“Η ανθρωπολογία προέκυψε σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή και, ειδικά στο ξεκίνημά της, χρησιμοποιήθηκε για επεκτατικούς, αποικιοκρατικούς και καταπιεστικούς σκοπούς. Όμως πιστεύω ότι αυτό συνέβη και με πολλές άλλες επιστήμες […] Η ανθρωπολογία εξελίχθηκε με την ενσωμάτωση άλλων φωνών και απόψεων…” Elena García, φωτογραφία από την διαδικτυακή πύλη Afroféminas. Δημοσιεύεται με άδεια.

Η Elena García είναι από τη Μαδρίτη. Σπούδασε Φιλοσοφία, Ανθρωπολογία, Συνεργασία, ειδικεύθηκε σε θέματα που αφορούν το φύλο και εργάστηκε με πολίτες με μεταναστευτική εμπειρία στην Ισπανία και ως εθελόντρια για την ανάπτυξη σε μέρη όπως η Κολομβία, η Σενεγάλη ή η Ισημερινή Γουινέα. Τη στιγμή που, από την πλευρά του αντιρατσιστικού ακτιβισμού, αμφισβητείται δυναμικά η ανθρωπολογία και η αναπτυξιακή συνεργασία, εκείνη είχε ανάγκη από απαντήσεις, απαντήσεις για μια γυναίκα με αφρικανική καταγωγή που έχει ζήσει σε τρεις ηπείρους. Και εδώ θα τις βρείτε:

Η ανθρωπολογία είναι μια κοινωνική επιστήμη που συζητήθηκε πολύ από την αντιαποικιοκρατική προοπτική. Τι πιστεύεις για αυτές τις κριτικές; Είναι πρόβλημα της ανθρωπολογίας ή του ανθρωπολόγου;

Σωστά, η ανθρωπολογία προέκυψε σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή και, ειδικά στο ξεκίνημά της, χρησιμοποιήθηκε για επεκτατικούς, αποικιοκρατικούς και καταπιεστικούς σκοπούς. Όμως πιστεύω ότι αυτό συνέβη και με πολλές άλλες επιστήμες, γι'αυτό και κάποιες φορές οι κριτικές αυτές μου φαίνονται άδικες. Η ανθρωπολογία εξελίχθηκε με την ενσωμάτωση άλλων φωνών και απόψεων οπότε πιστεύω ότι δεν πρέπει να κρατήσουμε αυτή την απαρχαιωμένη και ξεπερασμένη εικόνα.

Είναι δυνατή η ύπαρξη μιας αντιαποικιοκρατικής ανθρωπολογίας;

Σίγουρα είναι δυνατή. Η ανθρωπολογία δεν είναι μια αποικιοκρατική επιστήμη εξ ορισμού, παρόλο που χρησιμοποιήθηκε σε συγκεκριμένα πλαίσια ή με συγκεκριμένους στόχους.

Η ανθρωπολογία είναι η μελέτη του ανθρώπου στις πιο ευρείες εκδοχές του. Εγώ θα χρησιμοποιούσα το παράδειγμα του Cheikh Anta Diop, που διεξάγει μια πολύ ενδιαφέρουσα και ακριβή έρευνα γύρω από τις συνεισφορές της μαύρης αφρικανικής κουλτούρας που η Δύση συχνά αγνοούσε ή υποτιμούσε.

Συνεργασία και ανάπτυξη: Μια προβληματική ανταλλαγή

Έχεις εργαστεί πολύ καιρό ως εθελόντρια για την ανάπτυξη, έναν άλλο αμφιλεγόμενο τομέα. Γιατί νομίζεις ότι συμβαίνει αυτό;

Η αναπτυξιακή συνεργασία είναι αμφιλεγόμενη επειδή γενικά λειτουργεί ως ένα ακόμα στοιχείο επιβολής δυτικών τρόπων και απόψεων για τη ζωή σε άλλα μέρη του πλανήτη. Δεν γίνεται προσπάθεια να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής των δικαιούχων πληθυσμών αλλά προσπαθούν να τις εντάξουν μέσα στο σύστημα και αυτό είναι λάθος και επικίνδυνο.

Μια από τις πιο ξεκάθαρες περιπτώσεις σχετικά με αυτό είναι τα προγράμματα φύλου και χειραφέτησης των γυναικών που είναι πολύ στη μόδα τελευταία. Βασίζονται σε υποθέσεις του δυτικού και λευκού φεμινισμού χωρίς να πραγματοποιούν πρώτα μια έρευνα γύρω από αυτόν οπότε θεωρούν ως προόδους και επιτυχίες καταστάσεις που δεν έχουν λόγο να θεωρούνται ως τέτοιες.

Η εργασία σε αυτό τον τομέα με τους αντισυμβαλλόμενους, μπορεί να είναι η λύση; Και η συνεργασία Νότου-Νότου;

Ναι και όχι. Η εργασία με τους αντισυμβαλλόμενους είναι περίπλοκη. Μερικές φορές πρόκειται για συνειδητοποιημένες οργανώσεις που θέλουν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής των πληθυσμών για τους οποίους δουλεύουν όμως άλλες φορές, η πλειοψηφία, είναι ακόμα ένα γρανάζι στο μηχάνημα. Έχουν μάθει να λειτουργούν με τους δυτικούς, να τους λένε αυτό που θέλουν να ακούσουν, να τους δείχνουν αυτό που θέλουν να δουν και ακόμα, όσο διεστραμμένο και αν ακούγεται, να δρουν ως μεσάζοντες μεταξύ αυτών και των κοινοτήτων, πάντα με επωφελές τρόπο για τις ίδιες. Έχουν γίνει ένα είδος ελίτ μεσαζόντων που τους απασχολούν περισσότερο τα συμφέροντά τους από τις πραγματικές ανάγκες των δικαιούχων πληθυσμών.

