[1]“Είναι μια αυτοπροσωπογραφία με το μισό πρόσωπο τελειωμένο και το άλλο μισό ανοιχτό, να φαίνονται οι μυς, οι τένοντες και οι βλεννογόνοι. Είναι μια ανάλυση ανατομίας. Αυτό που ήθελα να πω με αυτό είναι ότι το ουσιώδες δεν είναι ορατό με γυμνό μάτι. Ευρωπαίοι, Αφρικανοί και Ασιάτες είμαστε ίδιοι κάτω από αυτό το τόσο πολιτικό που είναι το χρώμα του δέρματος. Πάνω απ’ όλα είμαστε άνθρωποι, αδέρφια της ίδιας φυλής, της ανθρώπινης”. Πρωτότυπο σχέδιο της Carmen Bolena, δημοσιεύτηκε από το Afroféminas και χρησιμοποιείται μετά από άδεια.
Ακολουθεί μια επανέκδοση της συνέντευξης της δημοσιογράφου Lucía Mbomío που δημοσιεύτηκε αρχικά στο Afroféminas [1]. Το κείμενο αναδημοσιεύεται από το Global Voices με άδεια των διαχειριστριών της σελίδας.
Η Carmen Mbasogo Edjang Ezuku είναι από το Εκουαδόρ και τη Γουινέα, είναι μόνο 22 χρονών και έχει την ικανότητα να συγκινεί με πολλούς τρόπους. Είναι φοιτήτρια Καλών Τεχνών, ηθοποιός, τραγουδίστρια και χορεύτρια. Είναι πολλά, ναι, αλλά σήμερα θα μιλήσουμε “μόνο” για τα σκίτσα της. Στο έργο της είδα τις γυναίκες να μου μιλούν, να με κοιτούν με τα μάτια τους, να γελούν χαχανίζοντας και μου μετέδιδαν τη χαρά και τη δύναμή τους. Είδα, επίσης, λόγο, δρόμο, ταυτότητα.
Με την Carmen Bolena, που είναι το καλλιτεχνικό της όνομα, συνέβη περίπου το ίδιο.
Lucía Mbomío (LB): Φτάνει το ταλέντο ή πρέπει να στιλβωθεί σε σχολές;
Carmen Bolena (CB): Δεν πιστεύω ότι το να γεννηθείς με ταλέντο είναι αρκετό για να είσαι πραγματικά καλός σε οποιοδήποτε κλάδο. Ούτε πιστεύω ότι οι σχολές έχουν “οδηγίες χρήσεις” για να βγάλουν το ταλέντο από μέσα σου. Αυτό που ξέρω ότι πετυχαίνει είναι η προσπάθεια, οι ώρες που αφιερώνεις και το ενδιαφέρον που δείχνεις σ’ αυτό στο οποίο θέλεις να εξέχεις.
LB: Είδα σκίτσα σου που μοιάζουν με φωτογραφίες, τόσο ρεαλιστικά, με τόσες λεπτομέρειες… Και άλλα, στα οποία αφήνεις αυτήν την πιστή αναπαράσταση για να μεταφέρεις ιδέες. Έχω στο νου μου, για παράδειγμα, ένα έργο όπου το μισό πρόσωπο είναι κανονικό και το άλλο μισό είναι το κρέας που όλοι οι άνθρωποι έχουμε κάτω από το δέρμα μας. Η τέχνη πρέπει να είναι κάτι παραπάνω από ομορφιά; Πρέπει να είναι και ιδεολογία, να είναι μεταπλαστική;
CB: Θεέ μου, αυτή η ερώτησε με ταρακούνησε από τα μέσα. Στους ανθρώπους αρέσει να μας ρωτάνε εμάς που σπουδάσαμε τέχνη (δεν θέλω να πω τους “καλλιτέχνες”) τι είναι η Τέχνη. Η τέχνη από μόνη της είναι μια αφηρημένη έννοια, πολύ δύσκολη να την προσδιορίσεις επειδή αλλάζει. Ο ορισμός της μεταλλάσσεται και συνδέεται με την εποχή στην οποία βρίσκεται. Οπότε, στην ερώτηση “Η τέχνη πρέπει να είναι κάτι παραπάνω από ομορφιά; Πρέπει να είναι και ιδεολογία, να είναι μεταπλαστική” θα απαντήσω από μια θέση απόλυτης υποκειμενικότητας: Μπορεί να είναι, αλλά όχι απαραίτητα. Είμαι απ’ αυτές που πιστεύουν ότι η τέχνη μπορεί να σε κάνει να νιώσεις χωρίς να σε αναγκάζει να σκέφτεσαι, όμως ποτέ δεν σε αφήνει αδιάφορο. Για μένα, η τέχνη είναι αίσθηση και ομορφιά μεταμορφική, επειδή, με τον ίδιο τρόπο που βλέπω ομορφιά στο “Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι” ή στην “Έναστρη νύχτα πάνω απ’ τον Ροδανό”, βλέπω ομορφιά στο “Ο Κρόνος τρώει τα παιδιά του” του Γκόγια και στα έργα των Mark Ryden, Michael Hussar ή Edward Gorey. Όμως, συγκεκριμένα, το σκίτσο που αναφέρεις, περιέχει ιδεολογία: Είναι μια αυτοπροσωπογραφία με το μισό πρόσωπο τελειωμένο και το άλλο μισό ανοιχτό, να φαίνονται οι μυς, οι τένοντες και οι βλεννογόνοι. Είναι μια ανάλυση ανατομίας. Αυτό που ήθελα να πω με αυτό είναι ότι το ουσιώδες δεν είναι ορατό με γυμνό μάτι. Ευρωπαίοι, Αφρικανοί και Ασιάτες είμαστε ίδιοι κάτω από αυτό το τόσο πολιτικό που είναι το χρώμα του δέρματος. Πάνω απ’ όλα είμαστε άνθρωποι, αδέρφια της ίδιας φυλής, της ανθρώπινης.
