Red de Gestores Virtuales de Memoria [1] (Δίκτυο Ψηφιακών Διαχειριστών Μνήμης). Η φωτογραφία χρησιμοποιείται με άδεια.
Τα τελευταία χρόνια, η οικοδόμηση μιας ιστορικής μνήμης που είναι πλουραλιστική και χωρίς αποκλεισμούς έχει καταστεί μια από τις κύριες στρατηγικές για την λήξη της μακράς ένοπλης σύγκρουσης στην Κολομβία [2]. Οι προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης έχουν προσπαθήσει να προωθήσουν μια νέα αφήγηση της σύγκρουσης, που φέρνει τα θύματα του πολέμου στο προσκήνιο, καθιστά ορατές τις ιστορίες τους, τους δίνει αξιοπρέπεια και τονίζει τα δικαιώματά τους.
Μία από αυτές τις προσπάθειες είναι η πρωτοβουλία Alfabetizaciones Digitales [3], από το Centro Nacional de Memoria Historica [4] (Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης), το οποίο έχει υποστηρίξει τοπικές οργανώσεις πολιτών σε ολόκληρη τη χώρα στη χρήση ψηφιακών μέσων αφήγησης και ηλεκτρονικής έκδοσης.
Παραδείγματα κειμένων ψηφιακών μέσων που δημιουργούν και δημοσιεύουν στο Διαδίκτυο τα θύματα της ένοπλης σύρραξης με την υποστήριξη της πρωτοβουλίας Alfabetizaciones Digitales περιλαμβάνουν συνεντεύξεις με τις “alabaoras” (Αφρο-Κολομβιανές τραγουδίστριες) από την Pogue [5] της Chocó, οι οποίες εξηγούν τη σημασία των “alabaos” ή “μοιρολογιών στις κηδείες”, σύντομα δοκίμια γραμμένα από γυναίκες από την Caquetá [6], που αφηγούνται τις ιστορίες εκτοπισμού τους, φωτογραφίες από ένα κοινοτικό μουσείο [7], που δημιουργήθηκε από τους επιζήσαντες μιας σφαγής στη Γρανάδα [8] και μουσικά βίντεο hip hop από νέους που υποστηρίζουν τη συμμετοχή και τα δικαιώματα των παιδιών [9] στην Buenaventura.
Όπως δήλωσε η Lucely Rivas, Αφρο-Κολομβιανή εκτοπισμένη και μέλος του εγχειρήματος Memorias del Rio Atrato [10], στο Global Voices κατά τη διάρκεια συνέντευξης:
I think the website and the content we publish on the Internet make memory. We have made memory with our videos and stories.
Νομίζω ότι η ιστοσελίδα και το περιεχόμενο που δημοσιεύουμε στο Διαδίκτυο δημιουργούν μνήμη. Έχουμε δημιουργήσει μνήμη με τα βίντεο και τις ιστορίες μας.
Ο κολομβιανός εμφύλιος πόλεμος, που κρατάει σχεδόν μισό αιώνα, είναι ένας από τους παλαιότερους παγκοσμίως και μια συχνά αναφερθείσα εκτίμηση ανεβάζει το φόρο αίματος σε σχεδόν 250.000 ανθρώπους. Εκατομμύρια περισσότεροι έχουν εκτοπιστεί από τη σύγκρουση, που έθεσε αντιμέτωπη την κυβέρνηση και τους παραστρατιωτικούς της δεξιάς κατά των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC). Μια ειρηνευτική συμφωνία που επετεύχθη και υιοθετήθηκε από το Κογκρέσο τον Δεκέμβριο έχει αυξήσει τις ελπίδες για ένα νέο μέλλον για τη χώρα, αλλά πολλοί φοβούνται δυσκολίες κατά την εφαρμογή.
