“Ξέρεις ότι η κόρη σου θα έχει επίσης παιδιά και ο Θεός θα βάλει το χέρι του να μην καταλήξουν στη θέση μου.” Η Kamila τα χώνει στον εραστή της, Kairat στην Καζακική ταινία Tokal.
Η ακόλουθη δημοσίευση αποτελεί μέρος του ειδικού εγχειρήματος των Global Voices “Χαμένοι στην Μετάφραση στην Κεντρική Ασία”, το οποίο διερευνά τις ιδιαιτερότητες των γλωσσών της περιοχής.
Για πρώτη φορά γνώρισα τον όρο tokol, όταν η φίλη μου συζητούσε για το αυτοκίνητο που ήθελε να αγοράσει. Η πρώτη της επιλογή ήταν το Toyota RAV4, αλλά ο μακρινός συγγενής που είχε υποσχεθεί να την βοηθήσει να βρει κάποιον πωλητή αντιτάχθηκε. Της εξήγησε ότι το Toyota RAV4 είχε φήμη ως αυτοκίνητο που αγόραζαν οι άντρες για το tokol τους.
Το ανέκδοτο εξήγησε πόσο βαθιά ενσωματώθηκε ο θεσμός του tokol στο κοινωνικοπολιτιστικό τοπίο του Κιργιζιστάν. Η πλησιέστερη δυνατή μετάφραση της λέξης της κιργιζικής γλώσσας είναι “νεότερη σύζυγος”. Αλλά αυτό δεν ανταποκρίνεται πλήρως σε αυτόν τον κοινωνικά φορτισμένο όρο, που έχει εξίσου κοινωνικά φορτισμένο ισοδύναμο στο γειτονικό Καζακστάν — tokal.
Ακούστε [1] έναν Κιργίζιο ομιλητή να λέει, “Εγώ και η tokol έχουμε δύο παιδιά μαζί”:
https://globalvoices.org/wp-content/uploads/2017/05/Voice_170528_2-_1_.mp3 [2]Ενώ η πολυγαμία έχει μακρά ιστορία και στις δύο χώρες, η σύγχρονη tokol είναι λιγότερο μία δεύτερη σύζυγος και περισσότερο μία επιπλέον γυναίκα, που μπορεί να εκπληρώσει τους ρόλους της συζύγου, της ερωμένης και της συμβούλου ταυτόχρονα, διατηρώντας ταυτόχρονα χαμηλό προφίλ, ώστε να μην καταστρέψει την “πρώτη” οικογένεια του άνδρα.
Οι σύζυγοι Tokol αντιμετωπίζουν δημόσιο στιγματισμό, ιδίως μεταξύ των γυναικών, οι οποίες συχνά θεωρούν ότι επιδιώκουν την ευτυχία εις βάρος των κύριων οικογενειών των ανδρών.
Ένα δημοφιλές ρώσικο τραγούδι στο YouTube, το “I am a Tokal, and I Don’t Have a Soul” (Είμαι Tokal και δεν έχω ψυχή), απευθύνει αυτό το στερεότυπο και περιγράφει μία tokal ως “το πρόωρο παιδί της χώρας μας”.
Μία ιδιαίτερη πρακτική
Ενώ η tokol ή tokal δεν είναι σε καμία περίπτωση η δεύτερη σύζυγος, όπως προβλέπεται στην ισλαμική παράδοση, οι άνδρες χρησιμοποιούν τη χρήση του ισλαμικού τελετουργικού του nikah για να νομιμοποιήσουν τις εξωσυζυγικές σχέσεις τους στις δύο χώρες, όπου η πολυγαμία παραμένει παράνομη.
Το γεγονός αυτό ήρθε στο προσκήνιο το 2012, όταν ψηφίστηκε σχέδιο νόμου [3] για την προστασία των νυφών θυμάτων απαγωγής στο κοινοβούλιο της Κιργιζίας. Το νομοσχέδιο αποσκοπούσε να επιβάλει πρόστιμα σε θρησκευτικούς κληρικούς, που ευλογούν γάμους που δεν έχουν εγγραφεί στο κράτος. Η δραματική ψηφοφορία διαίρεσε τους άνδρες και τις γυναίκες νομοθέτες.
