Κοιλάδα Πολοτσίκ, Γουατεμάλα. Φωτογραφία: Alejandro Ramírez Anderson, με την παραχώρηση του Periodismo de Barrio.
Ο Danilo Urrea, ένας Κολομβιανός φιλόσοφος, είναι ο περιφερειακός διαμεσολαβητής για τους Φίλους της Γης της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής. Επί του παρόντος, οι Friends of the Earth International [1] [Διεθνείς Φίλοι της Γης] ενσωματώνουν 73 περιβαλλοντικές οργανώσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου.
Ο Danilo Urrea (DU) συμφώνησε να μιλήσει στο Periodismo de Barrio (PB) κατά την επίσκεψή του στην Κούβα για το 12ο Διεθνές Εργαστήριο για τα Χειραφετημένα Παραδείγματα “Live Berta Cáceres”, μια εκδήλωση αφιερωμένη στην ηγέτιδα για τα περιβαλλοντικά δικαιώματα στην Ονδούρα, που δολοφονήθηκε πέρυσι [2].
PB: Μπορείτε να περιγράψετε την περιβαλλοντική κατάσταση στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική;
DU: Nos encontramos en un contexto bastante complejo. Esas complejidades tienen que ver con los avances del modelo de desarrollo basado en el extractivismo.
Cuando hablamos de extractivismo, encontramos cuatro grandes pilares: la explotación minera, la explotación petrolera, la construcción de grandes represas para la producción energética, y los agrocombustibles.
Es en ese modelo donde encontramos la mayor dificultad, en tanto los patrimonios naturales se entienden como fuentes de acumulación de riquezas.
Cuando hablamos de lo ambiental, hablamos de la interrelación entre los seres humanos y la naturaleza. Los seres humanos somos parte de la naturaleza, aun cuando la división moderna capitalista dice que estamos por fuera y que la función de la naturaleza es entregarnos beneficios a través de la explotación. En esa interrelación vemos otras dificultades: el patriarcalismo, la utilización de los cuerpos, la explotación del cuerpo de la mujer para acumular capital…
DU: Είμαστε σε μια κάπως περίπλοκη κατάσταση. Αυτές οι πολυπλοκότητες έχουν να κάνουν με την πρόοδο των μοντέλων ανάπτυξης που βασίζονται στις εξορύξεις.
Όταν μιλάμε για αυτό, εξετάζουμε τέσσερις κύριους πυλώνες: εκμετάλλευση ορυκτών, εκμετάλλευση πετρελαίου, μεγάλες κατασκευές φραγμάτων για την παραγωγή ενέργειας και βιοκαύσιμα.
Βρίσκουμε τη μεγαλύτερη δυσκολία σε αυτό το μοντέλο, όπου οι φυσικοί πόροι πιστεύεται ότι είναι η πηγή για τη συσσώρευση πλούτου.
Όταν μιλάμε για το περιβάλλον, μιλάμε για αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων και φύσης. Τα ανθρώπινα όντα αποτελούν μέρος της φύσης, ακόμη και αν η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία λέει ότι δεν είμαστε και ότι η φύση λειτουργεί για να μας προσφέρει οφέλη μέσω της εκμετάλλευσης. Βλέπουμε άλλες δυσκολίες σε αυτή την αλληλεπίδραση: την πατριαρχία, τη χρήση των σωμάτων, την εκμετάλλευση των γυναικείων σωμάτων για κέρδος …
PB: Σε ποιο σημείο μπορούμε να σταματήσουμε μαζικά την εξόρυξη φυσικών πόρων;
DU: Hay que pensar en cómo hacer la transición de un modelo de alta explotación a uno de extracción necesaria y discutir con los estados qué necesita una población para vivir.
La historia reciente de varios países progresistas ha mostrado que, si bien la redistribución de la renta ha mejorado la calidad de vida de un sector de la población, con eso no es suficiente.
Me preocupa un discurso en el que pareciera que estamos condenados a seguir explotando la naturaleza como única posibilidad de mejoramiento.
Esas formas responden más a acuerdos comerciales para la acumulación de capital que a necesidades reales de los pueblos. Hoy explotamos para exportar a Europa. Y pensar la posibilidad de desarrollo de los pueblos a través de la exportación de materias primas no está de acuerdo con la posibilidad de reproducción material de la vida.
Estamos seguros de que en los cambios pequeños de poblaciones y organizaciones hay alternativas concretas.
DU: Πρέπει να σκεφτούμε πώς να κάνουμε τη μετάβαση από ένα πρότυπο μαζικής εκμετάλλευσης σε ένα πρότυπο απαραίτητης εκμετάλλευσης και να συζητήσουμε πόσο χρειάζεται ένας πληθυσμός για να ζήσει.
Πρόσφατοι υπολογισμοί από διάφορες προοδευτικές χώρες έχουν δείξει ότι, αν και η ανακατανομή του εισοδήματος έχει βελτιώσει την ποιότητα ζωής για συγκεκριμένους τομείς εντός ενός πληθυσμού, δεν αρκεί.