Ακούγοντας τα θύματα του πολέμου
Από τη δεκαετία του '00, και παράλληλα με τις διαπραγματεύσεις με τους αντάρτες και τους παραστρατιωτικούς, η κυβέρνηση της Κολομβίας προώθησε ενεργά την οικοδόμηση «ιστορικής μνήμης», προσπαθώντας παράλληλα να δώσει φωνή στα θύματα του πολέμου. Αυτό αποτελεί μέρος μιας μεγαλύτερης προσπάθειας για την εφαρμογή της δικαιοσύνης, την ενθάρρυνση της συμφιλίωσης και τη δημιουργία εθνικού διαλόγου σχετικά με τα δικαιώματα στην αλήθεια.
Σε αυτό το πλαίσιο, το έργο των τοπικών οργανώσεων πολιτών, που στηρίζουν τα θύματα μέσω πολιτιστικών και κοινοτικών δραστηριοτήτων, έχει καταστεί πιο σχετικό. Για αρκετά χρόνια, οι οργανώσεις αυτές βοήθησαν μειονότητες και περιθωριοποιημένους πληθυσμούς, που πλήττονται από τη βία, να αντέξουν, να οικοδομήσουν μια κοινότητα και να αρθρώσουν τις φωνές τους.
Σύμφωνα με την Mariana Posada Moreno, για παράδειγμα, το Salón del Nunca Más [Σάλα του Ποτέ Ξανά] [11], πρόγραμμα, του οποίου ηγήθηκε από το 2008 η Asociación de Víctimas Unidad de Granada (ASOVIDA), βοήθησε την κοινότητα στη Γκρανάδα της Αντιόκια να βρει ελπίδα και να ενωθεί.
Η Moreno εξήγησε το σκοπό της Σάλας του Ποτέ Ξανά:
The purpose of this place is to raise awareness and show to anyone who arrives there, by means of art works, photographs, personal logs, and stories, that the victims of this country are not just a number for the State.
Σκοπός αυτού του χώρου είναι να ευαισθητοποιήσει και να δείξει σε όσους φτάνουν εκεί, μέσα από έργα τέχνης, φωτογραφίες, προσωπικά αρχεία και ιστορίες, ότι τα θύματα αυτής της χώρας δεν είναι απλά ένας αριθμός για το κράτος.
Η δημιουργία του Κολομβιανού Νόμου Δικαιοσύνης και Ειρήνης το 2005 και η Νομοθεσία για τα θύματα και την αποκατάσταση των γαιών το 2011 απευθύνθηκαν άμεσα στην ανάγκη να τεθούν τα δικαιώματα των θυμάτων και οι αφηγήσεις τους στο επίκεντρο της διαδικασίας οικοδόμησης της ειρήνης και υπογράμμισαν το καθήκον του κράτους να ενθυμείται τις παραβιάσεις που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης.
Εκτός από την αναγνώριση των δικαιωμάτων των θυμάτων και την έμφαση για την ανάγκη αποζημιώσεων, η Νομοθεσία για τα θύματα και την αποκατάσταση των γαιών δημιούργησε το Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης [4], ένα ανεξάρτητο όργανο υπεύθυνο για την οικοδόμηση ενός ιστορικού απολογισμού της σύγκρουσης.
Το Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης έχει γίνει το κλειδί για την προώθηση της οικοδόμησης ιστορικής μνήμης στην Κολομβία μέσω ερευνητικών και εφαρμοσμένων δραστηριοτήτων, οι οποίες συμβάλλουν στην ανασυγκρότηση της μακράς και περίπλοκης ιστορίας της ένοπλης σύγκρουσης.
Το Κέντρο δημιούργησε αρκετές εκδόσεις βασισμένες σε χιλιάδες μαρτυρίες θυμάτων και αναλύσεις σχετικά με τις ρίζες του πολέμου, συμπεριλαμβανομένου του «¡Basta ya! Colombia: Memorias de guerra y dignidad (2013) [12]» (Αρκετά πια! Κολομβία: Αναμνήσεις πολέμου και αξιοπρέπειας), της πιο ολοκληρωμένης έκθεσης σχετικά με την κατάσταση του πολέμου στην Κολομβία μέχρι σήμερα.
