Παράσταση στο ƏSA, το πρώτο θέατρο στο Αζερμπαϊτζάν αφιερωμένο στη συγκέντρωση ηθοποιών με και χωρίς αναπηρίες. Φωτογραφία από τον Famil Mahmudbeyli.
Tο ακόλουθο κείμενο αποτελεί συνεργατική δημοσίευση [1] από το EurasiaNet.org [2] και την Durna Safarova [3]. Αναδημοσιεύεται με άδεια.
“Μην ντρέπεστε για το ίδιο σας το σώμα. Μην ντρέπεστε εξαιτίας του σώματός σας, ανεξάρτητα από το σχήμα του”, λέει ο άνδρας, βγάζοντας το πουκάμισό του, καθώς το ακροατήριο παρακολουθεί συνεπαρμένο.
Ο άντρας στη σκηνή, ένας ζωγράφος με σχιζοφρένεια, είναι ένας από τους χαρακτήρες στο DUMB, ένα ψυχολογικό δράμα που παίζεται στο ƏSA (“ραβδί για περπάτημα” στα αζέρικα), το πρώτο θέατρο στο Αζερμπαϊτζάν αφιερωμένο στη συγκέντρωση ηθοποιών με και χωρίς αναπηρίες.
Όπως συμβαίνει σε πολλά μέρη, τα άτομα με αναπηρίες στο Αζερμπαϊτζάν αντιμετωπίζουν στερεότυπα και προκαταλήψεις που τα χαρακτηρίζουν ως εξαρτώμενα, ανίκανα και δυσαρεστημένα. Ο ιδρυτής του ƏSA, Nihad Gulamzade, δήλωσε ότι ίδρυσε το θέατρο – το πρώτο του είδους του στον Καύκασο – για να καταπολεμήσει αυτές τις παρερμηνείες.
“Δεν είναι κοινωνικό πρόγραμμα, δεν είναι χόμπι, εργαζόμαστε επαγγελματικά”, δήλωσε ο Gulamzade στο EurasiaNet.org.
Ο Gulamzade, ένας επιτυχημένος ηθοποιός, μουσικός και φωτογράφος, δεν έχει αναπηρία. Περιγράφει την έμπνευση για το θέατρο ως κάτι που έρχεται σε περίοδο βαθιάς κατάθλιψης. Ο ίδιος σκεφτόταν την αυτοκτονία, είπε, αλλά φαντάστηκε τι θα συνέβαινε εάν η απόπειρά του ήταν ανεπιτυχής. «Θα ζούσα όλη μου τη ζωή ως άτομο με αναπηρία και δεν θα ήμουν σε θέση να ενεργήσω», θυμάται να σκέφτεται.
Το DUMB, το οποίο άνοιξε τον περασμένο Σεπτέμβριο, ήταν η πρώτη παραγωγή του ƏSA. Το θέατρο έχει επίσης βάλει σε παραγωγή το Όνειρο Θερινής Νυκτός του Σαίξπηρ, χρηματοδοτούμενο μερικώς από την Βρετανική Πρεσβεία στο Αζερμπαϊτζάν, έργο που έγινε sold-out στο θέατρο, 370 θέσεων. “Αν είχαμε αίθουσα 1.000 θέσεων, νομίζω θα μπορούσαμε να την γεμίσουμε», είπε ο Gulamzade.
Η επιτυχία του θεάτρου οφείλεται όχι μόνο στην καινοτομία του, τη φιλοξενία δηλαδή ηθοποιών με αναπηρίες, αλλά σε μια πιο δημιουργική προσέγγιση της σκηνής, δήλωσε ο Gulamzade. “Η θεατρική σκηνή στο Αζερμπαϊτζάν ήταν άχρωμη. Προσπαθήσαμε να τη ζωντανέψουμε και αυτό λειτούργησε”.
Στο Μπακού, όπου υπήρχαν μόνο τρεις ανεξάρτητες θεατρικές συλλογικότητες πριν ξεκινήσει το ƏSA, η εμφάνιση μιας νέας ομάδας ήταν μια ευπρόσδεκτη προσθήκη στην πολιτιστική ζωή της πόλης, δήλωσε η τοπική κριτικός θεάτρου Aliya Dadashova. “Η θεατρική σκηνή δεν είναι τόσο ζωντανή όσο ήταν στις αρχές της δεκαετίας του '90, όταν υπήρχαν περισσότερες μικρές θεατρικές συλλογικότητες”, δήλωσε στο EurasiaNet.org. “Τα κρατικά θέατρα δεν έχουν κοινωνικό ή πολιτισμικό αντίκτυπο, οπότε είναι ευχάριστο να βλέπουμε νέες πρωτοβουλίες” όπως το ƏSA.
