Μονάδα αφαλάτωσης του Sorek. Η φωτογραφία παραχωρήθηκε από το IDE Technologies. CC-BY- NC-SA 2.0
Το άρθρο αυτό του Rowan Jacobsen [1] πρωτοδημoσιεύτηκε [2] στο Ensia.com [3], ένα περιοδικό το οποίο ασχολείται με διεθνείς λύσεις περιβαλλοντικών θεμάτων. Το άρθρο αναδημοσιεύεται εδώ βάσει συμφωνίας διαμοιρασμού περιεχομένου.
Δεκαέξι χιλιόμετρα νότια του Τελ Αβίβ: Βρίσκομαι πάνω σε μία εξέδρα, η οποία περνά πάνω από δύο δεξαμενές νερού φτιαγμένες από σκυρόδεμα, η καθεμία τόσο μεγάλη όσο ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Μέσα από την άμμο προεξέχει ένας τεράστιος σωλήνας από τον οποίο ρέει το νερό στις δεξαμενές. Ο σωλήνας είναι τόσο μεγάλος που θα μπορούσα να περπατήσω όρθιος μέσα του, αν δεν ήταν γεμάτος με νερό από τη Μεσόγειο Θάλασσα, το οποίο αντλείται από την ακτή που βρίσκεται σε απόσταση 1,6 χιλιομέτρων.
«Αυτή είναι αντλία!» φωνάζει προς το μέρος μου ο Edo Bar-Zeev για να ακουστεί μέσα από το θόρυβο των μηχανών. Με απροσποίητο δέος κοιτάζει χαμογελώντας από ψηλά αυτό το οποίο εμφανίζεται μπροστά μας. Η δεξαμενή νερού από κάτω μας περιέχει πολλά μέτρα άμμου μέσα από την οποία περνά το νερό της θάλασσας, προτού φτάσει σε μία τεράστια μονάδα παραγωγής. Σε αυτή τη μονάδα μετατρέπεται το θαλασσινό νερό σε πόσιμο, αυτό είναι αρκετό για να εφοδιάσει 1,5 εκατομμύρια ανθρώπους.
Μπροστά μας εκτείνεται η νέα μονάδα αφαλάτωσης του Sorek, η οποία είναι η μεγαλύτερη μονάδα αντίστροφης ώσμωσης παγκοσμίως. Παράλληλα γνωρίζουμε ότι αυτή είναι η σωτηρία του Ισραήλ. Μόλις πριν από μερικά χρόνια, στο αποκορύφωμα της μεγαλύτερης ξηρασίας εδώ και τουλάχιστον 900 χρόνια, στέρεψε το νερό στο Ισραήλ. Τώρα το Ισραήλ έχει πλεόνασμα σε νερό. Αυτή η αξιοσημείωτη ανατροπή επιτεύχθηκε μέσω εκστρατειών σε εθνικό επίπεδο για τη φειδωλή χρήση των περιορισμένων υδάτινων πόρων του Ισραήλ και την επαναχρησιμοποίησή τους [4].Όμως σε αυτό πιο πολύ έχει συμβάλει μία σειρά νέων μονάδων αφαλάτωσης.
Το Ισραήλ παίρνει τώρα το 55% του πόσιμου νερού μέσω μονάδων αφαλάτωσης. Δύσκολα μπορεί κανείς να πιστέψει, ότι μ’ αυτό τον τρόπο μία από τις πιο ξηρές χώρες του κόσμου μετατράπηκε σε έναν κολοσσό νερού.