Υποστηρίζοντας ενεργά τη συμμετοχή του θυματοποιημένου πληθυσμού στην ειρηνευτική διαδικασία και στην οικοδόμηση μιας πλουραλιστικής και περιεκτικής ιστορικής μνήμης, το Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης συνέβαλε στο να δώσει αξιοπρέπεια και να προβάλει τις εμπειρίες των θυμάτων του πολέμου και στην στήριξη του δικαιώματος στην αλήθεια, τη δικαιοσύνη και την ασφάλεια από την επανάληψη στην πράξη. Η Alphabetizaciones Digitales [3] (Ψηφιακός αλφαβητισμός) είναι μια από τις πρωτοβουλίες που προέκυψαν από το Κέντρο το 2013, η οποία βοήθησε τοπικές κοινοτικές οργανώσεις να ενισχύσουν τη φωνή τους χρησιμοποιώντας ψηφιακά εργαλεία και δίκτυα.
Η πρωτοβουλία Alfabetizaciones Digitales
Η Alfabetizaciones Digitales [3] δημιουργήθηκε ανταποκρινόμενη στην ανάγκη να τονισθεί το έργο που οι τοπικές οργανώσεις πολιτών εκτελούσαν ήδη σε όλη την κολομβιανή επικράτεια. Ενδιαφερόμενα να ακουστούν οι φωνές τους από ένα εθνικό ακροατήριο και να συμμετέχουν στην κατασκευή ιστορικής μνήμης, τα μέλη των οργανώσεων αυτών εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους να πειραματιστούν με τη χρήση νέων τεχνολογιών ΜΜΕ και του Διαδικτύου για αφηγηματικούς σκοπούς.
Όπως δήλωσε ο Salomón Echavarría, συντονιστής της πρωτοβουλίας, στο Global Voices κατά τη διάρκεια συνέντευξης:
The initiative responds to the interest of community members in reaching a wider audience and circulating their stories broadly. We provide training and technical support for the development of digital languages, and facilitate workshops in digital storytelling that are adaptable to the needs and resources of local organizations and communities.
Η πρωτοβουλία ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον των μελών της κοινότητας να προσεγγίσουν ένα ευρύτερο κοινό και να κυκλοφορήσουν ευρέως τις ιστορίες τους. Παρέχουμε εκπαίδευση και τεχνική υποστήριξη για την ανάπτυξη ψηφιακών γλωσσών και διευκολύνουμε την οργάνωση εργαστηρίων ψηφιακής αφήγησης, που προσαρμόζονται στις ανάγκες και τους πόρους των τοπικών οργανώσεων και κοινοτήτων.
Συνολικά, έχουν δημιουργηθεί 16 προγράμματα σε όλη την Κολομβία με την υποστήριξη της Alfabetizaciones Digitales από το 2013. Τα προγράμματα καθοδηγούνται από μέλη τοπικών οργανώσεων που πραγματοποιούν κοινωφελείς εργασίες, όπως το Salón del Nunca Más στην Γκρανάδα, η Asociación de Trabajadores Campesinos del Carare [13] (ΑΤCC) Vida y Paz στο Carare ή το Fundación Espacios de Convivencia y Desarrollo Social [14] (FUNDESCODES) στην Buenaventura.
Άλλες φορές, τα προγράμματα δημιουργούνται μέσω συνεργασίας μεταξύ διαφόρων τοπικών οργανώσεων πολιτών, που βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή, όπως η Memorias del Rio Atrato [10], η οποία περιλαμβάνει οκτώ κοινοτικά συμβούλια και έναν οργανισμό, το Consejo Comunitario Mayor de la Asociación Campesina Integral del Atrato (COCOMACIA) [15], από τις Chocó και Antioquia.
