Ελεγχόμενες καύσεις γίνονται για φυτείες σόγιας σε μια περιοχή κοντά στο Flona Tapajos. Μέρος των πυρκαγιών όμως έχουν περάσει σε περιοχές που προστατεύονται από το ICMBio. Φωτογραφία: Flávio Forner / Infoamazonia
Αυτό είναι το τρίτο μέρος (από τα τέσσερα) του ρεπορτάζ για την «Amazonie extreme» [1] (κείμενο της Camila de Frois και φωτογραφίες του Flávio Forner) σε σκηνοθεσία InfoAmazônia [2], δημοσιεύεται εδώ ως μέρος μιας συμφωνίας διαμοιρασμού περιεχομένου. Διαβάστε το πρώτο [3] και το δεύτερο [4] μέρος.
Ποια είναι τα κύρια προβλήματα υγείας που μπορεί να σχετίζονται με ακραία καιρικά φαινόμενα; «Τα αναπνευστικά νοσήματα μπορεί να συνδέονται εν μέρει με τη χαμηλή υγρασία και την κακή ποιότητα του αέρα, οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα κουνούπια, όπως ο δάγκειος πυρετός και η ελονοσία ευνοούνται από τη μόλυνση του νερού κατά τη διάρκεια των πλημμυρών», δήλωσε ο Christovam Barcellos της Fiocruz. Αποδεικνύεται ότι οι εποχές των πλημμυρών που σχετίζονται με την υψηλή περιεκτικότητα σε νερό που προκαλούνται από έντονες βροχοπτώσεις, συσσωρεύοντας στάσιμα υπόγεια ύδατα, όπου οι προνύμφες των κουνουπιών Aedes aegypti μπορούν να πολλαπλασιαστούν, στη συνέχεια, με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των κρουσμάτων του δάγκειου πυρετού.
Σύμφωνα με το συλλογισμό αυτού του επιστήμονα, μια επιλογή για να μειωθούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία του ανθρώπου είναι να αποφευχθεί το κάψιμο των δασών. “Είναι απαραίτητο μια για πάντα να τελειώσουμε με το ζήτημα της φωτιάς και του καπνού στον Αμαζόνιο. Τώρα έχουμε την τεχνολογία για να ελέγχουμε μέσω δορυφόρου τις εστίες πυρκαγιάς και ακόμα και να κάνουμε τους χάρτες που δείχνουν την εμφάνιση των καμένων περιοχών σε ζώνες προστασίας του περιβάλλοντος. Τώρα δεν αρκεί να γνωρίζουμε τι συμβαίνει. Πρέπει να περιπολούμε τις περιοχές αυτές και να εμποδίζουμε έτσι ώστε παρόμοιες καταστροφές να συμβαίνουν κάθε χρόνο.”
Ο Darlison Andrade, ο οποίος εργάζεται για την ICMBio, έναν οργανισμό που διαχειρίζεται τις «Μονάδες συντήρησης» της Βραζιλίας, συμμερίζεται την ανησυχία του Christovam. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι περιοχές αυτές είναι κυριολεκτικά πολιορκημένες από φωτιά, επειδή αυτός ο οργανισμός δεν έχει δικαιοδοσία να επιβλέπει το περίγραμμα των προστατευόμενων περιοχών, εκεί όπου ακόμα ξεσπούν οι καύσεις.
Ο πολλαπλασιασμός των πυρκαγιών είναι μόνο ένα από τα αποτελέσματα των ξαφνικών ή παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας, αυτές διαταράσσουν επίσης τις μεταφορές, την αλιεία και τα έργα των κοινοτήτων. Στη Jamaraquá, η μανιόκα χρησιμοποιείται με μορφή αλεύρου (farofa) ως το κύριο μέρος της διατροφής τους. Στεγνώνει στη γη. Ο Ari, ένας κάτοικος της περιοχής δείχνει ότι προσπάθησε να φυτέψει μερικές ρίζες ελπίζοντας στη βοήθεια της βροχής που δεν ήρθε: “Αυτός που φύτεψε έχει χάσει τα πάντα, δεν μπορεί να τα καταφέρει εκεί. Κανονικά αυτή τη στιγμή τα πάντα είναι έτοιμα για να ξεκινήσουμε, αλλά θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι τη στιγμή που η βροχή θα έρθει για να μπορούμε να εργαστούμε με τη γη. Μετά θα είναι πολύ αργά για τις καλλιέργειες. Και αυτός που δεν έχει αποθέματα θα πρέπει να αγοράσει.”
