Καθημερινά, οι εφημερίδες σε όλη τη Βραζιλία κατακλύζονται με ζοφερές επικεφαλίδες για το Ρίο ντε Τζανέιρο, δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βραζιλίας και πατρίδα για πολλές από τις εικόνες που βρίσκονται στις καρτ-ποστάλ της χώρας.

Μερικά παραδείγματα τίτλων από πρωτοσέλιδα:

«14χρονο κορίτσια σκοτώθηκε μέσα σε σχολείο», «Κάθε δύο μέρες ένας αστυνομικός σκοτώνεται στο Ρίο ντε Τζανέιρο», «Ληστές χρησιμοποίησαν στρατιωτικά τυφέκια για ληστεία σε φαρμακείο», «Ο Πρόεδρος Temer στέλνει 8.500 στρατό, ναυτικό και αεροπορία στο Ρίο».

Το 2017, με οικονομική κρίση και δημόσιους πόρους υπό πίεση, η βία στο Ρίο ντε Τζανέιρο έφθασε στα υψηλότερα επίπεδα σε μια δεκαετία. Μία ΜΚΟ έχει καλέσει ακόμη και τον ΟΗΕ να παρέμβει.

Αυτές οι ιστορίες καθίστανται συνηθισμένες και είναι απαράδεκτες – ή τουλάχιστον αυτό λέει η διοίκηση μιας τοπικής εφημερίδας. Σε ένα σημείωμα του εκδότη με ημερομηνία 16 Αυγούστου, με τίτλο «Αυτό δεν είναι φυσιολογικό», η εφημερίδα Extra – διάσημη για τη λεπτομερή κάλυψη της βίας στο Ρίο – δήλωσε ότι θα δημιουργήσει ένα νέο τμήμα με τίτλο «Πόλεμος του Ρίο». Όλα τα ρεπορτάζ για τη βία από την πόλη θα δημοσιεύονται πλέον σε αυτό το τμήμα. Εξήγησαν τα κίνητρα πίσω από την απόφασή τους:

O EXTRA continuará a noticiar os crimes que ocorrem em qualquer metrópole do mundo: homicídios, latrocínios, crimes sexuais… Mas tudo aquilo que foge ao padrão da normalidade civilizatória, e que só vemos no Rio, estará nas páginas da editoria de guerra. (…) foi a forma que encontramos de berrar: isso não normal! É a opção que temos para não deixar nosso olhar jornalístico acomodado diante da barbárie.

Η EXTRA θα συνεχίσει να γράφει για το είδος των εγκλημάτων που συμβαίνουν σε οποιαδήποτε μεγάλη πόλη στον κόσμο: ανθρωποκτονίες, ληστείες, σεξουαλικά εγκλήματα … Ωστόσο, όλα όσα αποκλίνουν από το πρότυπο της πολιτισμένης κανονικότητας και που βλέπουμε μόνο στο Ρίο, θα τα βλέπουμε στις σελίδες του πολεμικού ρεπορτάζ. (…) αυτός είναι ο δικός μας τρόπος να φωνάξουμε: αυτό δεν είναι φυσιολογικό! Είναι η εναλλακτική λύση που πρέπει να αποφύγουμε: να συνηθίσει το δημοσιογραφικό μας μάτι ενάντια στη βαρβαρότητα.

Σε ένα τετράλεπτο βίντεο που κοινοποιείται στο Facebook, ο αρχισυντάκτης της Extra, Octávio Guedes, λέει ότι η απόφαση δεν είναι κάτι, για το οποίο υπερηφανεύεται, αλλά μάλλον ένα σημάδι αποτυχίας:

O Extra deve ser o único jornal do planeta que tem uma editoria de guerra em um país que não reconhece a guerra.

Η Extra πρέπει να είναι η μόνη εφημερίδα στον πλανήτη που έχει ένα τμήμα πολεμικού ρεπορτάζ σε μια χώρα που δεν αναγνωρίζει τον πόλεμο.

Στο ίδιο βίντεο, ένας από τους δημοσιογράφους της εφημερίδας λέει ότι σύμφωνα με το Ινστιτούτο Δημόσιας Ασφάλειας του Ρίο ντε Τζανέιρο υπάρχουν 843 περιοχές στην πόλη που βρίσκονται υπό τον έλεγχο εγκληματικών οργανώσεων.

Η σύνταξη αναφέρει επίσης:

Temos consciência de que o discurso de guerra, quando desvirtuado, serve para encobrir a truculência da polícia que atira primeiro e pergunta depois. Mas defendemos a guerra baseada na inteligência, no combate à corrupção policial, e que tenha como alvo não a população civil, mas o poder econômico das máfias e de todas as suas articulações.

Γνωρίζουμε ότι ένας διάλογος περί πολέμου, όταν διαστρεβλώνεται, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει επιθετικές πράξεις από μια αστυνομική δύναμη που πρώτα πυροβολεί και ύστερα ρωτάει. Αλλά υπερασπιζόμαστε τον πόλεμο με βάση τη νοημοσύνη, την καταπολέμηση της διαφθοράς της αστυνομίας και το ότι έχει ως στόχο όχι τους απλούς πολίτες, αλλά την οικονομική δύναμη του όχλου και όλων των συνεργατών του.

