“Αν δε μιλάς ιαπωνικά”, είπε, “τότε δεν είσαι Γιαπωνέζα”. Φωτογραφία: Σιμπούχα, Τόκυο, S. (CC BY-SA 2.0), Flickr

Είναι κοινή αντίληψη ότι η ζωή σε διαφορετικές χώρες κατά τη διάρκεια των σχολικών ετών σου είναι μια ευλογία. Αυτό που οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν είναι ότι αυτή η ευλογία συνοδεύεται με ένα σχετικό ποσοστό κατάρας επίσης.

Γεννήθηκα στο Τόκιο και έζησα σε ένα εντελώς ιαπωνικό περιβάλλον μέχρι την ηλικία των 6 ετών. Στη συνέχεια, η δουλειά του πατέρα μου σε μια εμπορική εταιρεία μεταφέρθηκε στη Νέα Υόρκη. Πήγε πρώτος πριν από εμάς κι η μητέρα μου και εγώ ακολουθήσαμε, όταν τελείωσε το σχολικό έτος. Έχω ακόμα το άλμπουμ γεμάτο αποχαιρετιστήρια μηνύματα από τους συμμαθητές μου, που μου εύχονται καλή τύχη και εκφράζουν τις ελπίδες ότι θα με δουν όταν θα επιστρέψω.

Οι πρώτοι μήνες στη Νέα Υόρκη ήταν ένας εφιάλτης. Μη γνωρίζοντας αγγλικά, δεν καταλάβαινα λέξη απ’ όσα έλεγαν δάσκαλοι και συμμαθητές μου στο νηπιαγωγείο. Ο δάσκαλός μου εκνευριζόταν μαζί μου και με έβγαζε μισάωρες αποβολές στο διάδρομο, όπου κανείς δεν ενοχλούνταν από τα κλάματά μου. Η μόνη υποστήριξη που είχα στο σχολείο ήταν μια Γιαπωνέζα δασκάλα ESL, η οποία με βοηθούσε όταν μπορούσε, και μια φίλη μισή Γιαπωνέζα, που χρησιμοποιούσε τα λιγοστά ιαπωνικά που ήξερε προς όφελός μου. Η μητέρα μου ανησυχούσε για μένα και μου βρήκε έναν Άγγλο δάσκαλο. Καθώς ήμουν πολύ μικρή, δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να μείνει η γλώσσα στο μυαλό μου. Μετά από ένα χρόνο που μόνο άκουγα και καθόλου δε μιλούσα, την πρώτη μέρα της πρώτης τάξης, είχα μάθει με κάποιο τρόπο πώς να μιλάω και να γράφω στα αγγλικά.

Τα επόμενα χρόνια ήταν θολά. Αποκτούσα ολοένα και μεγαλύτερη επάρκεια, σε σημείο που προτιμούσα τα αγγλικά από τα ιαπωνικά. Έκανα πολλούς Αμερικανούς φίλους και υιοθέτησα τα ενδιαφέροντά τους: High School Musical, μπλούζες North Face, ξενύχτια σε άλλα σπίτια. Αλλά καθώς περνούσαν τα χρόνια, όλο και περισσότερα παιδιά από την Ιαπωνία σαν κι εμένα έρχονταν στο σχολείο. Καθώς αλληλεπιδρούσα μαζί τους, άρχισα να νιώθω σαν να ήμουν Αμερικανίδα, αλλά Γιαπωνέζα στην ψυχή.

Καθώς περνούσα το καλύτερο κομμάτι της ζωής μου, το όνειρο θρυμματίστηκε. Ο πατέρας μου μεταφέρθηκε στην Ιαπωνία και, φυσικά, κι η οικογένειά μας μαζί του. Έκλαιγα ασταμάτητα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το πάρτι με πίτσες που οργάνωσαν οι φίλοι μου την τελευταία μου μέρα στο σχολείο. Υποσχέθηκα ότι θα κρατούσα επαφή και θα βλεπόμαστε ξανά. Ήμουν δέκα χρονών.

