Η αφήγηση της δασκάλας γύρω από το πώς είναι να βιώνεις ρατσισμό στην Βραζιλία έγινε viral. Στιγμιότυπο του βίντεο μέσω Facebook.
Την Diva Guimarães δεν την ήξερε κανείς στη Βραζιλία πριν τις 28 Ιουλίου. Η 77χρονη συνταξιούχος μαύρη δασκάλα έγινε το αστέρι του μεγαλύτερου λογοτεχνικού γεγονότος της χώρας όταν, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης για τον ρατσισμό στη Βραζιλία, σηκώθηκε από την καρέκλα της για να μοιραστεί τις προσωπικές της εμπειρίες.
Μετά από λίγα λεπτά, η συναισθηματική της αφήγηση — η φωνή της ήταν δυνατή, αλλά έσπασε μερικές φορές — καταχειροκροτήθηκε από το όρθιο ακροατήριο στο Λογοτεχνικό Φεστιβάλ του Paraty (FLIP), που διοργανώνεται κάθε δύο χρόνια στην παραλιακή πόλη της περιοχής του Rio de Janeiro. Αργότερα είπε [1]:
Ontem, eu fui libertada por mim. Eu quero deixar claro que não me sinto vítima, não me sinto nenhuma miserável, apesar de tudo o que eu passei, e que ao pensarem que estavam me prejudicando, me auxiliaram com todo o sofrimento a chegar onde eu cheguei.
Χτες, ελευθερώθηκα. Θέλω να ξεκαθαρίσω ότι δεν ένιωσα ως θύμα, δεν αισθάνθηκα καθόλου δυστυχισμένη, παρά τα όσα έχω περάσει, κι όταν νόμιζαν ότι με πλήγωναν, με βοηθούσαν με τον πόνο να φτάσω εκεί που έπρεπε.
Η Diva γεννήθηκε στην Serra Morena στην περιοχή Παρανά στη νότια Βραζιλία. Όπως λέει η ίδια, ο τόπος έχει τώρα κάτι παραπάνω από 200 σπίτια. Εγγονή σκλάβων, είπε ότι η μητέρα της άντεξε όλων των ειδών τους εξευτελισμούς για να εξασφαλίσει τη μόρφωση των παιδιών της. Έτσι ήταν που η Diva, παιδί ακόμα, ήρθε στην πρωτεύουσα της περιοχής, την Κουριτίμπα, μια πόλη όπου μόνο το 2,8% [2] του πληθυσμού αυτοπροσδιορίζονται ως μαύροι — και μετά έγινε δασκάλα.
Κατά τη διάρκεια της ομιλίας της, που αναμεταδόθηκε στα κοινωνικά δίκτυα, είπε ότι την πήγαν σε ένα θρησκευτικό σχολείο στα πέντε της για να μορφωθεί και να δουλέψει, και θυμήθηκε τον ρατσισμό που βίωσε εκεί:
Vou contar uma história que marcou a minha vida. Eu amadureci com 6 anos. As freiras contavam a seguinte história: Jesus criou um rio e mandou todos tomar banho, se banhar na água abençoada daquele maldito rio. As pessoas que são brancas é porque eram pessoas trabalhadoras, inteligentes e chegaram nesse rio, tomaram banho, ficaram brancos. Nós, que como negros, somos preguiçosos – o que não é verdade, porque esse país vive hoje porque meus antepassados deram condição para todos – mas então, nós, como negros preguiçosos, chegamos no final, quando todos tinham tomado banho e o rio só tinha lama. Por isso, nós só temos a palma da mão clara e a sola dos pés. Porque nós só conseguimos tocar as mãos e os pés [na água]. Isso a freira explicava para contar aos brancos como nós éramos preguiçosos. Isso não é verdade, porque senão, a gente não teria sobrevivido.