Ανησυχώ με επιχειρήματα ότι είμαστε καταδικασμένοι να συνεχίσουμε να εκμεταλλευόμαστε τη γη σαν να είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός.
Αυτοί οι τρόποι εξυπηρετούν καλύτερα τις εμπορικές συμφωνίες για τη συσσώρευση κεφαλαίου από τις πραγματικές ανάγκες του λαού. Σήμερα, εκμεταλλευόμαστε για να εξάγουμε στην Ευρώπη. Και η σκέψη για τη δυνατότητα ανάπτυξης πόλεων μέσω της εξαγωγής πρώτων υλών δεν συμβαδίζει με τη δυνατότητα της φυσικής αναπαραγωγής της ζωής.
Είμαστε βέβαιοι ότι συγκεκριμένες εναλλακτικές λύσεις μπορούν να προκύψουν από μικρές αλλαγές από τις κοινότητες και τους οργανισμούς.
Ποιες είναι οι εναλλακτικές;
Ορυχεία νικελίου στη Γουατεμάλα. Φωτογραφία: Alejandro Ramírez Anderson. Με την παραχώρηση του Periodismo de Barrio.
DU: La agricultura campesina, con un viraje hacia la agroecología [3]; el manejo público y comunitario del agua que se ha hecho en Colombia [4], donde comunidades organizadas han podido distribuir el agua sin necesidad de una estructura de privatización; el manejo comunitario de bosques [5] en Costa Rica y Colombia; los proyectos energéticos populares, en México y Brasil, donde se producen biodigestores para generar energía en comunidades que no tienen acceso a la electricidad, [6] y se construyen hornillas agroecológicas [7] para eliminar problemas de salud asociados a la cocción de alimentos con leña.
Y hay que mirar a las prácticas históricas de los pueblos, aunque muchas hayan sido desaparecidas.
DU: Αγροτική γεωργία, στροφή προς την Αγροοικολογία. δημόσιες και κοινοτικές μεταφορές νερού παρόμοιες με την Κολομβία, όπου οι οργανωμένες κοινότητες μπόρεσαν να διανείμουν νερό χωρίς να χρειάζονται ιδιωτικοποιημένες δομές. Κοινοτική διαχείριση της ερήμου στην Κόστα Ρίκα και την Κολομβία. Δημοφιλή ενεργειακά έργα όπως στο Μεξικό και τη Βραζιλία, όπου παράγονται βιολογικοί δείκτες για την παραγωγή ενέργειας σε μέρη που δεν έχουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια. Και αγρο-οικολογικοί φούρνοι κατασκευάζονται για την εξάλειψη των προβλημάτων υγείας που συνδέονται με το μαγείρεμα τροφών με ξύλο.
Επίσης, είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη οι ιστορικές πρακτικές των λαών, ακόμη και αν έχουν εξαφανισθεί πολλές.
PB: Τι αποτελέσματα έχουν οι Φίλοι της Γης στην περιοχή; Τι αντίκτυπο είχε;
DU: Un logro esencial es haber contribuido a comprender la importancia de la variable ambiental en las luchas y resistencias territoriales de los movimientos sociales. Otro tiene que ver con los defensores de territorios, que han sido criminalizados en las últimas dos décadas; hemos ayudado a salvar las vidas de esas personas en algunos momentos. Otro, la contribución a procesos agroecológicos, sobre todo la protección del intercambio de semillas en América Latina. Y está el trabajo de visibilización de luchas territoriales y de construcción de una nueva mirada de lo ambiental.
DU: Μια σημαντική συμβολή έγκειται στην κατανόηση της σημασίας του μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος στους αγώνες και στις εδαφικές αντιστάσεις των κοινωνικών κινημάτων. Μια άλλη έχει να κάνει με τους ακτιβιστές της γης που έχουν τιμωρηθεί ποινικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Με την πάροδο του χρόνου, βοηθήσαμε να σώσουμε τη ζωή τους. Μια άλλη συμβολή είναι η ανάπτυξη των γεωργο-οικολογικών διαδικασιών – κυρίως προστασία της ανταλλαγής σπόρων στη Λατινική Αμερική. Και υπάρχει το έργο για τους αγώνες της γης και την καλλιέργεια μιας νέας περιβαλλοντικής προοπτικής.
PB: Πώς ήταν η σχέση με την Κούβα μέχρι τώρα;
DU: Nosotros tenemos una relación de varios años con el Centro Memorial Martin Luther King Jr., con el Centro para la Promoción de la Educación y el Desarrollo Sostenible y con la Red de Educadores Populares y Ambientales, que han sido una guía para la definición pedagógica.
Para Amigos de la Tierra, Cuba sigue siendo un modelo de referencia de proceso socialista; de un socialismo que tiene todas las dificultades de un modelo histórico que se renueva permanentemente.
Nosotros entendemos que en Cuba hay dificultades en términos de lo ambiental, pero la afectación por el modelo de vida que se lleva acá puede ser menor. En el capitalismo tenemos que luchar día a día para que ese modelo no arrase con los pocos patrimonios que siguen garantizando la vida de las poblaciones.
