[1]Ένα άντρας Wisiratu επικαλείται πνεύματα προγόνων με καπνό τσιγάρου. Φωτογραφία από Álvaro Laiz, δημοσιεύτηκε με άδεια.
Το άρθρο αυτό είναι μια έκδοση του πρωτότυπου που δημοσιεύτηκε από την Minerva Vitti [1]στο περιοδικό Gumilla Center's SIC.
Η πρώτη φορά που ο Jan Costa ταξίδεψε στο Δέλτα του Ορενόκου ήταν στις 14 Απριλίου του 2014, τον ίδιο μήνα που έγινε 24 ετών. Σπούδασε ιατρική στη σχολή José María Vargas του Κεντρικού Πανεπιστημίου της Βενεζουέλας και επρόκειτο να κάνει την πρακτική του άσκηση διάρκειας δύο μηνών στην κωμόπολη του San Francisco de Guayo [2], στην Πολιτεία Delta Amacuro [3] στο ανατολικό τμήμα της χώρας.
Όταν ο Jan είδε την επισφαλή κατάσταση υγείας στο Δέλτα, αποφάσισε να επιστρέψει και να πραγματοποιήσει την πρακτική του άσκηση για ένα χρόνο. Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο ήρθε στην κοινότητα Nabasanuka, όπου δούλεψε με αυτόχθονες πληθυσμούς στο Warao [4], μια περίπου ώρα με τη βάρκα από το San Francisco de Guayo [2].
Ήταν κατά τη διάρκεια της δεύτερης παραμονής όταν ο νεαρός γιατρός έμαθε την γλώσσα καλύτερα και ανακάλυψε το wisiratu, ή τον “αρχηγό του πόνου”. Όπως λέγεται συχνά, ανεξάρτητα από το πόσο οι άνθρωποι στο Warao έχουν προσαρμοστεί πολιτιστικά στις δυτικές μεθόδους, πιστεύουν πολύ στο wisiratu.
Ιατρική και υγεία στον πολιτισμό του Warao
Στον πολιτισμό Warao, οι ασθένειες αντιμετωπίζονται από τρεις τύπους σαμάνων: τους bajanarotu, joarotu και wisiratu. Αυτοί δρουν ως ενδιάμεσοι μεταξύ των μυστικιστικών οντοτήτων και των ανθρώπων. Ο wisiratu είναι ο σαμάνος που χρησιμεύει ως μεσολαβητής μεταξύ των ανθρώπων και του jebu (κακού πνεύματος).
Οι wisiratu κρατάνε τη δύναμη των θεών του Βορρά, της Ανατολής και του Νότου, και από τη στιγμή της μύησή τους, φέρουν στα σώματά τους έξι παιδιά αυτών των κύριων θεοτήτων, που λειτουργούν ως προστάτες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, οι wisiratu θυμούνται να κρατούν τους όρκους που πήραν κατά τη διάρκεια της μύησης και παράσχουν καπνό τσιγάρου και σάγο [5]από φοινικόδεντρο [6] για τους θεούς και τον κήπο τους. Σε αντάλλαγμα, οι θεοί μειώνουν τον αριθμό της παιδικής θνησιμότητας και προσδίδουν στους wisiratu τη δύναμη να θεραπεύουν ασθένειες.
Εκτός από το ρόλο τους ως θεραπευτές, ο wisiratu παρέχει επίσης ψυχολογική υποστήριξη και ενισχύει τις ηθικές νόρμες μέσα στην ομάδα. Η υψηλότερη κατάταξη στο wisiratu είναι γνωστή ως ο Προστάτης της Ιερής Πέτρας, που παίζει ένα διπλό ρόλο: αυτές είναι μια ενσάρκωση από μια από τις θεότητες, ενώ παράλληλα χρησιμεύουν ως κύρια πηγή προστασίας της θεότητας.