Πίσω στην Ιαπωνία, ήμουν τώρα “επαναπατριζόμενη”. Έπρεπε να συνηθίσω ξανά δραστηριότητες όπως το να παίρνω το τρένο και να περπατώ στους δρόμους της πόλης. Αλλά η μεγαλύτερη αλλαγή ήταν οι άνθρωποι που θεωρούσα πως γνώριζα, που τώρα φαίνονταν τόσο διαφορετικοί και απόμακροι. Υπήρχε ένα δημοτικό σχολείο δίπλα στο παλιό μου νηπιαγωγείο κι έτσι πήγαινα στο ίδιο μέρος όπως πριν. Αλλά ήξερα μόνο τους μισούς στη μικρή μου τάξη. Παρόλ’ αυτά, θεώρησα ότι δεν θα είχα πρόβλημα να προσαρμοστώ.

Εκανα λάθος. Την πρώτη μέρα που γύρισα, η καλύτερή μου φίλη από το νηπιαγωγείο με παρουσίασε στον κύκλο φίλων της σαν το «κορίτσι από την Αμερική». Προετοιμαζόμενη για τις εξετάσεις μου στα αγγλικά για τις εισαγωγικές στο γυμνάσιο, ενώ όλοι οι άλλοι είχαν εξετάσεις στα ιαπωνικά, ο καθηγητής μου είπε να μη μελετώ αγγλικά στην τάξη, επειδή έκανε τους άλλους μαθητές νευρικούς. Το χειρότερο ήταν το μάθημα των αγγλικών. Μαθαίναμε είδη ψαριών, και η δασκάλα των αγγλικών, η οποία ήταν Γιαπωνέζα, είπε στην τάξη ότι το “cod” στα ιαπωνικά σήμαινε “σολομός” στα αγγλικά. Όταν τη διόρθωσα, με κατηγόρησε ότι “διέκοψα” το μάθημα και εμπόδιζα τους υπόλοιπους να μάθουν, και μου είπε ότι πρέπει να μη μιλάω. Από εκεί και πέρα, σταμάτησα να συμμετέχω στο μάθημα των αγγλικών και η δασκάλα μού έβαλε φριχτό βαθμό στον έλεγχό μου, επειδή “δε συμμετείχα”. Αυτά τα πράγματα επίσης με επηρέασαν εκτός τάξης: εμπιστευόμουν λιγότερο τους άλλους και φοβόμουν να μιλάω αγγλικά δημόσια.

Το γυμνάσιο που πήγα σε ηλικία 11 ετών ευνοούσε τους επαναπατριζόμενους, οπότε πίστεψα ότι η διακριτική μεταχείριση θα σταματούσε. Όμως, καθώς ήμαστε πολλοί σε αριθμό εμείς, κατέληξε να είναι ένα ακόμη πιο σκληρό μέρος. Η τάξη μου είχε έξι τμήματα. Οι επαναπατριζόμενοι χωρίστηκαν μεταξύ δύο τμημάτων, ενώ οι «κανονικοί» μαθητές που είχαν περάσει εισαγωγικές στα ιαπωνικά βρίσκονταν και στα έξι τμήματα. Οι μισοί από την τάξη μου ήταν επαναπατριζόμενοι, με τους οποίους έκανα αμέσως παρέα, καθώς όλοι είχαμε βιώσει παρόμοιες διακρίσεις στα δημοτικά που πηγαίναμε και καταλαβαίναμε τα συναισθήματα του άλλου. Οι άλλοι μαθητές, ωστόσο, δεν έβλεπαν με καλό μάτι το δέσιμό μας ούτε τους άρεσε το γεγονός ότι μιλούσαμε αγγλικά μεταξύ μας ούτε ότι οι εισαγωγικές μας εξετάσεις ήταν ευκολότερες από τα ιαπωνικά. Ήταν ευγενικοί μπροστά μας, αλλά μας κουτσομπόλευαν πίσω από τις πλάτες μας και σχολίαζαν ό,τι κάναμε. Θυμάμαι έντονα τη στιγμή που οι μη-επαναπατριζόμενοι στην τάξη μας έκαναν έναν κατάλογο με όλους εμάς και μας κατέταξαν από τον πιο συμπαθητικό ως τον πιο ανυπόφορο, μετά μας έδειξαν τον κατάλογο και γελούσαν με τις αντιδράσεις μας. Κάποιοι το βρήκαν αυτό τόσο τραυματικό που το έσβησαν από τις αναμνήσεις τους.