Επιπλέον, η Alfabetizaciones Digitales ενίσχυσε επίσης την οικοδόμηση ενός δικτύου τοπικών παραγωγών ψηφιακών μέσων που διανέμονται μέσω των διαφόρων περιοχών της χώρας. Οι νέοι και οι ενήλικες που συμμετέχουν στα εργαστήρια γίνονται μέρος ενός δικτύου “εικονικών διαχειριστών μνήμης”, που μοιράζεται τη γνώση και προσφέρει αμοιβαία υποστήριξη.
Αυτοί οι εικονικοί διαχειριστές είναι υπεύθυνοι για την καθοδήγηση των διαφόρων προγραμμάτων, τον συντονισμό της παραγωγής περιεχομένου πολυμέσων και τη διατήρηση των δικτυακών τόπων. Επιπλέον, έχουν πρόσβαση σε μια συνεργατική εικονική πλατφόρμα, όπου μοιράζονται μαθήματα, συμβουλές και μπορούν να συζητήσουν διάφορα θέματα σχετικά με τα τοπικά προγράμματά τους και την παραγωγή ψηφιακών μέσων.
Τα παρακάτω είναι ένα παράδειγμα μιας από τις ψηφιακές ιστορίες που δημιούργησαν Αφρο-Κολομβιανοί νέοι από το FUNDESCODES στην Buenaventura. Ένα βίντεο που ονομάζεται “Soy Capaz” (Είμαι ικανός), που καταγράφει πώς περισσότερα από 200 παιδιά και νέοι συμμετείχαν στην επανιδιοποίηση ενός δημόσιου πάρκου στην κοινότητά τους και μοιράστηκαν θετικά μηνύματα (Για τι είμαι ικανός …) ελπίδας και ειρήνης.
Οικοδόμηση μιας χώρας με όραμα και ειρήνη
Σύμφωνα με πρόσφατο μανιφέστο που δημοσίευσαν οι εικονικοί διαχειριστές μνήμης στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Ιστορικής Μνήμης, [16] είναι “ένα δίκτυο φωνών και επίσης μια ομάδα που έχει μάτια, αυτιά και μικρόφωνα σε όλη τη χώρα”. Οι φωνές της μνήμης υπέρ της οικοδόμησης μιας νέας χώρας με όραμα και ειρήνη”.
Καθώς οι εικονικοί διαχειριστές παράγουν και δημοσιεύουν διαδικτυακές, εκφράζουν ταυτότητες, αναδεικνύουν φωνές και κάνουν ορατές τις περιοχές και τους πληθυσμούς τους. Αυτή η διαδικασία επικοινωνίας επιτρέπει σε περιθωριοποιημένες κοινότητες και θύματα πολέμου να αφηγούνται τον κόσμο με δικούς τους όρους, να καταγράφουν τις πολιτιστικές πρακτικές που διεξάγουν και να συμμετέχουν ενεργά στην κατασκευή ιστορικής μνήμης στην Κολομβία.
Το περιεχόμενο πολυμέσων που παράγεται και δημοσιεύεται ηλεκτρονικά από τους εικονικούς διαχειριστές αποκαλύπτει τη δυνατότητα χρήσης ψηφιακών εργαλείων και δικτύων για τη δημιουργία μνήμης στην Κολομβία. Η πρωτοβουλία Alfabetizaciones Digitales [3] είναι μια ευκαιρία σύνδεσης των φωνών και των οπτικών γωνιών Κολομβιανών πολιτών, οι οποίοι, αν και παγιδευμένοι στη μέση ενός πολέμου μεταξύ στρατών, έχουν αντισταθεί στη βία και έχουν αυξήσει την αντοχή τους. Οι ιστορίες τους μας χαρίζουν μια ματιά στην καθημερινότητά τους, στις γειτονιές τους, στα δράματα και στους εορτασμούς τους. Οι αφηγήσεις τους συμβάλλουν στη δημιουργία μιας πληρέστερης συνείδησης του παρελθόντος στην Κολομβία και συμβάλλουν στην οικοδόμηση της ειρήνης στο παρόν και στο μέλλον.