Εικονογράφηση από το “Syria: Ένας φούρνος και ένα τανκ” – Αζάζ, Αύγουστος 2012 (George Butler/SyriaUntold)]
Αυτό είναι ένα κείμενο για τη Syria Untold [1] της Nathalie Rosa Bucher, Γαλλογερμανίδας συγγραφέως, που ζει αυτή τη στιγμή στη Βηρυτό. Δημοσιεύτηκε αρχικά στις 6 Δεκεμβρίου και αναδημοσιεύεται εδώ βάσει συμφωνίας συνεργασίας. Το ακόλουθο κείμενο είναι μια ελαφρώς συντομότερη εκδοχή του αρχικού κειμένου της Bucher.
Με μια πλημμύτα φωτογραφιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι εικονογραφήσεις έχουν γίνει μια δημοφιλής εναλλακτική λύση, που χρησιμοποιείται για την ευαισθητοποίηση και την αφήγηση ιστοριών. Οι ΜΚΟ όπως η SyriaUntold χρησιμοποιούν εικονογραφήσεις και σχέδια ειδικά για να συλλάβουν και να αφηγηθούν [2] τις ζωές των Συρίων προσφύγων με εγχειρήματα όπως το Shadi Whose Mail was Too Late [3] (Ιούνιος 2017).
Σχετικά με τη δύναμη των εικονογραφήσεων στην εξιστόρηση νέων αφηγημάτων, ο Βρετανός εικονογράφος George Butler [4] λέει:
Οι εικόνες δεν χρειάζεται να ανταγωνίζονται με τις φωτογραφίες, αλλά νομίζω ότι συνδέονται πιο ισχυρά με μικρότερο αριθμό ατόμων, νομίζω ότι είναι εξαιρετικά εργαλεία για να προσελκύσουν άτομα, που ενδιαφέρονται και κατανοούν. Νομίζω ότι μπορούν να κολλήσουν στο μυαλό σου για μια ζωή. Νομίζω ότι ξεχωρίζουν σε έναν κόσμο παθιασμένο με τη φωτογραφία.
Ο Butler ένιωσε μια ισχυρή αίσθηση ευθύνης, όσο εργαζόταν με μελάνη, χαρτί και νερομπογιές στο Αζάζ κοντά στα τουρκικά σύνορα μετά την κατάληψη της πόλης από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (FSA) το 2012.
Πιστεύω ότι μια κριτική για το σχέδιο, ή ίσως απλά το σκέφτομαι εγώ μόνο, είναι ότι είναι εύκολο να μεροληπτεί υπέρ του ατόμου που κάθεται απέναντί σου. Μου αρέσει να δικαιώνω ανθρώπους, που κάθονται μπροστά μου. Στο Αζάζ ένιωθα ότι ήταν το λιγότερο που μπορούσα να κάνω. Πιστεύω όμως ότι ο Τύπος συνέβαλε σημαντικά στην ιδέα ότι η αντιπολίτευση θα ανατρέψει το καθεστώς του Άσαντ (επειδή είχαν μόνο πρόσβαση σε μια πλευρά), ενώ, στην πραγματικότητα, το καθεστώς δεν επρόκειτο ποτέ να «χάσει» χωρίς εξωτερική ανάμειξη.
Επιστρέφοντας από το Αζάζ, ο Butler ξεκίνησε μια μικρή πρωτοβουλία με το «Syria Suppers», που σταδιακά εξελίχθηκε στο Ίδρυμα Hands Up [5].
“Συγκεντρώσαμε περίπου 4 εκατομμύρια λίρες”, είπε ο Butler. “Η εικονογράφηση μου επέτρεψε να καθίσω στη Συρία για αρκετό καιρό, ώστε να συγκινηθώ αρκετά για να αντιδράσω. Και το Hands Up είναι ο δικός μας τρόπος δράσης”.
