Φωτογραφία ενός καθεστωτικού σημείου ελέγχου. Χρησιμοποιείται με άδεια.
Η Salma έριχνε μια ματιά στο χρονολόγιό της στο Facebook, όταν μια μη επαληθευμένη είδηση της έκανε εντύπωση, εντελώς παράξενη κι αστεία: απαγορεύτηκαν σε δημόσιους χώρους στη Συρία εορτασμοί για το Χάλογουιν.
”Προφανώς, μας λυπήθηκαν. Η ζωή μας εδώ είναι ένα ατελείωτο καρναβάλι”, λέει στο Global Voices χαμογελώντας.
Σε μια χώρα παγιδευμένη σε μια καταστροφική σύγκρουση όπως ο Συριακός Πόλεμος, οι αστείες και παιχνιδιάρικες στιγμές του Χάλογουιν έρχονται σε αντίθεση με την ανατριχιαστική φρίκη που έχει γίνει κομμάτι της μακάβριας πραγματικότητας των Συρίων. Αν και η πρωτεύουσα της Δαμασκού έχει γλιτώσει από τα χειρότερα, διαφορετικές αποχρώσεις του φόβου διαχέονται στις ζωές των Δαμασκηνών.
Η 29χρονη Salma ζει σε μια άθλια γειτονιά με έντονη στρατιωτική παρουσία στη νότια Δαμασκό. Ένοπλοι, γενειοφόροι άνδρες με στρατιωτικά, που τους συνδέουν με τις αποκαλούμενες Εθνικές Αμυντικές Δυνάμεις [1], μια φιλοκυβερνητική πολιτοφυλακή, διαχειρίζονται τα σημεία ελέγχου.
“Περνάω αυτό το βάσανο κάθε μέρα για να πάω και να γυρίσω από τη δουλειά”, λέει.
Κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι, μετά από περισσότερα από έξι χρόνια στρατιωτικών σημείων ελέγχου, που δημιουργήθηκαν για να ενισχύσουν τον κλοιό του καθεστώτος Άσαντ στην πρωτεύουσα, από τότε που ξεκίνησαν οι πρώτες διαδηλώσεις το 2011, οι ντόπιοι θα είχαν συμφιλιωθεί με την παρουσία τους. Η πραγματικότητα απέχει πολύ από αυτή την υπόθεση, σύμφωνα με πολλούς, συμπεριλαμβανομένης της Salma.
”Κάνουν τη ζωή μας δύσκολη, προκαλώντας καθυστερήσεις και συμφόρηση. Πνίγουν την πόλη μας”:
Το μισώ όταν πρέπει να γυρίσω σπίτι μετά το ηλιοβασίλεμα. Οι χτύποι της καρδιάς μου πολλαπλασιάζονται, όταν συναντάς το σταθερό βλέμμα τους. Ανακατεύομαι εύκολα, το λιγότερο που μπορώ να πω. Μερικές φορές φέρνουν ζάλη γελώντας δυνατά και φωνάζοντας.
Μπορούν να κάνουν τα πάντα και να μην τους κατηγορήσει κανείς. Ποιος θα μας προστατεύσει εξάλλου; Υπάρχει μια κατάσταση χάους και ανομίας παντού. Το κράτος είναι απασχολημένο να αντιμετωπίζει τις συνέπειες του πολέμου.
Η Salma ψελλίζει προσπαθώντας να βρει τις λέξεις για να περιγράψει πώς αισθάνεται. “Αισθάνεσαι γυμνός, άοπλος και ανίσχυρος παρουσία αυτής της σκληρής και αλαζονικής στρατιωτικής υπεροχής”.
Η Doaa, φοιτήτρια Οδοντιατρικής, αντανακλά τις σκέψεις της:
Από καιρό σταμάτησα το μακιγιάζ ή τα αποκαλυπτικά ρούχα, αν και πάντα ήμουν ελεύθερη κοπέλα, απλώς και μόνο για να αποφύγω τους μπελάδες.
Το να σου σφυρίζουν ή να σε φλερτάρουν στο δρόμο σου ενίσχυε το γυναικείο εγωισμό. Κατά τη διάρκεια όμως του πολέμου, στο δρόμο βρίσκονται μόνο άντρες με στρατιωτικά, συνήθως ένοπλοι. Μου προκαλεί νευρικότητα. Είναι αλαζονικοί με τη δύναμη που έχουν στους ντόπιους.
“Αν βρουν το όνομά μου, θα με στείλουν στις πρώτες γραμμές του μετώπου”
Για τους άνδρες σε ηλικία στράτευσης, τα σημεία ελέγχου εξακολουθούν να αποτελούν σταθερή πηγή τρόμου.
Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί αυτά τα σημεία ελέγχου για να στρατολογήσει νέα μέλη στις Συριακές Δυνάμεις, οι οποίες εξαντλούνται από την παρατεταμένη σύγκρουση. Ο φόβος της σύλληψης και της στρατολόγησης ώθησε πολλούς μεταξύ των ηλικιών 18-42 ετών να εγκαταλείψουν τη χώρα σε κύματα μη καταγεγραμμένης μετανάστευσης σε γειτονικές χώρες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όσοι έμειναν πίσω αντιμετωπίζουν καθημερινές δυσκολίες, ωθούμενοι πολλές φορές να κλείνονται στα σπίτια τους.
“Η άδειά μου για αναβολή στρατιωτικής θητείας θα λήξει σύντομα. Δε βγαίνω έξω πέρα από επείγουσες περιπτώσεις”, λέει ο Hisham, με πτυχίο νομικής από το Πανεπιστήμιο της Δαμασκού:
Θα ψάξουν βάσεις δεδομένων αποθηκευμένες στους υπολογιστές τους. Εάν βρουν το όνομά μου, θα με στείλουν στην πρώτη γραμμή.
Κάθε φορά που περνούσα ένα από αυτά τα σημεία ελέγχου ήταν απλά εφιάλτης. Περίμενα με κομμένη την ανάσα τον στρατιωτικό να νεύσει στον οδηγό να προχωρήσει.
Μπορεί να σε συλλάβουν για αποφυγή στρατιωτικής θητείας, επειδή έχεις παρόμοιο όνομα με κάποιον καταζητούμενο. Όλα είναι πιθανά.
Ο Hisham διηγείται το τι συνέβη στο φίλο του: πήγαινε στη γαμήλια δεξίωση στον ίδιο του το γάμο, όταν τον σταμάτησαν σε ένα σημείο ελέγχου και τον κάλεσαν σε στρατιωτική θητεία. Ο φίλος έπρεπε να πληρώσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για να αναβληθεί για λίγες έστω μέρες.
Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στο να είναι δυσεύρετοι οι άνδρες στο δρόμο. Οι γυναίκες αστειεύονται συχνά ότι στο εγγύς μέλλον, δεν θα χρειάζεται να φοράνε χιτζάμπ, γιατί δεν θα υπάρχουν άνδρες στους δρόμους.
“Η Δαμασκός είναι μια πόλη χωρίς τεστοστερόνη”, γράφει μια περιεκτικότατη δημοσίευση στο Facebook.
“Τα πάντα αναδίδουν αίσθηση πολέμου. Κοίτα τα κουρασμένα πρόσωπα των ανθρώπων”
Η Ruba, φοιτήτρια αγγλικής λογοτεχνίας, λέει στο Global Voices ότι θυμάται, τι ειρωνεία, ένα άρθρο που διάβασε πρόσφατα με τις πιο ρομαντικές πόλεις στον κόσμο, καθώς περνούσε δίπλα από ένα στρατιωτικό όχημα στην πυκνοκατοικημένη γειτονιά της.
“Η Δαμασκός αποκαλούνταν Πόλη του Γιασεμιού, το οποίο συμβολίζει την αγνότητα, το ρομαντισμό και την αγάπη. Δες τώρα τι γίνεται εδώ. Τα πάντα μυρίζουν πόλεμο. Δες τα κουρασμένα πρόσωπα των ανθρώπων”.
Ο φόβος επεκτείνεται στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ένας ακτιβιστής υπέρ της αντιπολίτευσης με έδρα τη Δαμασκό, που ζήτησε να αναφερθεί με το όνομα Osama έχει ήδη δηλώσει ψεύτικο όνομα στο Facebook για να συμμετάσχει σε εκστρατείες αλληλεγγύης με περιοχές υπό κυβερνητική πολιορκία.
Λέει ότι ο φόβος της σύλληψης είναι πλέον πιο έντονος από ποτέ:
Ήταν αδιανόητο όταν ξεκίνησε η επανάσταση πριν από επτά χρόνια ότι σήμερα θα φοβόμαστε να εκφράσουμε τις σκέψεις μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δυστυχώς αυτό συμβαίνει.
Ο Osama περίμενε κύμα συλλήψεων και ξεκαθαρίσματος λογαριασμών από το καθεστώς του Προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ εναντίον αντιπάλων, ενισχυμένου από στρατιωτική υπεροχή στην ξηρά.
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις αυτές, το καθεστώς επιχειρεί να προβάλει την εντύπωση ότι η ζωή επανέρχεται στο φυσιολογικό της ρυθμό ύστερα από τις πρόσφατες στρατιωτικές νίκες, η τελευταία από τις οποίες ήταν η ανακατάληψη της πόλης Αλ Μπουκαμάλ στην Ντέιρ Εζ Ζορ [2] που σφράγισε την πτώση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Αυτές οι προσπάθειες περιλάμβαναν τη διεξαγωγή της Διεθνούς Έκθεσης της Δαμασκού μετά από έξι χρόνια παύσης, τον εορτασμό για τα πολυπληθή επιτεύγματα της ποδοσφαιρικής ομάδας της Συρίας, η οποία πλησίασε τα προκριματικά για το Παγκόσμιο Κύπελλο και την αποκατάσταση βασικών υπηρεσιών, κυρίως του ηλεκτρικού ρεύματος.