Η συνεργασία Νότου-Νότου είναι απαραίτητη όμως μόνο εάν πραγματικά εξυπηρετεί τα συμφέροντα των χωρών που συμμετέχουν και εάν πραγματοποιείται με σοβαρό και αυστηρό τρόπο. Κάποιες φορές χρησιμοποιείται ως μέθοδος για την επέκταση εθνικών συμφερόντων μεγάλων αναδυόμενων χωρών και τότε βρισκόμαστε μπροστά στο ίδιο πρόβλημα.

Ταυτότητες και πλαίσια

Εσύ είσαι Αφρο-ισπανίδα και έχεις ζήσει σε δύο αφρικανικές και μια αμερικανική χώρα με μεγάλο πληθυσμό αφρικάνικής καταγωγής. Πιστεύεις ότι αυτό βοήθησε στο να σε υποδεχτούν;

Δεν ξέρω, νομίζω ότι κατά ένα μέρος είναι έτσι, ειδικά στη Λατινική Αμερική όπου υπάρχει μια σχετική αναγνώριση και αδελφοποίηση μεταξύ των ατόμων και των κοινοτήτων αφρικανικής καταγωγής.

Στην Αφρική είναι διαφορετικό. Ένα από τα πράγματα που με εξέπληξε περισσότερο στην Αφρική είναι ότι οι άνθρωποι με έλεγαν “λευκή”. Στην αρχή ήταν ένα αληθινό σοκ για μένα.

Φαντάζομαι ότι όταν έφτασες στην Αφρική σταμάτησες να είσαι άφρο για να γίνεις “toubab” [αφρικανική λέξη για άτομα Ευρωπαϊκής καταγωγής]… Είναι δύσκολο να επισκευάσεις μια ταυτότητα από το περιβάλλον;

Ακριβώς. Είναι πολύ δύσκολο επειδή πας με την ιδέα να νιώσεις ότι σε αναγνωρίζουν και αυτή η διαδικασία δεν συμβαίνει πάντα. Αντίθετα, συχνά καταλήγεις να είσαι “υπεύθυνη” για μια ολόκληρη ιστορία που είναι πάνω από τις δυνάμεις σου και της οποίας, κατά κάποιο τρόπο, είσαι και συ αποτέλεσμα.

Τελικά οι μιγάδες είμαστε ξένοι σε κάθε τόπο και αυτό είναι κάτι με το οποίο μαθαίνουμε να ζούμε.

Μιλώντας για την αφρο-ισπανική καταγωγή σου, πως ενσωμάτωσες εσύ την πολλαπλή ταυτότητά σου σε μια χώρα όπως η Ισπανία; Και πως την ενσωμάτωσε η Ισπανία; Θα μπορούσες να είσαι αντικείμενο μιας ανθρωπολογικής ανάλυσης;

Όπως όλοι τις γενιάς μου που έχουν αφρικανική καταγωγή, πέρασα από συνεχόμενες διαδικασίες σχετικά με την ταυτότητα, διαφορετικές και συχνά περίπλοκες.

Δεν είναι εύκολο να είσαι διαφορετικός σε μια χώρα όπως η Ισπανία και δεν είναι εύκολο να νιώσεις ότι δεν σε αναγνωρίζουν μέσα στην ίδια σου τη χώρα.

Σχετικά με την Ισπανία, θα σου πω ότι και εκείνη έχει περάσει από διαφορετικές στιγμές όσον αφορά τον πληθυσμό της με αφρικανική καταγωγή. Αρχικά, όταν ήμουν μικρή, ήμουν ένα μεμονωμένο και περίεργο γεγονός και οι άνθρωποι με συνέχαιραν που μιλούσα “τόσο καλά τα ισπανικά”. Γύρω στο 2000, η αφρικανική καταγωγή συσχετίστηκε ανεπανόρθωτα με τη μετανάστευση και απέκτησε αρνητικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν ειδικά τις γυναίκες. Σήμερα θέλω να πιστεύω ότι βρισκόμαστε σε μια διαφορετική φάση, υπάρχει μεγαλύτερη χειραφέτηση, ορατότητα και αναγνώριση του πληθυσμού με αφρικανική καταγωγή παρόλο που ακόμα υπάρχει πολύ άγνοια.

Σίγουρα θα έπρεπε να είμαι αντικείμενο ανθρωπολογικής ανάλυσης. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα.

Με τι προγράμματα ασχολείσαι τώρα; Τι σχέδια έχεις για το μέλλον;

Τώρα επιστρέφω σπίτι, συγκεντρώνομαι στις διαδικασίες χειραφέτησης της κοινότητας με αφρικανική καταγωγή που λαμβάνουν χώρα κυρίως στη Μαδρίτη. Ήταν πολύ όμορφο να επιστρέψω και να βρω τόσα ενεργά κινήματα με τα οποία μοιράζομαι μια κοινή εμπειρία και μια επιθυμία για αλλαγή. Είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό που συμβαίνει, μας εμπλουτίζει.

Θα ήθελα να συγκεντρωθώ περισσότερο στην ένταξη του μεταναστευτικού πληθυσμού στην Ισπανία. Για την ώρα δεν θα ήθελα να δουλέψω στο εξωτερικό για λίγο καιρό επειδή αγαπώ τη Μαδρίτη και μου έλειψε πολύ αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Η ζωή μας ξαφνιάζει πάντα.