Ο Bar-Zeev είναι ειδικός για την καθαλάτωση [5] ο οποίος πρόσφατα, μετά την ολοκλήρωση της εργασίας του ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Yale, άρχισε την έρευνα στο Ινστιτούτο Zuckerberg Υδάτινων Ερευνών στο Ισραήλ. Η καθαλάτωση προκαλούσε ανέκαθεν προβλήματα στη διαδικασία της αφαλάτωσης και ήταν ένας από τους λόγους που οι εγκαταστάσεις αφαλάτωσης θεωρούνταν συνήθως η έσχατη λύση. Κατά την αφαλάτωση συμπιέζεται το νερό μέσω λεπτών μικροσκοπικών μεμβρανών. Κατά αυτό τον τρόπο διηθούνται τα μεγάλα μόρια άλατος. Το πρόβλημα είναι όμως, ότι οι μικροοργανισμοί που ζουν στο θαλασσινό νερό εγκαθίστανται γρήγορα στις μεμβράνες και επομένως φράζουν οι λεπτοί πόροι. Η συντήρηση των μεμβρανών είναι πολυδάπανη και ο καθαρισμός επιτυγχάνεται μέσω μίας εντατικής χημικής επεξεργασίας. Αλλά ο Bar-Zeev και οι συνάδελφοί του έχουν αναπτύξει ένα σύστημα χωρίς χημικά [6]που μέσω πορωδών πετρωμάτων λάβας προλαβαίνουν τους μικροοργανισμούς προτού ακόμη έρθουν σε επαφή με τις μεμβράνες. Και αυτό είναι μόνο μία καινοτομία της τεχνολογίας των μεμβρανών, προκειμένου να γίνουν πολύ πιο αποδοτικές οι μονάδες αφαλάτωσης. Το Ισραήλ λαμβάνει τώρα το 55% του πόσιμου νερού του μέσω μονάδων αφαλάτωσης. Δύσκολα μπορεί κανείς να πιστέψει, ότι κατά αυτό τον τρόπο μία από τις πιο ξηρές χώρες του κόσμου μετατράπηκε σε έναν κολοσσό νερού.
Αναγκαστικά το Ισραήλ περισσότερο από κάθε άλλη χώρα του κόσμου διευρύνει τη γνώση του σχετικά με το πως μπορεί να αξιοποιήσει κανείς μία σταγόνα νερό στο μέγιστο βαθμό. Οι ερευνητές του ινστιτούτου Zuckerberg είναι οι πρώτοι στους τομείς έρευνας για τις τεχνικές της στάγδην άρδευσης, του καθαρισμού των υδάτων και της αφαλάτωσης. Αυτοί ανέπτυξαν βιώσιμα συστήματα υδροδότησης και κέντρα βιολογικού καθαρισμού λυμάτων που μπορούν να μειώσουν κατά το ήμισυ την κατανάλωση νερού των περισσότερων σπιτιών για χωριά στην Αφρική.
Η αρχική ερευνητική αποστολή του ινστιτούτου ήταν να βελτιώσει τη ζωή στην κατάξερη έρημο του Negev. Όμως μετά από κάποιο διάστημα έγινε σαφές, ότι οι εμπειρίες τους μπορεί να εφαρμοστούν και σε όλη την Εύφορη Ημισέληνο. «Η Μέση Ανατολή αφυδατώνεται» είπε ο Osnat Gillor, καθηγητής του ινστιτούτου Zuckerberg, ο οποίος ερευνά τη χρήση των επανεπεξεργασμένων λυμάτων για την άρδευση των γεωργικών καλλιεργειών. Σε μία παρατήρησή του ανέφερε ότι «η μόνη χώρα που δεν υποφέρει από έντονη έλλειψη νερού, είναι το Ισραήλ».
Αυτή η κατάσταση πίεσης εξαιτίας της έλλειψης νερού ήταν ένας από τους βασικότερους παράγοντες για τις αναταραχές που απειλούν να καταστρέψουν τη Μέση Ανατολή. Παρόλα αυτά ο Bar-Zeev είναι πεπεισμένος, ότι οι λύσεις για το Ισραήλ θα μπορούσαν να βοηθήσουν και τους «διψασμένους» γείτονές του και με την ευκαιρία θα ένωνε τους παλιούς εχθρούς μέσω ενός κοινού σκοπού.
Ο Bar-Zeev αναγνωρίζει επίσης, ότι το νερό θα είναι κατά πάσα πιθανότητα η βάση για μελλοντικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. «Παρόλα αυτά πιστεύω, ότι το νερό μπορεί να είναι και μία «γέφυρα» για κοινές επιχειρήσεις. Και ένα από αυτά τα έργα είναι η αφαλάτωση του θαλασσινού νερού», είπε ο Bar-Zeev.