Θα πω μια ιστορία που σημάδεψε τη ζωή μου. Ωρίμασα στην ηλικία των έξι. Οι καλόγριες μας είπαν την ακόλουθη ιστορία: ο Ιησούς δημιούργησε ένα ποτάμι και είπε σε όλους να πλυθούν, να κάνουν μπάνιο στο ευλογημένο νερό αυτού του καταραμένου ποταμού. Οι άνθρωποι που είναι λευκοί είναι έτσι επειδή είναι δουλευταράδες, έξυπνοι άνθρωποι κι ήρθαν σε αυτό το ποτάμι, πλύθηκαν, έγιναν λευκοί. Εμείς, ως μαύροι, είμαστε τεμπέληδες – που δεν είναι αλήθεια, επειδή αυτή η χώρα ζει σήμερα επειδή οι πρόγονοί μας φρόντισαν για όλους – αλλά τότε εμείς, ως τεμπέληδες μαύροι, φτάσαμε στο τέλος, όταν όλοι είχαν πλυθεί και το ποτάμι ήταν μόνο λάσπη. Έτσι, έχουμε μόνο τις παλάμες των χεριών μας και τις πατούσες των ποδιών μας καθαρές. Επειδή καταφέραμε μόνο να ακουμπήσουμε τα χέρια μας και τις πατούσες μας (στο νερό). Η καλόγρια θέλησε με αυτό τον τρόπο να εξηγήσει στους λευκούς για ποιο λόγο ήμασταν τεμπέληδες. Κάτι τέτοιο, βέβαια, δεν είναι αλήθεια, γιατί διαφορετικά, δεν θα είχαμε επιβιώσει.
Φέτος, η Diva ταξίδεψε στο Paraty για να γνωρίσει την Conceição Evaristo [3], συγγραφέα και ακτιβίστρια του μαύρου κινήματος, που αποτελεί σημαίνον πρόσωπο στη Βραζιλία. Είπε σε ένα τηλεοπτικό [1] κανάλι στο φεστιβάλ ότι πάντοτε ονειρευόταν να συμμετάσχει στο γεγονός αυτό, αλλά δεν μπορούσε μιας και χρησιμοποιεί τον μισθό της για να συντηρήσει τρία ακόμα άτομα. Τα κατάφερε, όμως, την ίδια αυτή χρονιά που τιμώμενο πρόσωπο ήταν ο συγγραφέας Lima Barreto [4], που ήταν επίσης εγγονός σκλαβωμένων ανθρώπων.
Στο ίδιο βίντεο, η Diva εξήγησε τι ήταν αυτό που την έκανε να ζητήσει το μικρόφωνο:
O que aconteceu ontem foi da alma. Eu me levantei por impulso e disse: não vou perder essa oportunidade de falar pelos negros de hoje e, especialmente, pelos negros de ontem, que sofreram por esse país, morreram de todas as formas. Eu quero que eles reconheçam que o Brasil de hoje existe porque os negros morreram para dar qualidade de vida para os que hoje estão aqui.
Αυτό που έγινε χτες ήταν από την ψυχή (μου). Σηκώθηκα αυθόρμητα κι είπα: Δεν πρόκειται να χάσω αυτή την ευκαιρία να μιλήσω για τους μαύρους ανθρώπους τού σήμερα, και, ειδικά, για τους μαύρους ανθρώπους τού χτες, που υπέφεραν για αυτή τη χώρα, πέθαναν με κάθε τρόπο. Θέλω να αναγνωρίσει ο κόσμος ότι η Βραζιλία του σήμερα υπάρχει επειδή οι μαύροι άνθρωποι πέθαναν για να δώσουν ποιότητα στη ζωή εκείνων που είναι εδώ σήμερα.
Η δασκάλα, που έγινε διάσημη και φωτογραφήθηκε [5] στο φεστιβάλ, ζήτησε από τους μαύρους νέους σήμερα να μελετήσουν και να διαβάσουν για να βοηθήσουν να διαλυθεί η προκατάληψη που θέλει τους μαύρους “τεμπέληδες”.
Λίγο αφότου είπε την ιστορία της, που ήδη έχουν δει εκατομμύρια άνθρωποι, είπε ότι βίωσε ρατσισμό άλλη μια φορά. Το επεισόδιο αναφέρθηκε στην εφημερίδα Folha de São Paulo [6], και δείχνει την προκατάληψη που τόσο σημαδεύει την Βραζιλία, αλλά που η χώρα αρνείται να αναγνωρίσει: η Diva περπατούσε στο Λογοτεχνικό Φεστιβάλ όταν την πλησίασε ένας θυμωμένος πωλητής, και την παρενόχλησε λέγοντάς της να καθαρίσει τις ακαθαρσίες ενός σκύλου λίγα μέτρα πιο πέρα. Πέρα από το ότι δεν ήταν δικό της το σκυλάκι, δεν ήταν καν το μοναδικό άτομο στο χώρο που ο πωλητής εκείνος θα μπορούσε να είχε προσεγγίσει. Ακόμα κι έτσι, ο άντρας την ξεχώρισε ανάμεσα στους άλλους που περνούσαν. Η παρατήρησή της ήταν: “Ξέρω το λόγο”.