Το μόνο θετικό για αυτό το πρώτο έτος του γυμνασίου ήταν ότι έγινα μέρος μιας ομάδας φίλων που βασίζονταν ο ένας στον άλλο. Μετά το διάστημα που δεν είχα κανέναν, με τον οποίο να μοιραστώ τις εμπειρίες μου, τώρα είχα φίλους που καταλάβαιναν τι περνούσα.

Το δεύτερο έτος του γυμνασίου ήταν πιο χαλαρό. Μέχρι τότε, πολλοί ήταν αρκετά μεγάλοι και συνειδητοποιούσαν ότι το να είσαι επικριτικός δεν ήταν η γιατρειά για όλα. Το σχολείο έγινε διασκεδαστικό και άρχισα μάλιστα να κάνω φίλους, που δεν ήταν επαναπατριζόμενοι. Αλλά τώρα που οι φασαρίες στην τάξη τελείωσαν, άρχισα να αισθάνομαι ότι με κρίνει η κοινωνία. Όταν με τους φίλους μου μιλούσα δημόσια στα αγγλικά, οι ενήλικες κοίταζαν, ψιθύριζαν ή μας έδειχναν και με το δάχτυλο. Καθώς το στυλ των ρούχων μας ήταν διαφορετικό από άλλους Ιάπωνες εφήβους, ο κόσμος μας κοίταζε με τα σκούρα σορτς και τα φανελάκια. Στα εστιατόρια, όταν, αφότου μιλούσαμε αρχικά αγγλικά μεταξύ μας, έπειτα παραγγέλναμε στα ιαπωνικά, οι σερβιτόροι συμπεριφέρονταν λες και ήμαστε από άλλο πλανήτη.

Στη συνέχεια, η οικογένειά μου έμαθε ότι θα μετακομίσουμε για άλλη μια φορά, αυτή τη φορά στην Αυστραλία για δύο χρόνια για την εργασία του πατέρα μου. Ήμουν λυπημένη που άφηνα τους νέους φίλους μου, που με καταλάβαιναν, αλλά και εγώ ήμουν ενθουσιασμένη από την προοπτική να ξεφύγω από την κρίση της ιαπωνικής κοινωνίας και να γίνω αυτή που πραγματικά θα ήθελα να είμαι.

Στην Αυστραλία, έκανα φίλους που δεν με έκριναν και με τους οποίους ένιωθα άνετα ανεξαρτήτως στιγμής. Το σχολείο μου και οι συνομήλικοί μου με ενθάρρυναν να δοκιμάσω νέα πράγματα και να ακολουθήσω το αυτό που μου άρεσε. Πιστεύω ότι αυτό με βοήθησε να αναπτύξω μια καλύτερη κατανόηση του ποια πραγματικά είμαι, κάτι που δεν μπορούσα να κατανοήσω στην Ιαπωνία.

Σιγά-σιγά άρχισα να χάνω επαφή με την Ιαπωνία. Κράτησα επαφή με νέα από την Ιαπωνία και τους φίλους μου, καθώς αυτά τα πράγματα ήταν μέρος της ταυτότητάς μου, αλλά άρχισα να ξεφτίζουν αξίες και κρίσεις για τους ανθρώπους και να βλέπω τους άλλους μέσα από μια λιγότερο προκατειλημμένη ματιά.

Δύο χρόνια πέρασαν αστραπή και προτού να το συνειδητοποιήσω, ήρθε η ώρα να φύγω. Επέστρεψα στην Ιαπωνία οπλισμένη με τις διασυνδέσεις και την αυτογνωσία που κέρδισα στην Αυστραλία, έτοιμη να τις ενσωματώσω στην καθημερινή μου ζωή στο σχολείο μου στην Ιαπωνία. Ήλπιζα ότι οι άνθρωποι εκεί θα μεγάλωναν και θα καταλάβαιναν πώς έβλεπα τον εαυτό μου τώρα.