Σε απόγνωση
Το 2008 το Ισραήλ βρισκόταν στο χείλος της καταστροφής. Μία ξηρασία που ήταν διαρκής εδώ και 10 χρόνια είχε κατακάψει την «Εύφορη Ημισέληνο». Και η στάθμη του νερού της μεγαλύτερης πηγής γλυκού νερού του Ισραήλ, της Λίμνης Γεννησαρέτ γνωστή και ως Θάλασσα της Γαλιλαίας, είχε φτάσει στο χαμηλότερο επίπεδό της. Αν είχε ξεπεραστεί η ορισμένη «κόκκινη γραμμή», θα είχε αρχίσει μία μη αναστρέψιμη αφαλάτωση μέσω της διήθησης αλμυρού νερού στα υπόγεια ύδατα και θα καταστρεφόταν για πάντα η λίμνη. Γι’ αυτό επιβλήθηκαν περιορισμοί για τη χρήση νερού από τη Λίμνη Γεννησαρέτ, με αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να χάσουν τη σοδειά ενός ολόκληρου χρόνου [7].
Οι αντίστοιχες σοδειές στη Συρία πήγαν ακόμη χειρότερα. Όταν εντάθηκε ακόμα περισσότερο η ξηρασία και μειωνόταν ολοένα η στάθμη του νερού, άρχισαν οι αγρότες στη Συρία τις διανοίξεις πηγαδιών σε βάθος 100, 200 ακόμη και 500 μέτρων. Το κυνήγι του γλυκού νερού είχε αρχίσει. Τελικά στέρεψαν και αυτά τα πηγάδια και μετά από μία σφοδρή αμμοθύελλα ερήμωσαν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις της Συρίας. Σε μια μάταιη προσπάθεια να βρουν δουλειά και ένα οικονομικό μέλλον μετακόμισαν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο αγρότες σε παραγκουπόλεις στις παρυφές των πόλεων Χαλέπι, Χομς, Δαμασκός καθώς και άλλων πόλεων.
Σύμφωνα με ένα επιστημονικό άρθρο του 2015 στο Proceedings of the National Academy of Sciences γραμμένο στα αγγλικά “Climate Change in the Fertile Crescent and Implications of the Recent Syrian Drought («Η κλιματολογική αλλαγή στην περιοχή της Εύφορης Ημισέληνου και οι επιπτώσεις της πιο πρόσφατης ξηρασίας στη Συρία»)” [8], αυτή η κλιματολογική αλλαγή ήταν η αφορμή για να καταστραφεί ολοσχερώς η Συρία. Σε αυτό το άρθρο γράφεται ότι: «Τα ραγδαία αναπτυσσόμενα προάστια της Συρίας που χαρακτηρίζονται από παράνομους οικισμούς, υπερπληθυσμό, ανεπαρκείς υποδομές, ανεργία και εγκληματικότητα εγκαταλείφθηκαν από το καθεστώς του Άσσαντ και έτσι έγιναν αυτές οι περιοχές τα κέντρα των επικείμενων αναταραχών».
Παρόμοια γεγονότα διαδραματίστηκαν σε όλη τη Μέση Ανατολή, όπου λόγω της ξηρασίας και της κατάρρευσης της γεωργίας δημιουργήθηκε μία χαμένη γενιά, η οποία δεν έχει πλέον μπροστά της προοπτικές για το μέλλον και είναι πολύ πικραμένη. Το Ιράν, το Ιράκ και η Ιορδανία, όλες αυτές οι χώρες βλέπουν να έρχεται η καταστροφή λόγω της έλλειψης νερού. Η ανάγκη για νερό παρασύρει όλη την περιοχή σε πράξεις απελπισίας.
Περισσότερο νερό από όσο χρειάζεται
Εξαιρείται το Ισραήλ το οποίο παραδόξως έχει νερό σε αφθονία. Η ανατροπή έγινε το 2007, όταν άρχισαν να εγκαθιστούν τουαλέτες και κεφαλές των ντους εξοικονόμησης νερού σε όλη τη χώρα και ο κρατικός οργανισμός υδάτων έχτισε πρωτοποριακές μονάδες επεξεργασίας αστικών λυμάτων για να χρησιμοποιήσουν για άρδευση το 86% του νερού που έχει χρησιμοποιηθεί ξανά. Η Ισπανία, η οποία κατέχει τη δεύτερη θέση παγκοσμίως σε θέματα μέτρων εξοικονόμησης νερού, ανακυκλώνει μόνο το 19% των λυμάτων της.