Οι άρρενες νομοθέτες, εξήγησε μία γυναίκα βουλευτής, δεν υποστήριζαν απαραιτήτως το έγκλημα της απαγωγής της νύφης, αλλά μάλλον “ψήφισαν για να υπερασπιστούν τα ιδιωτικά τους συμφέροντα”, δηλαδή το δικαίωμά τους σε μία έγκριση από τον μουλά για tokol.
Το Toyota RAV 4, φαινομενικά μέρος του θεσμού των tokol στην Κιργιζία. Creative commons.
Δεύτερη σύζυγος, δεύτερη καλύτερη
Οι γυναίκες Tokol δεν απολαμβάνουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα ή την κοινωνική θέση με τη νόμιμη σύζυγο του άνδρα. Τα παιδιά τους έρχονται επίσης τελευταία στη σειρά, όταν πρόκειται για θέματα κληρονομικής διαδοχής και κληρονομιάς, αν και υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως όταν οι άνδρες παίρνουν μία tokol για τον ρητό λόγο της παράτασης της γραμμής αίματος τους μέσω ανδρών απογόνων.
Ανεπιβεβαίωτες εικασίες [4] υποδηλώνουν ότι ο μακρόχρονος πρόεδρος του Καζακστάν Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, ο οποίος έχει τρεις κόρες από την επίσημη σύζυγό του Σάρα Ναζαρμπάγιεβα, μπορεί να έχει περάσει αυτή τη διαδρομή.
Αλλά ακόμα και αν υπήρχε αλήθεια στις φήμες ότι ο Ναζαρμπάγιεφ έχει αποκτήσει άρρενες κληρονόμους μέσω άλλων γυναικών, ήταν η Σάρα και όχι η προεδρική tokal, που συνόδευσε τον ισχυρό άνδρα στην επίσκεψή του στο Ηνωμένο Βασίλειο για να συναντηθεί με τον τότε πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον και την Βασίλισσα το 2015.
Είναι αρκετά ταιριαστό, λοιπόν, το ότι οι λαοί της Κιργιζίας και του Καζακστάν χρησιμοποιούν επίσης τη λέξη tokol ή tokal ως επίθετο που αναφέρεται σε βοοειδή που δεν μπορούν να αναπτύξουν κέρατα [5]. Όπως και τα βοοειδή χωρίς κέρατα, οι γυναίκες tokol βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, εκπληρώνοντας όλους τους παραδοσιακούς ρόλους μίας συζύγου, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν δίκαιη μεταχείριση για τον εαυτό τους και τα παιδιά τους.
Αυτή η μειονεκτική θέση δεν είναι ποτέ πιο εμφανής από ό,τι στην περίπτωση ενός χωρισμού από τον σύζυγο ή ενός θανάτου — τα νόμιμα δικαιώματα είναι για τις νόμιμες συζύγους.
Η Tokal φτάνει στην κινηματογραφική οθόνη
Λιγότερο από το ένα τέταρτο των γυναικών δήλωσε ότι θα συμφωνούσε να είναι μία tokol [6] σύμφωνα με δημοσκόπηση που διενήργησε η ιστοσελίδα limon.kg, της Κιργιζίας, ωστόσο, για τους πλούσιους άντρες που εισέρχονται αργά στην ενηλικίωση τόσο στο Κιργιστάν όσο και στο Καζακστάν, μία tokol έχει γίνει προσδοκία.
Το ζήτημα διερευνάται δραματικά στην ταινία Tokal που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε σκηνοθεσία ενός Καζάκου σκηνοθέτη, του Gaukhar Nurtas, και επικεντρώνεται γύρω από μία εύπορη και ευτυχισμένη οικογένεια του Καζακστάν, που βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης, όταν ο πατριάρχης της οικογένειας Kairat ξεκινά μία σχέση με μία νεαρή γυναίκα, την Kamila.
Η κατάσταση περιπλέκεται όταν η Kamila γεννά τον γιο που δεν κατάφερε να έχει ο Kairat με την πρώτη του σύζυγο, την Bota. Στο επίκεντρο της ταινίας είναι το ερώτημα αν ο θεσμός της tocal μπορεί να θεωρηθεί καζακική παράδοση ή απλώς μία πολυτέλεια που ένας πλούσιος άνθρωπος επιτρέπει στον εαυτό του.