Ενώ πολλοί από τους συμμαθητές μου στο σχολείο είχαν αλλάξει πράγματι και μας δέχονταν και μάλιστα βασίζονταν στους επαναπατριζόμενους για στήριξη, το ιαπωνικό κοινό δεν είχε αλλάξει και αισθανόμουν τη διαφορά οπτικής, ακόμη πιο έντονα τώρα που ήμουν μεγαλύτερη.

Όταν ήμουν 16 ετών, μελετούσα για τις εξετάσεις SAT Παγκόσμιας Ιστορίας με έναν φίλο σε ένα τοπικό πολυκατάστημα. Καθώς συζητούσαμε για τη Γαλλική Επανάσταση, ένας ηλικιωμένος άνδρας ήρθε στο τραπέζι μας και ρώτησε αν είμαστε Ιάπωνες. Απάντησα, όσο ευγενικά μπορούσα, ότι ήμαστε όντως. Στη συνέχεια ρώτησε γιατί διαβάζαμε και μιλούσαμε στα αγγλικά. Τον ρωτήσαμε τι θεωρούσε λάθος σε αυτό. Η απάντησή του, για μένα, αποτελεί την επιτομή της στάσης των Ιαπώνων έναντι των μη ιαπωνικών πραγμάτων. “Λοιπόν, αν δεν μιλάτε στα ιαπωνικά”, είπε, “δεν είστε Ιάπωνες. Αν μιλάτε αγγλικά ή γαλλικά ή οτιδήποτε μιλάτε, στα τσακίδια από τη χώρα μου. Να πάτε να βρείτε άλλο μέρος να ζήσετε! Κανείς εδώ δεν σας θέλει. Δεν ανήκετε σε εμάς!”. Τα λόγια του μου προκάλεσαν έκπληξη και ούτε ο φίλος μου ούτε εγώ μπορούσαμε να αρθρώσουμε μια απάντηση στο παράλογο, στενόμυαλο και επιθετικό συμπέρασμα, στο οποίο είχε φτάσει ο άνθρωπος αυτός απλά κοιτάζοντας το γεμάτο γράμματα βιβλίο μας.

Ένα παρόμοιο πράγμα συνέβη, όταν ο φίλος μου και εγώ μιλούσαμε αγγλικά στο σιδηροδρομικό σταθμό, όπως κάνουμε συνήθως και πέσαμε κατά λάθος πάνω σε μια ηλικιωμένη κυρία. Είπαμε “συγγνώμη” στα ιαπωνικά και αυτή απάντησε: “Α, Ιάπωνες είστε; Τότε να μιλάτε πάντα ιαπωνικά, ξένοι!”

Στα δύο χρόνια που ήμουν μακριά, είναι πιθανό ότι το ιαπωνικό κοινό όχι μόνο δεν κατάφερε να αλλάξει – είχε γίνει χειρότερο. Με τόσους πολλούς τουρίστες που έρχονται στην Ιαπωνία, μεταξύ άλλων, τα ιαπωνικά αισθήματα εθνικισμού φαίνεται να έχουν αυξηθεί, ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων.

Τώρα, όμως. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου ως τίποτε άλλο παρά μια επαναπατριζόμενη. Όλα όσα είμαι και κάνω επηρεάζονται από την εμπειρία της ζωής μου στο εξωτερικό. Έχω πλέον μια ευρύτερη άποψη για τα πράγματα και καταλαβαίνω ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές κουλτούρες και απόψεις στον κόσμο. Σε μια μονοπολιτισμική κοινωνία όπως η Ιαπωνία, μπορεί να είναι δύσκολο για τους φίλους μου που δεν είναι σαν και μένα να κατανοήσουν αυτήν την άποψη, αλλά ξέρω ότι μπορώ να βασίζομαι στους φίλους σαν και μένα. Δεδομένου ότι υπάρχουν λίγοι από εμάς, μαζευόμαστε μαζί. Η ιαπωνική κοινωνία μπορεί να είναι επικριτική προς εμάς, αλλά πάντα γνωρίζω ότι θα έχω στο πλευρό μου τους φίλους μου τους επαναπατριζόμενους.