No sé en el caso cubano cómo es, pero sí entendemos que las escalas de destrucción de la naturaleza son diferentes. La escala en que nosotros estamos no es comparable con la escala de Cuba.
DU: Έχουμε μια σχέση με το Κέντρο Μνήμης Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ, που κρατά χρόνια, με το Κέντρο Προώθησης Εκπαίδευσης και Βιώσιμης Ανάπτυξης και την Ιστοσελίδα Ιστοσελίδα για τους Λαϊκούς Περιβαλλοντικούς Εκπαιδευτές, που έχει καθοδηγήσει το παιδαγωγικό μας έργο.
Για τους Φίλους της Γης, η Κούβα εξακολουθεί να αποτελεί πρότυπο αναφοράς για σοσιαλιστικές διαδικασίες. έναν σοσιαλισμό που περιέχει όλες τις δυσκολίες ενός ιστορικού μοντέλου που ανανεώνεται μόνιμα.
Αντιλαμβανόμαστε ότι η Κούβα έχει δυσκολίες όσον αφορά το περιβάλλον, αλλά η διαταραχή που συμβαίνει λόγω του τρόπου ζωής των ανθρώπων μπορεί να είναι χαμηλότερη. Στον καπιταλισμό, πρέπει να αγωνιζόμαστε μέρα με τη μέρα, ώστε οι λίγες κληρονομιές που συνεχίζουν να εξασφαλίζουν τη ζωή για όλους να μην καταστρέφονται.
Δεν ξέρω για την περίπτωση της Κούβας, αλλά καταλαβαίνουμε ότι οι κλίμακές τους περί καταστροφής της φύσης είναι διαφορετικές. Οι τρόποι μας δεν συγκρίνονται με αυτούς της Κούβας.
PB: Ποιες περιβαλλοντικές προκλήσεις νομίζετε ότι αντιμετωπίζει σήμερα η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική;
DU: Puede sonar a lugar común: “necesitamos organizarnos para poder enfrentar los problemas del mundo”.
Pero esa organización es necesaria, porque los pueblos desorganizados no vamos a obtener victorias.
Cuando las compañías llegan, ellas se organizan y articulan bien con los gobiernos. Tienen formas de acceder a las comunidades a través de engaños y manipulaciones. Si no tenemos un proceso que logre enfrentar esa forma de organización del capital, simplemente no vamos a poder resistir esos proyectos. Cada vez más comunidades irán a las grandes ciudades a agrandar los círculos de la pobreza.
DU: Μπορεί να ακούγεται κλισέ: «Πρέπει να ενωθούμε για να αντιμετωπίσουμε παγκόσμια προβλήματα», αλλά αυτή η ενότητα είναι απαραίτητη. Οι χωρισμένοι λαοί δεν κερδίζουν.
Όταν φτάνουν οι εταιρείες, οργανώνουν και επικοινωνούν αποτελεσματικά με την κυβέρνηση. Έχουν τρόπους πρόσβασης στις κοινότητες μέσω εξαπάτησης και χειραγώγησης. Εάν δεν έχουμε μια διαδικασία για την καταπολέμηση αυτών των καπιταλιστικών οργανωτικών μεθόδων, δεν θα είμαστε σε θέση να αντισταθούμε στην τακτική τους. Όλο και περισσότερες κοινότητες θα γίνουν μέρος μεγάλων πόλεων, αυξάνοντας τη φτώχεια.
PB: Αντιμετωπίζοντας την παρούσα κατάσταση, θεωρείτε ότι είστε αισιόδοξος;
DU: Hay días en que pienso que las dificultades son muchas y los frentes de trabajo no alcanzan a enfrentar esas dificultades. Pero cuando estoy en territorios indígenas, campesinos, afrodescendientes, y veo la fuerza y la tenacidad de gente que a pesar de las adversidades y de no tener muchas cosas necesarias para la vida todos los días se levanta a enfrentar el corporativismo, los paramilitares, la seguridad privada que la quiere sacar de sus territorios, creo que mis frustraciones son estupideces con respecto a esa realidad.
DU: Υπάρχουν μέρες που νομίζω ότι υπάρχουν πολλές δυσκολίες και απλώς δεν υπάρχουν αρκετοί τρόποι αντιμετώπισής τους. Αλλά όταν βρίσκομαι σε αυτόχθονες περιοχές, με αγρότες ή με πληθυσμούς με αφρικανικές ρίζες, βλέπω το κίνητρό τους και την επιμονή τους παρά τις αντιξοότητες. Και πώς, παρόλο που δεν έχουν πολλά βασικά αναγκαία πράγματα στη ζωή, καταφέρνουν καθημερινά και αντιμετωπίζουν την εταιρειοποίηση, τους παραστρατιωτικούς και τις ιδιωτικές ομάδες ασφαλείας που θέλουν να τους πάρουν τα εδάφη τους. Νομίζω ότι η σύγχυσή μου είναι ηλίθια σε σχέση με την πραγματικότητά τους.