Εικονογραφώντας διαφορετικές οπτικές γωνίες
Η Συριακή Επανάσταση γνώρισε μια ισχυρή καλλιτεχνική παραγωγή, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής κόμικς. [6] Ο Widad Al-Hamawi, του οποίου το όνομα έχει αλλάξει για λόγους ασφαλείας, μέλος της συλλογικότητας Comic4Syria [7], επεσήμανε ότι η δύναμη της εικογράφησης έγκειται
στα χρώματα, τα συναισθήματα, την καθαρότητα του γεγονότος, την αίσθηση πικρού χιούμορ ενίοτε, το χειρισμό του θέματος από διαφορετικές οπτικές γωνίες, την αιχμαλώτιση μιας στιγμής που δεν μπορεί να φωτογραφηθεί ή δεν φωτογραφήθηκε, αλλά γνωρίζουμε ότι συνέβη. Η εικονογράφηση σου δίνει περισσότερη ελευθερία για την καταγραφή γεγονότων και συναισθημάτων”.
Ο Hamawi υπογράμμισε:
Οι εικονογραφήσεις έχουν την ελευθερία να βλέπουν την εικόνα από οποιαδήποτε οπτική γωνία θες, στην κυριολεξία. Αυτό βοηθά το κοινό να τοποθετηθεί στη θέση όλων των χαρακτήρων. Οι εικονογραφήσεις μεγεθύνουν την αλήθεια, συναισθηματικά και γραφικά. Λένε την αλήθεια μέσα από ψέματα”.
Αν και η συλλογικότητα σταμάτησε να δημοσιεύει πριν χρόνια, μπόρεσαν να καταγράψουν στιγμές ενός πολύ σημαντικού κομματιού της ιστορίας με τον δικό τους τρόπο:
Περιμένουμε και περιμένουμε περισσότερο να έρθει η στιγμή, που θα μπορέσουμε και πάλι να δημοσιεύσουμε έργα.
Το τελευταίο σχέδιο του Comic4Syria. Δημοσιεύτηκε σε ένα άρθρο [8] (μόνο στα αραβικά), το οποίο εξερευνά τη διαφθορά σχετικά με τις κατηγορίες περί “τρομοκρατίας” στην ελεγχόμενη από το καθεστώς Συρία – 4-12-2017 (Comic4Syria/SyriaUntold)
Μοιράζοντας κρυμμένες ιστορίες
Οι Σκηνές από τη Συρία [9] της Αμερικανίδας εικονογράφου Molly Crabapple [10] (2015) είναι το αποτέλεσμα μιας αξιοσημείωτης συνεργασίας, που πραγματοποιήθηκε παράνομα το 2013 μεταξύ της Crabapple στη Νέα Υόρκη και του Σύριου δημοσιογράφου Marwan Hisham στη γενέτειρά του, Ράκκα.
Το ζευγάρι αργότερα δούλεψε στο Χαλέπι [11] και τη Μοσούλη [12] και συνθέτουν ένα αφιέρωμα 82 σελίδων για το έργο τους, που θα κυκλοφορήσει το 2018. “Η πρώτη μας συνεργασία ήταν για τη Ράκκα”, θυμάται ο Hisham, που ζει τώρα στην Τουρκία:
Η Molly, γνωστή μου τότε από το Twitter, πρότεινε αν μπορώ να τραβήξω φωτογραφίες, που να δίνουν μια ιδέα για την καθημερινότητα στην πόλη υπό την κατοχή του Ισλαμικού Κράτους. Η ιδέα, και οι δύο γνωρίζαμε, ήταν επικίνδυνη, αλλά ήταν επίσης πολύ δελεαστική. Συμφωνήσαμε να κάνουμε έως και δέκα εικονογραφήσεις. Δεδομένου ότι ήταν η πόλη μου, ήξερα ακριβώς πού να πάω και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τι να “συλλάβω”. Είχαμε καθημερινή επικοινωνία ανταλλάσσοντας ιδέες. Η Molly κατέληξε να σχεδιάζει όλες τις φωτογραφίες μου με εννέα σκηνές. Είχαμε ένα πράγμα στο μυαλό μας: να απεικονίσουμε τη ζωή των αμάχων και την καθημερινότητα στη Ράκκα και σε άλλες πόλεις μακριά από τα στερεότυπα.
Η πρώτη και αναμφισβήτητα η πιο εντυπωσιακή από τις εννέα “Σκηνές από την καθημερινότητα στην ντε φάκτο πρωτεύουσα του Ισλαμικού Κράτους [13]” της Crabapple είναι η απεικόνιση του ιστορικού Πύργου του Ρολογιού, ενός πολύ γνωστού μνημείου με έναν άντρα και μια γυναίκα αγρότες με ένα δαυλό και τα κεφάλια τους κομμένα .