Οι wisiratu και η δυτική ιατρική
O Jan υπενθύμισε ότι σκέφτηκε την ιδέα να φέρει wisiratu στο νοσοκομείο του Nabasanuka, όπου άνθρωποι Warao που δαγκώθηκαν από το δηλητηριώδες mapanare φίδι [7] πήγαν για θεραπεία. Οι ασθενείς, απελπισμένοι αφού είδαν τα συμπτώματα να χειροτερεύουν, ζήτησαν από το γιατρό την επέμβαση του wisiratu:
Me decían ꞌdoctor me quiero ir al wisiratu’. Yo me preguntaba ¿cómo controlo esto para que no empeoren los síntomas, para que no les dé una hemorragia, si se van del hospital? Entonces se me ocurrió que si tenía a los wisiratu en la comunidad podía meterlos en el hospital, así el paciente no se va, tiene su wisiratu; es feliz y yo soy feliz.
Μου είπαν, ‘Γιατρέ, θέλω να πάω στο wisiratu’. Αναρωτιόμουν πώς μπορούσα να απαντήσω σε αυτό το αίτημα, ώστε τα συμπτώματά τους να μην επιδεινωθούν και προκαλέσουν αιμορραγία εάν οι ασθενείς εγκαταλείψουν το νοσοκομείο. Τότε, μου φάνηκε πώς αν είχα τους wisiratu στην κοινότητα θα μπορούσα να τους φέρω στο νοσοκομείο, και έτσι να μη φύγουν οι ασθενείς, αλλά να μπορούν να έχουν ακόμα πρόσβαση στους wisiratu τους. Αυτοί θα είναι ευτυχισμένοι, και θα είμαι και εγώ ευτυχισμένος.
Η Pastora, μια wisiratu, αφιέρωσε τον εαυτό της για να βοηθήσει το γιατρό να θεραπεύσει παιδιά που είχαν πνευμονία ή διάρροια και, φυσικά, τα θύματα από δαγκώματα mapanare φιδιών. Αυτή είναι μια wisiratu που τραγουδάει [8] και δίνει μηνύματα. Μέσα από αυτές τις πρακτικές τα πνεύματα των mapanare φιδιών, της διάρροιας, και της πνευμονίας αφαιρούνται. Ο Jan είπε:
Un día [cuenta Jan] por curiosidad le pregunté a Pastora cómo era el canto de la serpiente. Ellos consideran eso secreto, pero básicamente lo que expresa el canto es una petición al veneno de la serpiente para que dejara de causar dolor y para que se saliera.
Μια μέρα από περιέργεια ρώτησα την Pastora για το τραγούδι του φιδιού. Οι θεραπευτές wisiratu το θεωρούν αυτό μυστικό, αλλά βασικά αυτό που εκφράζει το τραγούδι είναι μια έκκληση προς το δηλητήριο του φιδιού που προκαλεί πόνο να σταματήσει και να φύγει.
Στο SoundCloud [8] αρχείο πάνω, ένας από αυτούς τους θεραπευτές ακούγεται να τραγουδά. Η μετάφραση στα ισπανικά έγινε από το Εθνικό Κέντρο Καταγραφής [9]:
Joa warayaja (espíritu sanador de dolores)
Iaeee emm, soy espíritu enviado para curar. ¿Quién quiere hacerle daño a esta persona?, ¿cuál es su mal? Aquí están los que sacan el daño en lo profundo de su ser, aquí están también los que chupan los malos espíritus. Yo mismo soy el [que curará] a este nieto pequeño. Revisaré su cabeza, su estómago. Vine a curar su dolor. Colocaré y limpiaré su espíritu. Si está mal o débil, si está dañado con sangre mala o tiene un mal espíritu de muertos, devolveré su espíritu a su cuerpo, yo curaré su cuerpo dañado.
[…] Yo soy el que sacará el espíritu de muerto que ha poseído este cuerpo, curaré su mal […] Yo soy el que cura el cuerpo dañado […]. Yo sí limpiaré este cuerpo enfermo y dañado por malos espíritus y enfermedades extrañas, soy el que te curará […]
Yo sí, este cuerpo poseído por algún espíritu de muerto [mi poder] cesará su dolor […]. Ahora sí nieto, te sentirás mejor. Tu cabeza, yo así tocando y echando todo mal te curaré […] conmigo también están mis hijos que te cuidarán, sanarás, […].