LM: Ποιους τομείς αυτής της κοινωνίας θα ήθελες να αλλάξεις;
CB: Πολλούς, υπερβολικούς για μια εκατονταετία, τόσο μπορεί να επεκταθεί η ανθρώπινη ζωή. Όμως, κυρίως υπάρχουν δύο που με επηρεάζουν άμεσα: ο ρατσιμός και ο ανδρικός σωβινισμός. Πιστεύω ότι το έργο μου αντανακλά την ανησυχία και τη μη συμμόρφωση που δείχνω απέναντι σ’ αυτές τις δύο ιδεολογίες που τόσο κακό έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν στη σημερινή κοινωνία.
LM: Στη δουλειά σου υπάρχουν πολλές μαύρες γυναίκες. Γιατί;
CB: Κυρίως επειδή πρόκειται για ένα πρότζεκτ που μιλά για την ταυτότητα, την αποδοχή, την αναγνώριση και τη χειραφέτηση μιας ομάδας που έγινε αόρατη: οι μαύροι άνθρωποι, που τους διακρίνουν και τους κάνουν αόρατους. Αυτοί είναι οι πρωταγωνιστές οπότε και εκπροσωπούνται. Επίσης, επειδή και γω είμαι μαύρη. Και είναι ώρα να καταγγείλουμε με κάποιο τρόπο και να μιλήσουμε για την κατάστασή μας.
LM: Πώς πιστεύεις ότι το γεγονός ότι είσαι υιοθετημένη επηρεάζει την αναζήτησή σου για ταυτότητα επηρεάζει;
Με υιοθέτησαν όταν ήμουν έξι χρονών και πάντα ήξερα ότι είχα δύο οικογένειες που νοιάζονταν για μένα. Και, παρόλο που η αστουριανή οικογένειά μου δεν ήθελε να με απομακρύνει από τη βιολογική μου οικογένεια, αυτό έγινε από μόνο του. Μεγαλωμένη σε ένα περιβάλλον ουσιαστικά λευκό, μεγάλωσα επίσης με ευρωπαϊκά πρότυπα, κάτι που με συνεχόμενο τρόπο με έκανε να νιώσω απόρριψη για όλα όσα σχετίζονταν με το μαύρο. Ήθελα να αρνηθώ για αρκετό καιρό την ταυτότητά μου όμως αυτή αναδυόταν από τους τριχοειδείς πόρους μου, που επέμενα να τιθασεύω, στις κινήσεις μου, το παρουσιαστικό μου, όταν χόρευα…σε τόσα πράγματα που δεν μπορούσα να αρνηθώ.
Επιπλέον, δεν είχα κοντινές αναφορές για να θαυμάζω ή να μιμηθώ. Όποτε εμφανίζονταν κάποιος μαύρος σε δημόσιο σημείο ήταν πόρνες, μετανάστες, υπηρέτες, δολοφόνοι ή, αντίθετα, ήταν οι πρώτοι που πέθαιναν στον κινηματογράφο. Πάντα ήμουν η μοναδική μαύρη σε όλα, ακόμα και στις εξετάσεις για το πανεπιστήμιο, και αυτό με ανησυχούσε επειδή σκεφτόμουν ότι πάντα θα ήμουν μόνη. Πού ήταν οι Αφρικανοί όπως εγώ στην Ισπανία;
Όταν πήγα να σπουδάσω στη Μαδρίτη και γνώρισα ομάδες όπως η Kwanzza και η E.F.A.E ήταν ένα σημείο χωρίς γυρισμό. Είδα ότι υπήρχαν πολύ περισσότεροι άνθρωποι όπως εγώ, ότι δεν ήμουν μόνη και ότι δεν ήμασταν λίγοι! Ήταν φανταστικό που μεταξύ μας υπήρχαν φοιτητές πολιτικών επιστημών, δημοσιογραφίας, φιλολογίας, τέχνης, επιστημών… κάλυπταν, καλύπταμε, όλα τα πεδία. Άρχισα να διαβάζω και να ερευνώ, να πηγαίνω σε συνέδρια και συνυπάρξεις και ένιωσα, για πρώτη φορά από τότε που άφησα την Αφρική, μέρος σε κάτι με το οποίο ταυτιζόμουν. Εκτός από το γεγονός ότι είμαι υιοθετημένη που, παρόλο που είναι αλήθεια ότι ισχύει, μπορείς να μας μετρήσεις στα δάχτυλα ενός χεριού.
Όλη αυτή η ανακάλυψη ήταν ένα βάλσαμο για την ανήσυχη συνείδησή μου. Δεν με πονά πια να αναγνωρίζω ότι είμαι μαύρη. Είμαι και είμαι γεμάτη περηφάνια.