Μόνο μία μοναχική φιγούρα βρίσκεται στο παρασκήνιο. Η βάση του αγάλματος είναι βαμμένη μαύρη και καλύπτεται με συνθήματα του Ισλαμικού Κράτους. Οι χαρακτηριστικές κηλίδες μελανιού αποτελούν τόσο μεγάλο προμήνυμα όσο και το ταραχώδες σύννεφο, που αιωρείται πάνω από τη δομή. Ο Hisham θυμάται:
[…] το σχέδιο με τον Πύργο του Ρολογιού στη Ράκκα […] συμβόλιζε τον βανδαλισμό της πόλης από το Ισλαμικό Κράτος. Ήταν μια μεγαλειώδης εκκίνηση. Μου έδωσε ένα ακαταμάχητο κίνητρο για να κάνω περισσότερα.
Ο Hisham εξηγεί περαιτέρω τη διαδικασία, που ακολούθησε με την Crabapple:
Στο εγχείρημα για την Ράκκα, τραβούσα σύντομα βίντεο γύρω από κάποιες σκηνές, που επέλεγα, για να την διευκολύνω να δει μέσα από τα μάτια μου.
Ο Πύργος του Ρολογιού. Σκηνές από την καθημερινότητα στην ντε φάκτο πρωτεύουσα του Ισλαμικού Κράτους (Molly Crabapple-Marwan Hisham/Δίκαια χρήση. Πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στον δημιουργό)
Ένα ιδανικό μέσο για νέα αφηγήματα
Οι δημοσιογράφοι βρίσκουν πολλούς λόγους για τη χρήση εικονογραφήσεων και γραφικών για να διηγούνται νέες ιστορίες.
Ο Ιρακινός δημοσιογράφος Ghaith Abdul-Ahad καταγράφει μερικά από τα εχθρικά μέρη, που κάλυψε, στο σημειωματάριο σκιτσογραφιών του, όχι μόνο για να επισημάνει ανείπωτες ιστορίες, αλλά και για να επουλωθεί από το ψυχικό τραύμα. Έχοντας σπουδάσει αρχιτέκτονας, ετοιμάζει επί του παρόντος ένα βιβλίο, που θα περιλαμβάνει αυτό το σώμα εργασίας, [14] που έχει γίνει στη χώρα του στο Ιράκ, καθώς και στη Συρία και την Υεμένη.
Τα τελευταία 30 χρόνια, ο πολιτικός γελοιογράφος Patrick Chappatte [15] έχει χτίσει μια παράλληλη σταδιοδρομία ως δημοσιογράφος-εικονογράφος, επισημαίνοντας ζητήματα και μεμονωμένες ιστορίες, που παραβλέπονται από τα μέσα ενημέρωσης. Το τεράστιο έργο του περιλαμβάνει ιστορίες από πτέρυγες μελλοθανάτων [16] στις Ηνωμένες Πολιτείες και μια ταινία κινουμένων σχεδίων για μια βόμβα διασποράς στον Λίβανο («Λίβανος: Θάνατος στο πεδίο [17]»).
Στο ντοκιμαντέρ «Plans-Fixes – Patrick Chappatte», υπογράμμισε ότι η εικονογραφική δημοσιογραφία είναι ένας ειλικρινής τρόπος να μιλάμε στους αναγνώστες και ότι η καλλιτεχνική μορφή, η οποία έχει αναπτυχθεί και πολλαπλασιαστεί από τη δεκαετία του '90, ίσως το έκανε, σίγουρα σε τμήματα, λόγω της ανάγκης των μέσων ενημέρωσης να ανανεωθούν.
Ο Chappatte υποστηρίζει ότι [16]
σε αντίθεση με μια κοινή προκατάληψη, τα κόμικς μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση σοβαρών, δύσκολων ζητημάτων. Αυτή η φόρμα επιτρέπει, εάν όχι απαιτεί, από τον δημοσιογράφο να είναι μέρος της ιστορίας που λέει, τόσο ως αφηγητής όσο και ως χαρακτήρας.