[1]“Σκληρόδετο βιβλίο”, Horia Varlan, άδεια CC-BY 2.0
Η Παγκόσμια Ημέρα Πνευματικής Ιδιοκτησίας [2], μια εκδήλωση [3]που διοργανώνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας, πραγματοποιείται στις 26 Απριλίου κάθε έτους για να «γιορτάσει την καινοτομία και τη δημιουργικότητα». Τα δικαιώματα που παρέχονται από τους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως το copyright, αποσκοπούν στην εξισορρόπηση των δικαιωμάτων των δημιουργών να ζουν από τη τέχνη τους και των δικαιωμάτων των μελών της κοινωνίας να έχουν δίκαιη πρόσβαση σε αυτά τα πολιτιστικά έργα. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνεται αυτή η ισορροπία είναι η κατοχύρωση του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας για μια προσωρινή χρονική περίοδο και όχι για πάντα.
Όταν λήγει η διάρκεια προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων, το έργο εισέρχεται στο Δημόσιο Κτήμα. Οι εργασίες που αποτελούν δημόσιο κτήμα μπορούν να αντιγραφούν, να διαμοιραστούν και να μεταφραστούν από οποιονδήποτε δωρεάν και χωρίς να χρειάζεται να ζητήσουν άδεια από κανέναν. Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε πρόσβαση σε ελεύθερα διαθέσιμα έργα κοινού κτήματος, διότι αποτελούν πολλά από τα δομικά στοιχεία που χρησιμοποιούμε για τη δημιουργία νέων πολιτιστικών και επιστημονικών έργων.
Η κατανόηση του πότε λήγει η προθεσμία αυτή μπορεί να αποτελεί δύσκολο έργο, διότι διαφέρει από χώρα σε χώρα και ποικίλλει ανάλογα με το εν λόγω έργο. Για παράδειγμα, βιβλία και άλλα λογοτεχνικά έργα προστατεύονται στον Αραβικό Κόσμο από τη στιγμή που δημιουργείται το έργο για ολόκληρη τη ζωή του συγγραφέα συν 25, 50 ή 70 χρόνια μετά το θάνατό του.
Διάρκεια πνευματικών δικαιωμάτων προστασίας βιβλίων
Η πλειοψηφία των αραβικών χωρών προστατεύει τα βιβλία για τη διάρκεια ζωής του συγγραφέα συν 50 χρόνια μετά το θάνατό του, ως αποτέλεσμα των διεθνών υποχρεώσεών τους βάσει της Σύμβασης TRIPS και της Σύμβασης της Βέρνης. Το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Ομάν παρέχουν μακρύτερη διάρκεια πνευματικής ιδιοκτησίας από ό,τι οι υπόλοιποι, ως αποτέλεσμα της υπογραφής συμφωνίας ελευθέρων συναλλαγών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία δεν είναι πολύ διαφορετική από το διαβόητο TPP που βρίσκεται σε επεξεργασία.
Η διάρκεια αυτή μπορεί να είναι πιο περίπλοκη για διάφορα είδη έργων. Για παράδειγμα, παρόλο που η πλειοψηφία των αραβικών χωρών προστατεύει φωτογραφίες με την ίδια διάρκεια όπως τα βιβλία, ορισμένες χώρες παρέχουν βραχύτερη προστασία για φωτογραφίες, που υπολογίζεται από τη στιγμή της λήψης ή δημοσίευσης της φωτογραφίας.
Duration of copyright protection of photographs
Τα παραπάνω διαγράμματα δείχνουν ότι ο υπολογισμός της διάρκειας των πνευματικών δικαιωμάτων είναι περίπλοκος. Για παράδειγμα, το «κορίτσι του Αφγανιστάν [4]» του Steve McCurry λήφθηκε το 1984 και δημοσιεύθηκε στο National Geographic το 1985. Η φωτογραφία αποτελεί κοινό κτήμα στη Λιβύη από το 1991, στη Σαουδική Αραβία από το 2010, στην Υεμένη από το 2011 και παραμένει προστατευμένη από πνευματικά δικαιώματα σε όλες τις χώρες, όπου η διάρκεια προστασίας συνδέεται με τη διάρκεια ζωής του δημιουργού, καθώς ο Steve McCurry είναι ακόμα ζωντανός.