Το Ισραήλ χρειαζόταν γύρω στα 1,9 δισ. κυβικά μέτρα γλυκού νερού το χρόνο και έπαιρνε παρά τα μέτρα που είχαν θεσπιστεί μόνο τα 1,4 δισ. από φυσικές πηγές. Αυτή η έλλειψη των 500 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων ήταν ο λόγος που μειώθηκε τόσο ραγδαία η στάθμη του νερού της Λίμνης Γεννησαρέτ, σαν να είχε τραβήξει κανείς την τάπα σε μία μπανιέρα, και ο λόγος που κόντεψε να χάσει η χώρα τις καλλιέργειές της.
Η χώρα πρέπει να θέσει το αδιανόητο ερώτημα: Τι να κάνουμε με το πλεονάζον νερό;
Μία μικρή περιγραφή για τις μονάδες αφαλάτωσης στο Ισραήλ: Το 2005 η μονάδα που βρίσκεται στην Ασκελόν προμήθευσε 127 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό. Η μονάδα στη Χαντέρα παρήγαγε 140 εκατομμύρια. Και τώρα προστίθεται και η μονάδα του Sorek, η οποία έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή με 150 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό. Συνολικά προμηθεύουν οι μονάδες αφαλάτωσης που αναφέρθηκαν 600 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό και σχεδιάζεται η κατασκευή περισσότερων εγκαταστάσεων.
Η στάθμη του νερού της Γαλιλαίας Θάλασσας ξανανεβαίνει και ευδοκιμούν οι γεωργικές εταιρίες του Ισραήλ. Η χώρα πρέπει να θέσει το αδιανόητο ερώτημα: Τι να κάνουμε με το πλεονάζον νερό;
Διπλωματία για το νερό
Μπαίνοντας στο εσωτερικό της μονάδας του Sorek, βρίσκεται κανείς μπροστά σε 50.000 μεμβράνες που περιβάλλονται από κάθετα τοποθετημένους λευκούς κυλίνδρους. Ο κάθε κύλινδρος έχει 12 μέτρα ύψος και 40 εκατοστά πλάτος και βουίζουν σαν αεριοστρόβιλοι κινητήρες. Το σύνολο δίνει την αίσθηση ενός παλλόμενου διαστημόπλοιου πριν την εκτόξευση. Οι κύλινδροι περιλαμβάνουν λεπτές πλαστικές μεμβράνες, οι οποίες είναι τυλιγμένες σε έναν κεντρικό σωλήνα. Οι μεμβράνες είναι διάτρητες με πόρους, οι οποίοι έχουν διάμετρο μικρότερη του ενός εκατοστού της διαμέτρου μίας ανθρώπινης τρίχας. Το νερό εισέρχεται με ορμή στον κύλινδρο με ατμοσφαιρική πίεση των 70atm και έτσι πιέζεται μέσω των μεμβρανών, ενώ ο αλμόλοιπος ρίχνεται πίσω στη θάλασσα.
Η αφαλάτωση παλιά μπορούσε να γίνει μόνο με μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, αλλά αυτό πλέον άλλαξε με τη βοήθεια των τεχνολογικά προηγμένων συστημάτων. Το νερό που προέρχεται από τις μονάδες αφαλάτωσης κοστίζει μόνο το 1/3 από όσο κόστιζε το 1990. Το Sorek είναι σε θέση να παράγει χιλιάδες λίτρα πόσιμο νερό με 0,58 δολάρια Αμερικής. Τα έξοδα για το νερό ενός νοικοκυριού στο Ισραήλ ανέρχονται περίπου στα 30 δολάρια ΗΠΑ το μήνα, όπως και στα περισσότερα νοικοκυριά των ΗΠΑ, αλλά πολύ λιγότερο από του Λας Βέγκας (47$) και του Λος Άντζελες (58$).
Ο Παγκόσμιος Σύνδεσμος Αφαλάτωσης δηλώνει, ότι 300 εκατομμύρια άνθρωποι προμηθεύονται με νερό από εγκαταστάσεις αφαλάτωσης [9] και ο αριθμός συνεχίζει να αυξάνεται. Η IDE, η ισραηλινή εταιρεία που έχτισε τις εγκαταστάσεις στην Ασκελόν, στη Χαντέρα και στο Sorek, αναφέρει ότι έχει ολοκληρώσει πρόσφατα την κατασκευή μίας μονάδας αφαλάτωσης στο Carlsbad που βρίσκεται στη νότια Καλιφόρνια. Η μονάδα είναι χτισμένη με παρόμοιο τρόπο όπως στο Ισραήλ και η εταιρεία έχει παραγγελίες για ακόμη περισσότερες. Σε παγκόσμιο επίπεδο παρατηρείται, ότι κάθε χρόνο τίθενται σε λειτουργία άλλες έξι μονάδες αντίστοιχες με αυτή στο Sorek. Η εποχή της αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού έχει σηματοδοτηθεί.