Ένα κατάστημα στην ευρύτερη περιοχή της Maripá. Φωτογραφία: Flávio Forner/Infoamazonia
Ο Antônio Nobre, μηχανικός βιοχημείας στο ΙΝΡΕ, πιστεύει ότι αυτό ενισχύει την ανάγκη για άμεση δράση. Σύμφωνα με τον ίδιο, αν και οι μελέτες που συνδέουν την αποψίλωση των δασών και η αλλαγή του κλίματος είναι ακόμα σε εξέλιξη, είναι απαραίτητο να αρχίσουμε να δρούμε τώρα για να αποφύγουμε μεγάλες ζημιές. “Ως επιστήμονες πρέπει να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τις γνώσεις μας για την κατανόηση. Οι αυτόχθονες λαοί δεν το χρειάζονται, έχουν ήδη μια σαφή αντίληψη του τι συμβαίνει. Αυτό είναι το μήνυμα των ιθαγενών του Αμαζονίου: «Είναι πιθανό ο λευκός άνθρωπος να μην ξέρει ότι αν απομακρύνει το δάσος οι βροχές πρόκειται να σταματήσουν, και ότι αν σταματήσουν οι βροχές, δεν θα υπάρχει τίποτα να φάει ή να πιει;» Αυτοί ήδη το γνωρίζουν. «Πρέπει επίσης να δράσουμε, να διαπιστώσουμε ότι η βροχή έχει σταματήσει, να εξαχθούν συμπεράσματα και να κάνουμε αναδάσωση.»
Οι επισκέπτες του Pedrinho στη Jamaraquá, δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι το ψάρι που σερβίρεται με μανιόκα στη σκιά των δέντρων κατά μήκος του ποταμού θα μπορούσε να δει μέρες μετρημένες: ο ποταμός βρίσκεται σε μια καταστροφική κατάσταση σε σχέση με το θέμα της αλιείας και οι «cabocles» στρέφονται τώρα μακριά. Προτιμούν να αγοράσουν κρέας στην πόλη, περνώντας ένα ολόκληρο πρωινό πάνω στην πιρόγα για να προμηθευτούν το γεύμα τους.
“Στις λίμνες στο εσωτερικό είναι χειρότερα. Σε περίπτωση που το νερό είναι στάσιμο γίνεται τόσο καυτό που τα ψάρια δεν αντέχουν”, μας αφηγείται ο Ildo Santos, 24 ετών. Καθώς μας οδηγεί από ένα μονοπάτι στη μέση του δάσους, αυτός ο κάτοικος εξηγεί ότι στην πραγματικότητα η πλειοψηφία των λιμνών της περιοχής είναι εντελώς στεγνές κατά τη διάρκεια του «χειμώνα». Το πρόβλημα είναι ότι φέτος πολλές έχουν εξαφανιστεί νωρίτερα από το συνηθισμένο, προκαλώντας το θάνατο των ψαριών που θα μπορούσαν να έχουν χρησιμοποιηθεί από τον πληθυσμό. “Κάθε χρόνο πριν από την ξηρασία του Οκτωβρίου οι άνθρωποι έρχονται εδώ και πιάνουν ψάρια για να κάνουν προμήθειες, αλλά φέτος ήταν πάρα πολύ γρήγορα και όταν έφτασαν τον Σεπτέμβριο όλα τα ψάρια ήταν ήδη νεκρά.”
Για την Patrícia Pinho, αυτή η αλλαγή των προτύπων των κλιματικών φαινομένων προκαλεί έλλειψη προβλεψιμότητας δημιουργώντας αβεβαιότητα μεταξύ των κατοίκων σχετικά με τη λειτουργία του οικολογικού συστήματος που διέπει τον Αμαζόνιο. Λόγω αυτής της ξαφνικής αλλαγής των βροχοπτώσεων, οι κάτοικοι των ποταμών, δεν ξέρουν πια ακριβώς πότε να φυτέψουν, ποια είναι η καλύτερη στιγμή για την αλιεία, ή για την ποσότητα του αλευριού που πρέπει να αποθηκεύσουν για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών.
Αυτή η ειδικός επιμένει ότι αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα επιδεινώνονται από την ανθρώπινη δράση, ιδίως από την πρακτική της επιθετικής αλιείας. Και παρόλο που ο Εθνικός Δρυμός του Tapajós είναι μια μονάδα περιβαλλοντικής προστασίας, ο Rio Tapajós, ο οποίος δίνει το όνομά του στο δάσος, βρίσκεται ο ίδιος απροστάτευτος.