Στο Μεξικό αναγνωρίζεται η ιδιοκτησία γης από κοινότητες και κοινοτικές γαίες (Η φωτογραφία προέρχεται από την επίσημη ιστοσελίδα της Alianza Selva Maya και αναδημοσιεύεται με άδεια)
Στις 21 Αυγούστου 2007, ο τυφώνας Dean έπληξε σφοδρά τη μεξικάνικη πόλη Bacalar με ανέμους που έφταναν τα 300 χιλιόμετρα την ώρα. Σύμφωνα με έκθεση [1]που δημοσίευσε η Γραμματεία Εσωτερικών του Μεξικού και το Εθνικό Κέντρο για την Πρόληψη Φυσικών Καταστροφών, η καταιγίδα προκάλεσε ζημίες άνω των 210 εκατομμυρίων δολαρίων.
Ο τυφώνας έπληξε επίσης το τροπικό δάσος των Μάγια, πλήττοντας περίπου 917.000 εκτάρια τροπικού δάσους μέσου υψομέτρου και 270.000 εκτάρια τροπικού δάσους χαμηλού υψομέτρου.
Λίγο πριν τη θύελλα, η κοινότητα Noh Bec είχε σχεδόν τελειώσει με τις πρώτες εγκεκριμένες κοπές δέντρων στο πλαίσιο προγράμματος δασικής διαχείρισης που ξεκίνησε το 1999 από την κυβέρνηση.
Μετά τον τυφώνα, η Γραμματεία ανέστειλε το πρόγραμμά της και ενέκρινε βραχυπρόθεσμες άδειες. Η κοινότητα Noh Bec έχασε επίσης την πιστοποίηση δασοκομίας από την οργάνωση “Smart Wood”, η οποία επέτρεπε στην κοινότητα να εξάγει την ξυλεία της στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γερμανία. Εν τω μεταξύ, το τροπικό δάσος έμεινε σε κρίσιμη κατάσταση.
Τρία χρόνια αργότερα, η κοινότητα Noh Bec υπέφερε ακόμα. “Η ξυλεία άρχισε να πωλείται σε τιμές που δεν μπορούσαν να φτάσουν, και οι τιμές αυτές έπεσαν πολύ”, θυμάται ο Abraham González, ο δασικός διευθυντής του κοινοτικού εδάφους. “Ήταν απαραίτητο να ενοποιηθούν για να γίνει τυποποίηση των τιμών για την ξυλεία”.
Έτσι ξεκίνησε η κοινότητα “Alianza Selva Maya” στις 15 Ιουλίου 2011.
Τοπική εφημερίδα δείχνει το σχηματισμό της Alianza Selva Maya. Φωτογραφία: Επίσημο ιστολόγιο Alianza Selva Maya. Αναδημοσιεύεται με άδεια.
Το άρθρο 27 του Μεξικανικού Συντάγματος [2], που ψηφίστηκε το 1917, παραχώρησε ιδιοκτησία της γης στους φτωχούς αγρότες και τις αυτόχθονες κοινότητες μέσω της δημιουργίας δύο θεμελιωδών μορφών κοινωνικής ιδιοκτησίας: της κοινοτικής γης και των κοινοτήτων.
Οι μέτοχοι των κοινοτικών εδαφών διαχειρίζονται την “αστική ιδιοκτησία” επί της γης, αλλά δεν μπορούν να πουλήσουν, να νοικιάσουν, να υπαναχωρήσουν ή να την προσφέρουν ως ασφάλεια σε πιστωτικές εφαρμογές. Το σύστημα αποφεύγει τη χορήγηση πλήρων δικαιωμάτων ιδιοκτησίας γης, φοβούμενο ότι θα οδηγούσε στη χειραγώγηση φτωχών αγροτών.
Η κυβέρνηση διατήρησε τον κεντρικό έλεγχο των τροπικών δασών μέχρι το 1940, όταν χορηγήθηκαν παραχωρήσεις σε ιδιωτικές εταιρείες για την εκμετάλλευση των δασικών πόρων. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '70, ο μεξικανικός δασικός τομέας κατέπεσε σε κρίση μετά από την υπερβολική εκμετάλλευση των δασών του. Το 1986, η κυβέρνηση έβαλε τέρμα στις παραχωρήσεις της σε ιδιωτικές εταιρείες, επιστρέφοντας τους δασικούς πόρους στις κοινότητες και τα κοινοτικά εδάφη.