“Ενώνουμε ανθρώπους από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Μπορείτε να δείτε κυβερνητικές προσωπικότητες και την πολιτική τους αντιπολίτευση να μας παρακολουθούν κι οι δυο πλευρές. Υπήρχαν άνθρωποι που είναι θεατρόφιλοι και άνθρωποι των οποίων η πρώτη εμπειρία ήταν το ƏSA”, πρόσθεσε ο ηθοποιός Orkhan Adigozel. Ο Adigozel έμεινε παράλυτος έπειτα από ατύχημα πριν από εννέα χρόνια και το ƏSA είναι η πρώτη του εμπειρία στο θέατρο.
“Στη σκηνή είμαστε μόνο ηθοποιοί”, δήλωσε ο Adigozel. “Προσπαθούμε να κάνουμε το κοινό να επικεντρώνεται περισσότερο στο έργο, παρά στην αναπηρία. Υπάρχει το στερεότυπο ότι τα άτομα με αναπηρίες δεν είναι σε θέση να κάνουν τίποτα. Καταργήσαμε αυτό το στερεότυπο και προσπαθούμε να δείξουμε ότι η τέχνη δεν έχει εμπόδια”.
Ο θίασος έχει 15 μέλη με ποικιλία αναπηριών. Μερικοί έχουν εγκεφαλική παράλυση, ένας δεν έχει πόδια, άλλος έχει Σύνδρομο Ντάουν. Ένας διερμηνέας νοηματικής γλώσσας καθιστά τις παραστάσεις προσβάσιμες σε κωφούς.
Η ζωή των ατόμων με αναπηρίες στο Αζερμπαϊτζάν είναι μακράν γεμάτη εμπόδια, αλλά αυτό σταδιακά αλλάζει. Το 2015, η κυβέρνηση κατασκεύασε ένα δωδεκαώροφο συγκρότημα διαμερισμάτων με 132 διαμερίσματα για άτομα με προβλήματα όρασης. Η κυβέρνηση έχει επίσης εγκρίνει νομοθεσία, που παρέχει προσβάσιμη μεταφορά, στέγαση, θεραπεία και αποκατάσταση για άτομα με ειδικές ανάγκες. Η κυβέρνηση διαθέτει 16 κέντρα αποκατάστασης, αλλά οι συνήγοροι για τα άτομα με αναπηρίες λένε ότι δεν επαρκούν για να καλύψουν τη ζήτηση στο Αζερμπαϊτζάν.
Για τους ηθοποιούς του ƏSA, η μεταφορά είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα. Οι δρόμοι, τα λεωφορεία και τα ταξί σπανίως είναι φιλικά προς τα αναπηρικά αμαξίδια. Τα μοναδικά ταξί που είναι προσβάσιμα από αναπηρικά καροτσάκια λειτουργούν από την κυβερνητική εταιρεία Baku Taxi Company, η οποία είναι γνωστή για τα μωβ οχήματά της, σαν αυτά του Λονδίνου. Αλλά μία διαδρομή κοστίζει 20 μανάτ (περίπου 12 δολάρια). Το μισό του προϋπολογισμού παραγωγής του θεάτρου είναι αφιερωμένο στα ταξί, είπε ο Gulumzade. “Εάν ένας ηθοποιός σε μια αναπηρική καρέκλα πληρώνει 20 μανάτ και πρέπει να έρθει σε τουλάχιστον 30 πρόβες, δείτε πόσο είναι το κόστος μεταφοράς για ένα μόνο άτομο”, είπε.
Η νομοθεσία του Αζερμπαϊτζάν απαιτεί τουλάχιστον το 3% του εργατικού δυναμικού των κρατικών φορέων να είναι άτομα με αναπηρίες, αλλά αυτό σπάνια επιβάλλεται. Συνολικά, μόνο το 5,6% των 540.000 ατόμων με αναπηρίες του Αζερμπαϊτζάν απασχολούνται.
Η Gulnar Alfidatli, 23χρονη ηθοποιός στο ƏSA, έχει εγκεφαλική παράλυση. Έχει πτυχίο λογιστικής και εργαζόταν σε ιδιωτική εταιρεία, αλλά απολύθηκε, είπε, όταν τα αφεντικά της συνειδητοποίησαν ότι είχε κάποια αναπηρία. “Το ƏSA είναι η πρώτη μου εμπειρία στο θέατρο”, είπε. Θυμήθηκε την πρώτη της παράσταση, όπου όλο το κοινό σηκώθηκε και χειροκροτούσε συνέχεια. “Ήταν σαν να ήμαστε σε ένα μαγικό όνειρο”, είπε.