Μήπως η λέξη “πόλεμος” κάνει περισσότερο κακό παρά καλό;

Σε άρθρο που δημοσίευσε η Intercept Brasil, η δημοσιογράφος Cecília Oliveira υποστηρίζει ότι με το χαρακτηρισμό της βίας στο Ρίο ως «πόλεμο», τα ΜΜΕ ίσως καταλήξουν να δικαιολογούν μια αποτυχημένη πολιτική δημόσιας ασφάλειας και ακόμη και να παρεμποδίζουν την αστυνομική ευθύνη.

Não é uma guerra. É o resultado de corrupção, mau planejamento – como o próprio Extra mostrou, ao analisar as operações do Exército no Rio, somados a falta de investimentos em pessoal e inteligência e o descaso histórico – e complacente – com áreas do estado. Lembrando que o Estado é maior que a capital.

Αυτός δεν είναι πόλεμος. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της διαφθοράς, ο κακός σχεδιασμός – όπως παρουσίασε και η ίδια η Extra με την ανάλυση των επιχειρήσεων του Στρατού στο Ρίο – μαζί με μια έλλειψη επενδύσεων σε ανθρώπινους πόρους και νοημοσύνη και στην ιστορική και εφησυχαστική παραμέληση των δημόσιων υπηρεσιών. Μία υπενθύμιση: η πολιτεία του Ρίο ντε Τζανέιρο δεν είναι μόνο η πρωτεύουσα, είναι μεγαλύτερη από την πρωτεύουσα.

Για τη Cecília, το να λέγεται ότι το Ρίο ντε Τζανέιρο είναι “η πιο βίαιη περιοχή στη Βραζιλία” είναι ανακριβές: “22 από τις 30 πιο βίαιες πόλεις στη Βραζιλία βρίσκονται στις βόρειες και βορειοανατολικές περιοχές, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2015 (τα τελευταία διαθέσιμα). Καμιά από αυτές δε βρίσκεται στην πολιτεία του Ρίο ντε Τζανέιρο. Όταν βλέπουμε τα ποσοστά ανθρωποκτονίας [κατά πολιτεία], το Ρίο κατατάσσεται στην 16η θέση”, γράφει.

Η Extra είναι ιδιοκτησία της εταιρείας Globo, του μεγαλύτερου ομίλου ΜΜΕ της Λατινικής Αμερικής, ο οποίος, όπως τονίζει η Cecília, απηχεί εδώ και δεκαετίες τις πολιτικές δημόσιας ασφάλειας του κράτους. Μεταξύ αυτών των πολιτικών ασφάλειας ήταν η δημιουργία της Μονάδας Αστυνόμευσης UPP που ξεκίνησε στο Ρίο το 2003 και σκοπός της οποίας είναι η εξάπλωση της μαζικής αστυνομίας προκειμένου να «κατακτήσει» μια φαβέλα και να δημιουργήσει μόνιμη μονάδα εκεί. Ενώ αρχικά μειώνονταν οι βίαιοι θάνατοι, η UPP βρέθηκε στο στόχαστρο τα τελευταία χρόνια μετά από πολυάριθμες αναφορές περί παρενόχλησης και καταπίεσης από φτωχές κοινότητες, αυτές ακριβώς που θα έπρεπε να προστατεύουν οι νεοσύστατες αστυνομικές μονάδες.

Στη σελίδα του στο Facebook, ο δημοσιογράφος João Paulo Charleaux ανέφερε ένα άρθρο που έγραψε το 2010, όπου συζητά γιατί η βία στο Ρίο δεν πληροί τα απαραίτητα κριτήρια – όπως ορίζονται από τις Συμβάσεις της Γενεύης – για να χαρακτηριστεί «εμφύλιος πόλεμος». Αναφέρει:

Além do debate jurídico, há uma consequência humana grave em dizer que há uma guerra no Rio. Ao fazer isso, a sociedade estimula o Estado a agir com meios e métodos próprios de uma guerra, incursionando num território ‘inimigo’, onde os civis são apenas borrões na paisagem, candidatos aos ‘danos colaterais’ e às “balas perdidas'”.

Εκτός από τη νομική συζήτηση, υπάρχουν σοβαρές ανθρώπινες συνέπειες, όταν λέμε ότι υπάρχει πόλεμος στο Ρίο. Με αυτόν τον τρόπο, η κοινωνία διεγείρει το κράτος να ενεργεί με μέσα και μεθόδους που είναι χαρακτηριστικές ενός πολέμου, εισερχόμενο σε μια «εχθρική» επικράτεια, όπου ένα αστικό πρόσωπο είναι μόνο μια θαμπάδα στο τοπίο, υποκείμενη σε «παράπλευρες απώλειες» και «αδέσποτες σφαίρες».

Με πόλεμο ή όχι, οι κάτοικοι στις φαβέλες του Ρίο συνεχίζουν να υποφέρουν. Έχει περάσει μια εβδομάδα από τότε που η αστυνομία ανέβηκε στο λόφο του Jacarezinho για να εκδικηθεί το θάνατο ενός αξιωματικού. Εν μέσω όλης της βίας, ένα άλλο περιστατικό έγινε πρωτοσέλιδο: ένας πωλητής φρούτων σκοτώθηκε, αφού πυροβολήθηκε από ελικόπτερο της αστυνομίας.