Πρέπει οι χώρες που έχουν συντομότερη διάρκεια να διευκολύνουν τη ζωή όλων και να επεκτείνουν την προστασία τους, ώστε να ταιριάζουν με εκείνες που προστατεύουν τα πνευματικά δικαιώματα για τη μεγαλύτερη χρονική περίοδο; Το επιχείρημα που συχνά παρουσιάζουν όσοι υποστηρίζουν ένα μακρύτερο χρόνο πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ότι ο δημιουργός του έργου αφιέρωσε χρόνο και προσπάθεια για τη γένεση του έργου του, άρα αξίζει να προστατεύεται το έργο του, κατά τρόπο που να του επιτρέπει να βγάζει το κέρδος που αξίζει, πράγμα που θα πρέπει να τον ενθαρρύνει να δημιουργήσει περισσότερα έργα.
Το επιχείρημα κατά της επέκτασης των όρων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι οι δημιουργοί αισθάνονται περισσότερο ενθουσιασμένοι για τη δημιουργία νέων έργων, αν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας χορηγούν προστασία για την εργασία τους για 70 χρόνια αντί για 50 μετά το θάνατό τους. Αντίθετα, οι χρήστες σε χώρες όπως το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Ομάν σαφώς μειονεκτούν μακροπρόθεσμα, επειδή πρέπει να περιμένουν 20 χρόνια περισσότερο από τους Άραβες γείτονές τους, προτού τα πανεπιστήμια, οι σπουδαστές και άλλοι χρήστες μπορούν νόμιμα να αντιγράψουν, να μεταφράσουν και να χρησιμοποιήσουν παλιά έργα. Αυτή η διαφορά των 20 ετών μπορεί εύκολα να κάνει τους κλάδους που βασίζονται σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως η εκπαίδευση και η βιομηχανία ψυχαγωγίας, πιο δαπανηρούς σε σχέση με τους γείτονές τους.
Αυτό δεν σημαίνει ότι τα πράγματα είναι τέλεια σε χώρες, όπου η προστασία διαρκεί για όσο ζει ο δημιουργός συν μόνο 50 χρόνια. Αυτή η διάρκεια είναι ήδη πολύ μεγάλη και πρακτικά σημαίνει ότι τα έργα που δημιουργούνται από άλλους κατά τη διάρκεια της ζωής μας δεν είναι πιθανό να αποτελέσουν κοινό κτήμα, παρά μόνο αφότου πεθάνουμε. Οι νόμοι περί πνευματικών δικαιωμάτων στον Αραβικό Κόσμο προβλέπουν εξαιρέσεις, που επιτρέπουν σε ορισμένους από τους χρήστες να αντιγράφουν και να χρησιμοποιούν έργα χωρίς την άδεια του συντάκτη, αλλά καμία αραβική χώρα δεν έχει εξαίρεση “δίκαιης χρήσης [5]” και οι υπάρχουσες εξαιρέσεις είναι περιορισμένες και δεν ικανοποιούν τις ανάγκες των χρηστών δημιουργικών έργων στο διαδίκτυο.
Οι αραβικές χώρες δεν πρέπει να επεκτείνουν τη διάρκεια του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, χωρίς να σκεφτούν τις συνέπειες που θα έχει αυτό στην ικανότητα της κοινωνίας να έχει πρόσβαση στη γνώση και τον πολιτισμό. Η πρόσθετη προστασία δεν σημαίνει απαραίτητα μεγαλύτερο κίνητρο δημιουργίας για τους δημιουργούς και, βεβαίως, δεν δημιουργεί ένα καλύτερο σύστημα πνευματικών δικαιωμάτων.