Αυτό που ενθουσιάζει ιδιαίτερα τον Bar-Zeev είναι η δυνατότητα να μπορεί να ασκεί διπλωματία για το νερό. Σύμφωνα με την «Ενδιάμεση Συμφωνία μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων», γνωστή και ως Όσλο ΙΙ του 1995, το Ισραήλ προμηθεύει τη Δυτική Όχθη με νερό. Ωστόσο οι Παλαιστίνιοι λαμβάνουν πολύ λιγότερο από όσο χρειάζονται. Το νερό ήταν πάντα συνδεδεμένο με άλλες διαπραγματεύσεις στην ειρηνευτική διαδικασία. Ωστόσο εφόσον τώρα το νερό υπάρχει σε αφθονία, πολλοί παρατηρητές το βλέπουν ως ευκαιρία να κρατήσουν μακριά από την πολιτική το ζήτημα του νερού. Ο Bar-Zeev έχει φιλόδοξα σχέδια για να διοργανώσει το 2018 ένα συνέδριο με τίτλο «Το νερό δεν γνωρίζει σύνορα». Εδώ θα συναντηθούν για μία ανταλλαγή απόψεων επιστήμονες του νερού από την Αίγυπτο, την Τουρκία, την Ιορδανία, το Ισραήλ, τη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας.
Ακόμη πιο φιλόδοξο φαίνεται το έργο της διώρυγας που θα ενώσει την Ερυθρά Θάλασσα με τη Νεκρά Θάλασσα [10] κόστους 900 εκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ. Αυτό είναι ένα κοινό σχέδιο του Ισραήλ και της Ιορδανίας, το οποίο προβλέπει την κατασκευή μίας μεγάλης μονάδας αφαλάτωσης στην Ερυθρά Θάλασσα, εκεί που συνορεύουν οι δύο χώρες. Οι Ισραηλινοί, οι Ιορδανοί και οι Παλαιστίνιοι θα προμηθεύονται με νερό μέσω αυτής της μονάδας. Η εκροή της άλμης της μονάδας πρέπει να αντλείται με έναν σωλήνα 160χλμ. βόρεια μέσω της Ιορδανίας για να επιστρέψει στη Νεκρά Θάλασσα, επειδή η στάθμη του νερού της Νεκράς Θάλασσας πέφτει κατά ένα μέτρο το χρόνο από το 1960, από τότε που οι δύο χώρες έχουν κάνει εκτροπή του μοναδικού ποταμού που τροφοδοτεί τη θάλασσα. Από το 2020 οι άσπονδοι εχθροί θα πίνουν νερό από την ίδια πηγή.
Στην άλλη άκρη της μονάδας στο Sorek πίνουμε εγώ και ο Bar-Zeev ένα ποτήρι νερό. Από τον κεντρικό αγωγό, από τον οποίο το νερό που παράγεται στο Sorek τροφοδοτεί το ισραηλινό δίκτυο ύδρευσης, βγαίνει μία απλή κάνουλα και δίπλα βρίσκονται χάρτινα ποτήρια. Πίνουμε το ένα ποτήρι μετά το άλλο από το νερό που πριν από 40 λεπτά ήταν αλμυρό νερό της Μεσογείου Θάλασσας. Είναι κρύο, καθαρό και έχει θαυμάσια γεύση.
Οι αντιθέσεις δεν θα μπορούσαν να είναι πιο ακραίες. Μόνο μερικά χιλιόμετρα από εδώ το νερό στέρεψε και καταστράφηκαν έτσι ολόκληροι πολιτισμοί. Και εδώ ένας πολιτισμός δημιούργησε από το τίποτα νερό. Καθώς εγώ και ο Bar-Zeev πίνουμε πολύ διψασμένοι μέσα στον αποπνικτικό καύσωνα το νερό, αναρωτιέμαι ποια από τις δύο ιστορίες είναι η εξαίρεση και ποια θα γίνει ο κανόνας.