιμωρησία των ενόχων [26], με 110 εκκρεμείς υποθέσεις από το 1992.
Ο αριθμός των περιπτώσεων ατιμωρησίας ανησυχεί δημοσιογράφους και ομάδες δικαιωμάτων. Ο Saadoon αναφέρει ότι η ιρακινή κυβέρνηση και οι δικαστικοί θεσμοί της χώρας δεν δηλώνουν υποστήριξη προς δημοσιογράφους υποκείμενους σε βία.
[27]Ahmed Albasheer, παρουσιαστής του σατιρικού talk show Albasheer Show, κοροϊδεύει απόφαση της Επιτροπής Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Ιράκ, που κόβει το πρόγραμμά του από το Alsumaria TV. Tο πρόγραμμα προβάλλεται επί του παρόντος στο DW Arabia και στο NRT Arabia με βάση το Κουρδιστάν.
Οι ιρακινές Αρχές δεν κατηγορούνται μονάχα ότι αποτυγχάνουν να φέρουν ενώπιον της δικαιοσύνης τους υπαίτιους για τη δολοφονία και κακομεταχείριση δημοσιογράφων, αλλά και για το ότι διεξάγουν και τις δικές τους επιθέσεις εναντίον των ΜΜΕ. Ο JFO έχει καταγράψει αρκετές περιπτώσεις αξιωματικών ασφαλείας, οι οποίοι επιτίθενται σε δημοσιογράφους. Στις 2 Ιανουαρίου, η αστυνομία διέλυσε βίαια [28] διαδήλωση δημοσιογράφων υπέρ της Afrah Shawqi, ενώ βρισκόταν ακόμη αιχμάλωτη στα χέρια των απαγωγέων της. Η αστυνομία έριξε πέντε σφαίρες στον αέρα και ξυλοκόπησε αρκετούς δημοσιογράφους στο περιστατικό. Σε άλλη υπόθεση, στις 14 Φεβρουαρίου, ένας αστυνομικός στην πόλη Καρμπάλα σημάδεψε με το όπλο του [29] τον δημοσιογράφο του NRT TV Ηaidar Hadi, τον προσέβαλε, απείλησε να τον σκοτώσει και τον εμπόδισε να εισέλθει στο κτίριο του τοπικού κυβερνήτη για να καλύψει μια επίσκεψη του Γερμανού πρέσβη.
Οι εν λόγω κυβερνητικές Αρχές “δεν κάνουν τα καθήκοντά τους” για τη διασφάλιση της προστασίας των ΜΜΕ και ελευθεριών, είπε ο Jasim στο Global Voices. Αναφέρει ως παράδειγμα την Επιτροπή Επικοινωνίας και ΜΜΕ, η οποία ιδρύθηκε το 2003 με διαταγή [30] της Πρoσωρινής Αρχής Συνασπισμού ως ένας “ανεξάρτητος και μη κερδοσκοπικός διοικητικός θεσμός” για τη ρύθμιση των βιομηχανιών τηλεπικοινωνιών και ΜΜΕ στη χώρα σύμφωνα με το Άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου Αστικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων, το οποίο εξασφαλίζει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Η επιτροπή, ωστόσο, είναι περισσότερη ενεργή “στο να κυνηγάει τηλεοπτικά προγράμματα”, λέει ο Jasim. Τον Απρίλιο του 2016, διέταξε [31] την διακοπή του ειδησεογραφικού σατιρικού τοκ σόου Albasheer show στο κανάλι Alsumaria TV λόγω παραβίασης επαγγελματικών κανονισμών και για το “φτωχό του λεξιλόγιο και για προσβλητικές προτάσεις για τα γούστα της κοινής γνώμης”.
Τις τελευταίες ημέρες, ιρακινές δυνάμεις κάνουν προόδους [32] για να ανακαταλάβουν τη Μοσούλη, το τελευταίο οχυρό του Ισλαμικού Κράτους στη χώρα. Αν επιτύχουν και εκδιώξουν το Ισλαμικό Κράτος από το Ιράκ, οι δημοσιογράφοι θα αναπνεύσουν με ανακούφιση. Οι πιέσεις όμως κι οι απειλές που δέχονται δεν πρόκειται να τελειώσουν σύντομα. Από τη μια πλευρά, θα παραμένουν υπό τον κίνδυνο της βίας από ένοπλες πολιτοφυλακές που δεν ανέχονται επικρίσεις ή ανεξάρτητα ρεπορτάζ περί βίας. Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να τα βγάλουν πέρα με τη βία αξιωματικών ασφαλείας και την έλλειψη κυβερνητικής δράσης για δικαιοσύνη, καθιστώντας υπόλογους τους υπεύθυνους για παραβιάσεις ελευθεριών των ΜΜΕ και του Τύπου.