Joa warayaja (θεραπευτικό πνεύμα πόνων)
Ιαεεε, εμμ, είμαι το πνεύμα που εστάλη για να θεραπεύσει. Ποιος θέλει να πληγώσει αυτό το άτομο; Ποια είναι η ασθένειά του; Εδώ υπάρχουν εκείνοι που παίρνουν τη βλάβη από τα βάθη της ύπαρξής του, εδώ υπάρχουν εκείνοι που απορροφούν τα κακά πνεύματα. Εγώ ο ίδιος είμαι αυτός που [θα θεραπεύσει] αυτό το μικρό παιδί. Εγώ θα εξετάσω το κεφάλι σου, το στομάχι σου. Ήρθα για να θεραπεύσω τον πόνο σου. Εγώ θα βρω και θα καθαρίσω το πνεύμα σου. Εάν είναι άρρωστο ή αδύναμο, εάν είναι κατεστραμμένο με κακό αίμα ή έχει ένα κακό πνεύμα θανάτου, εγώ θα επιστρέψω αυτό το πνεύμα στο σώμα του, εγώ θα θεραπεύσω το κατεστραμμένο σου σώμα.
[…] Εγώ είμαι αυτός που θα φέρει το πνεύμα των νεκρών που κατέχει αυτό το σώμα εγώ θα ακούσω την ασθένειά σας […] εγώ είμαι αυτός που θα θεραπεύσει το άρρωστο σώμα […]. εγώ καθαρίζω αυτό το άρρωστο σώμα που καταστράφηκε από κακά πνεύματα και παράξενες ασθένειες, εγώ είμαι αυτός που θα σε θεραπεύσει […]
Αν αυτό το σώμα κατέχεται από κάποιο πνεύμα των νεκρών [η δύναμή μου] θα σταματήσει τον πόνο του […]. Τώρα, παιδί, θα αισθανθείς καλύτερα. Αγγίζοντας το κεφάλι σου, και διώχνοντας μακρυά όλη την ασθένεια, θα σε θεραπεύσω, […] με μένα υπάρχουν επίσης τα παιδιά μου να σε φροντίσουν, θα θεραπευτείς […].
Η παρουσία της Pastora βοήθησε τους ασθενείς του Warao να παραμείνουν στο νοσοκομείο. Σύμφωνα με το Jan:
[Los warao se sentían más tranquilos] porque tenían como dos medicinas: la del hombre blanco y la del warao. Disminuyó el índice de indígenas que se iban del hospital. Aunque igual, siempre te presionan para irse rápido, así tengan al wisiratu, e incluso con este tampoco es que se queden mucho tiempo […] Ellos piensan que el hospital está lleno de espíritus, duendes y fantasmas de los que murieron en el hospital. Especialmente cuando no hay luz, ellos dicen que comienzan a escuchar cosas, monstruos, escuchan sonidos de niños llorando.
[Οι ασθενείς του Warao ένιωσαν πιο ήρεμοι] επειδή είχαν δυο γιατρούς: εκείνου του λευκού άντρα και εκείνον από τους ανθρώπους του Warao. Αυτό μείωσε το βαθμό με τον οποίο οι αυτόχθονες πληθυσμοί εγκατέλειπαν το νοσοκομείο. Αλλά όμως, αυτοί πάντα ασκούν πίεση ώστε να φύγουν γρήγορα, και ακόμη και με την παρουσία ενός wisiratu, δεν θέλουν να καθίσουν πολύ […] Αυτοί πιστεύουν ότι το νοσοκομείο είναι γεμάτο πνεύματα, ‘duendes’ (δαιμόνια) και φαντάσματα αυτών που πέθαναν στο νοσοκομείο. Ειδικά όταν δεν υπάρχει καθόλου φως, αυτοί λένε ότι αρχίζουν να ακούνε πράγματα, τέρατα, ήχους από κλάματα παιδιών.