Το 1997, Μεξικανοί αξιωματούχοι σχεδιάζουν μια νέα στρατηγική για την προώθηση της διαχείρισης των δασών, η οποία βασίστηκε σε δύο νέα προγράμματα: το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Δασών και το Κοινοτικό Πρόγραμμα για τη Δασική Ανάπτυξη.
Εκτιμάται ότι 2.300 κοινοτικά εδάφη και κοινότητες στο Μεξικό – συνολικά 8.400 – επιτρέπεται να χρησιμοποιούν ξυλεία από τα δάση και τα τροπικά δάση τους. Τα τελευταία 25 χρόνια, πάνω από το 80% των εύκρατων και τροπικών δασών της χώρας διαχειρίζονται από αγροτικές κοινότητες και αυτόχθονες πληθυσμούς, επιτρέποντάς τους να αποφασίσουν για την εμπορική παραγωγή ξυλείας.
Η Alianza Selva Maya έχει 113.000 εκτάρια ζούγκλας σε περιοχές που είναι γνωστές ως Μόνιμες Δασικές Περιοχές και άλλα 49.000 εκτάρια υπό κοινοτική συντήρηση. Οι πέντε κοινοτικές γαίες είναι οι Bacalar, Felipe Carrillo Puerto, Noh Bec, Petcacab y Polinkin και Xhaxil y Anexos.
Ο José Antonio Arreola, δασικός τεχνικός σύμβουλος, εξηγεί ότι “κάθε κοινοτική γη διαχειρίζεται ανεξάρτητα, αλλά αποτελούν τμήμα της Alianza”, επειδή “σε μια ενιαία κοινοτική γη δεν μπορούμε να επιτύχουμε καλύτερες τιμές για το ξύλο μας”.
Ο Alfonso Argüelles, εθνικός εκπρόσωπος του Μεξικού στο Συμβούλιο Διαχείρισης Δασών, ένα μη κυβερνητικό οργανισμό διαπίστευσης που εδρεύει στη Βόννη της Γερμανίας, εξήγησε στην Elaine Díaz τις μείζονες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες:
Υπάρχουν δύο κοινοτικά εδάφη όπου υπάρχουν γυναίκες διαχειρίστριες. Πολλοί εργάζονται σε οικολογικές τουριστικές περιοχές. Στην περίπτωση των νέων, δεν θέλαμε να πάνε στην πόλη λόγω του Διαδικτύου, οπότε φέραμε το Διαδίκτυο στην κοινοτική γη. Δεν θέλαμε να φύγουν εξαιτίας της τηλεόρασης και έτσι φέραμε καλωδιακή τηλεόραση. Η κοινότητα την επιχορηγεί.
Ένας ιδιοκτήτης μπορεί να κερδίσει μέχρι και 4.000 μεξικάνικα πέσος μηνιαίως ως βασικό μισθό. Εάν είναι τεχνικοί δασοκομίας, μπορεί να φτάσει μέχρι και 14.000. Έχουμε μια πολιτική απασχόλησης που ευνοεί τους ιδιοκτήτες, τα παιδιά τους και τους συγγενείς τους, έπειτα τα μέλη της κοινότητας και, τέλος, τους ξένους ή τους ανθρώπους έξω από το χωριό.
Ο Argüelles μίλησε επίσης για το πώς το συμβούλιο διαχειρίζεται τους μετόχους κοινοτικής γης που δεν επιθυμούν να αναλάβουν κοινούς πόρους:
Άνοιγμα χώρου για επιχειρηματίες. Υπάρχουν εκείνοι που είναι ικανοποιημένοι με τη συγκομιδή του ξύλου τους και την πώλησή τους, υπάρχουν εκείνοι που θέλουν να προσθέσουν μια προστιθέμενη αξία. Οι τελευταίοι, για παράδειγμα, επιτρέπεται να δημιουργούν καταστήματα επεξεργασίας ξύλου. Αν σας επιτρέψω να έχετε ένα ξυλουργικό κατάστημα, δεν θέλετε να κρατήσετε το ξύλο μου, έτσι;
Από την ίδρυσή της, η Alianza έχει ενσωματώσει έργα οικολογικού τουρισμού και δέσμευσης άνθρακα και έχει αναπτύξει τεχνικές προσαρμογής της γεωργίας στην αλλαγή του κλίματος, όπως εξηγεί ο Argüelles:
Είμαστε οι κύριοι παράγοντες για τη διατήρηση της αγροτικής κοινότητας. Από αυτό ζούμε.