Με πάνω από τον μισό πληθυσμό να αυτοπροσδιορίζεται ως μαύρος, η Βραζιλία αρνείται τον ρατσισμό
Έρευνα [7] του Βραζιλιάνικου Ινστιτούτου Γεωγραφίας και Στατιστικής (IBGE) τονίζει ότι οι μαύροι εκπροσωπούν το 53,6% του πληθυσμού της χώρας σήμερα. Όμως, αποτελούν μόνο το 17,2% του πλουσιότερου 1%. Τον Μάιο στο Συμβούλιο του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Αφρικανικές και χώρες με μαύρη πλειοψηφία έκαναν έκκληση στη Βραζιλιάνικη κυβέρνηση να πάρει μέτρα για την καταπολέμηση του ρατσισμού στη χώρα. Σύμφωνα με το BBC [8]:
Essas nações pediram providências do governo brasileiro para a redução dos homicídios contra jovens negros, garantia de liberdade religiosa, melhora ao acesso a educação de qualidade pela população afro-brasileira, proteção e garantias de direitos para mulheres negras e mais acesso a políticas de redução da pobreza e acesso a programas sociais.
Τα κράτη αυτά ζήτησαν μέτρα από την Βραζιλιάνικη κυβέρνηση προκειμένου να μειωθούν οι ανθρωποκτονίες νεαρών μαύρων, να γίνει σεβαστή η ελευθερία της θρησκείας, να βελτιωθεί η πρόσβαση στην ποιοτική εκπαίδευση για τον αφροβραζιλιάνικο πληθυσμό, να προστατεύονται και να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματα των μαύρων γυναικών και να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη πρόσβαση σε πολιτικές για μείωση της φτώχειας και σε κοινωνικά προγράμματα.
Στην ίδια συζήτηση που έκανε την Diva διάσημη, λίγο πριν μιλήσει, ο ηθοποιός Lázaro Ramos μοιράστηκε μία ακόμα εκδοχή [9] του πώς ο ρατσισμός έχει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα σε όλη την βραζιλιάνικη κοινωνία. Η Βραζιλία ήταν η τελευταία χώρα στο Δυτικό κόσμο που κατάργησε τη δουλεία, το 1888 [10]. “Είναι κεντρικό ερώτημα το τι συμβαίνει σήμερα στη Βραζιλία με την μαύρη νεολαία. “Πολλοί άνθρωποι με δυνατότητες δολοφονούνται”, είπε πριν προχωρήσει στην ανάγνωση ενός κειμένου του:
Sim, somos racistas. Acreditemos e lutemos para não sermos. Sim, somos classistas. Aqui, quem estuda mais, ou seja, quem teve mais chance, tem direito a cela especial [no presídio]. Gostamos de celebrar e de privilegiar o especial. Cela ruim é para preto e pobre. Bota eles lá e tira eles da nossa frente.
Ναι, είμαστε ρατσιστές. Πιστεύουμε και πολεμάμε για να μην είμαστε. Ναι, είμαστε ταξικοί. Εδώ, εκείνος που σπουδάζει περισσότερο, δηλαδή, εκείνος που έχει περισσότερες ευκαιρίες, έχει το δικαίωμα σε ειδικό κελί [στη φυλακή]. Μας αρέσει να γιορτάζουμε και να τιμούμε το ιδιαίτερο. Ένα κακό κελί για μαύρους και φτωχούς. Πέταξέ τους εκεί μέσα και βγάλτους από τη μέση.
Το ανεξάρτητο δημοσιογραφικό δίκτυο Mídia Ninja [11]συνάντησε την Diva στο Paraty και την ρώτησε, “Τι μήνυμα θα δίνατε σήμερα στις νεαρές μαύρες γυναίκες;” Η απάντησή της ήταν:
“Que elas não se valorizem pelo corpo, se valorizem pela cultura. Que elas não são mercadoria sexual (…) Que elas tenham discernimento para distinguir esse tipo de abuso. Ela tem o direito de usar o corpo como quiser, mas não dessa maneira que tentam passar, como tentam fazer que os negros sejam conhecidos fora do Brasil como objeto sexual”.
Να μην αξιολογούν τον εαυτό τους με βάση το κορμί τους, αλλά την κουλτούρα τους. Να μην γίνονται σεξουαλικό εμπόρευμα […] Να έχουν την οξυδέρκεια να ξεχωρίζουν αυτού του είδους τη βία. (Κάθε κοπέλα) έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το σώμα της όπως θέλει, αλλά όχι με τον τρόπο που προσπαθούν να βγει παρά έξω ότι δηλαδή οι μαύροι εκτός Βραζιλίας είναι γνωστοί ως σεξουαλικά αντικείμενα.