Σε ένα διαλυμένο σύστημα υγείας, γιατροί και θεραπευτές αγωνίζονται εξίσου
Τα κύρια προβλήματα του νοσοκομείου είναι οι ελλείψεις σε ιατρικές προμήθειες, σε ασθενοφόρα για τα ποτάμια και σε ηλεκτρική ενέργεια. Η Nabasanuka διαθέτει δυο ηλεκτροπαραγωγικούς σταθμούς, έναν για το νοσοκομείο και έναν άλλον για την κοινότητα. Το πετρέλαιο με το οποίο λειτουργούν και οι δύο ηλεκτρικές γεννήτριες μεταφέρεται με φορτηγίδες, οι οποίες θεωρητικά θα πρέπει να σταματούν μια φορά το μήνα και να αφήνουν περισσότερα από 10 βαρέλια στο νοσοκομείο και περισσότερα από 30 στην κοινότητα, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό:
Dejan cinco o cuatro tambores al hospital y quince o dieciséis a la comunidad. Eso no dura ni un mes y siempre quedamos con un déficit de siete días sin luz. El peor de los casos fue dieciséis días sin luz. Esto ocurrió en octubre.
Αφήνουν πέντε ή τέσσερα βαρέλια στο νοσοκομείο και 15 ή 16 στην κοινότητα. Αυτό δεν διαρκεί ούτε ένα μήνα και εμείς μένουμε για επτά μέρες χωρίς φως. Το χειρότερο ήταν 16 μέρες χωρίς φως. Αυτό συνέβη τον Οκτώβριο.
Ο Jan είναι πολύ σίγουρος ότι ήταν εκείνος ο μήνας επειδή μέτρησε όλες τις μέρες. Έπρεπε να παρευρίσκονται σε γεννήσεις το βράδυ με φακούς και υπήρχε επίσης το πρόβλημα της έλλειψης των ασθενοφόρων και οποιουδήποτε τρόπου για να μεταφέρουν τους ασθενείς στη Nabasanuka:
Había veces [en que] yo tenía que ver cómo se morían varios pacientes [por no haber] ambulancia fluvial, y si se conseguía era pidiéndole favores a la comunidad: Con uno conseguía el motor, otro warao me prestaba la embarcación, otro me daba el aceite, otro me daba la gasolina…
Υπήρχαν φορές [όπου] είχα δει πολλούς ασθενείς να πεθαίνουν [εξαιτίας της έλλειψης] ασθενοφόρου για το ποτάμι, και αν κάτι επιτεύχθηκε ήταν με το να ζητάς χάρη στην κοινότητα: ένας έφερνε τον κινητήρα, άλλος άντρας από το Warao μου δάνειζε τη βάρκα, άλλος μου έδινε πετρέλαιο, άλλος έδινε τη βενζίνη…
Μια από τις σκληρές περιπτώσεις που έχει να θυμάται αυτός ο γιατρός ήταν όταν μια έγκυος γυναίκα από το Warao ήρθε στο νοσοκομείο με σοβαρές επιπλοκές από τον τοκετό. Στις απομακρυσμένες κοινότητες του Warao οι γυναίκες προτιμούν να γεννούν στο σπίτι, επειδή δεν έχουν τα μέσα για να ταξιδεύσουν στη Nabasanuka. Αυτές πηγαίνουν μόνο στο νοσοκομείο όταν υπάρχουν επιπλοκές με τις ωδίνες τοκετού. Αυτή η γυναίκα προσπάθησε να γεννήσει στην κοινότητά της; όταν έφτασε στο νοσοκομείο ήταν με επιπλοκές για δυο μέρες και το παιδί είχε πεθάνει μέσα της.
Καθώς ο Jan προσπάθησε να οργανώσει τον κινητήρα, τα καύσιμα και το πετρέλαιο, πέρασαν 30 λεπτά. Αυτοί έφτασαν στο Puerto Volcán στις επτά το βράδυ. Από εκεί κάλεσαν ασθενοφόρο. Δεν μπόρεσαν να ειδοποιήσουν νωρίτερα επειδή δεν υπήρχε ηλεκτρισμός στη Nabasanuka. Είκοσι λεπτά αργότερα έφτασε το ασθενοφόρο, αλλά η μητέρα είχε πεθάνει στο χειρουργείο τα μεσάνυχτα. Τότε ο Jan έπρεπε να βρει μια λύση για να διανυκτερεύσει και για να επιστρέψει την επόμενη μέρα στη Nabasanuka.
Η Περιφερειακή Αρχή Υγείας δεν παρείχε καμία υποστήριξη.