Ωστόσο, αυτές οι αποκαλούμενες απαισιόδοξες προοπτικές λαμβάνουν ώθηση από εκείνους που βλέπουν μια σαφή βελτίωση της κατάστασης, καθώς το καθεστώς έχει καταφέρει να επαναφέρει σημαντικά τμήματα της επικράτειας από τους αντιπάλους.
“Υπάρχει μια κυρίαρχη αίσθηση ανακούφισης στη Δαμασκό σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια”, λέει ο Salem, κυβερνητικός υπάλληλος. ”Ορισμένα σημεία ελέγχου έχουν αφαιρεθεί. Το ηλεκτρικό ρεύμα επέστρεψε 24 ώρες το 24ωρο, οι τιμές ορισμένων βασικών προϊόντων έχουν μειωθεί. Πιστεύω ότι αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο”.’
Άλλοι βρίσκουν αυτές τις νίκες πολύ λίγες και κούφιες.
”Είναι γελοίο να υποθέτουμε ότι ο πόλεμος έχει τελειώσει και τα δεινά των ντόπιων έχουν τελειώσει μόνο και μόνο επειδή ορισμένες υπηρεσίες έχουν επανέλθει και οι τιμές έχουν μειωθεί ελαφρά. Οι επιθέσεις πυραύλων και ρουκετών συνεχίζονται σχεδόν καθημερινά. Μόλις χθες, σημειώθηκαν οκτώ θάνατοι”, λέει ο Hisham.
“Ο φόβος στη Δαμασκό σβήνει και επανέρχεται, αλλά είναι πάντα εκεί”
Πύραυλοι και όλμοι [3] συνεχίζουν να πλήττουν την πόλη, με μια πρόσφατη απότομη αύξηση των θανάτων μετά από μια σύντομη ανάπαυλα που ακολούθησε τη δημιουργία ζωνών αποκλιμάκωσης [4] στην ύπαιθρο της Δαμασκού, σπάζοντας μια προσωρινή αίσθηση ανακούφισης που επικρατούσε στη συριακή πρωτεύουσα. Αυτό έρχεται έπειτα από κυβερνητική επίθεση στην Ανατολική Γούτα, ένα θύλακα επαναστατών υπό πολιορκία της κυβέρνησης κοντά στη Δαμασκό.
”Η βροντή του πυροβολικού και των ρουκετών που χτυπούν την Γούτα αντηχεί σε όλη την πόλη. Τα κτίρια εδώ κυριολεκτικά τρέμουνε”, λέει ο Samar, ο οποίος ζει στη συνοικία Bab Sharqi. ”Εδώ και λίγο διάστημα δεν ακούμε τέτοιους ήχους”.
”Προς τα εμάς ή από εμάς;” Οι άνθρωποι ρωτούν με ζέση, όταν ακούν ένα ξαφνικό χτύπημα, αναρωτιούνται εάν είναι πύραυλος των επαναστατών που χτυπάει τη Δαμασκό ή ήχος από το πυροβολικό του στρατού που χτυπά τις περιοχές της αντιπολίτευσης.
Η εκκαθάριση αυτού του είδους της ασάφειας είναι μέρος αυτού που κάνει μια σελίδα στο Facebook που ονομάζεται Ημερολόγιο ενός ολμοβόλου στη Δαμασκό [5].
Η σελίδα, η οποία είχε αρχικά δημιουργηθεί για να εντοπίζει επιθέσεις πυραύλων επαναστατών στην πόλη της Δαμασκού, περιστασιακά λέει στον κόσμο στη Δαμασκό να μην ανησυχούν, γιατί η πηγή του θορύβου είναι ο βομβαρδισμός των αντιπολιτευόμενων περιοχών από το Συριακό Στρατό. Πολλοί στα σχόλια εκφράζουν ανακούφιση και παροτρύνουν το Συριακό Στρατό να κάνει περισσότερα για να εξαλείψει την «τρομοκρατία» και να αποκαταστήσει την ασφάλεια στη Δαμασκό.
Άλλοι όμως επικρίνουν αυτό που θεωρούν ψυχρή έλλειψη συμπόνοιας για την τραγωδία που ξεδιπλώνεται στο κοντινό περιβάλλον τους.
”Λίγοι όλμοι μπορούν να διαταράξουν τη ζωή εδώ. Οι ήχοι του πυροβολικού προκαλούν πανικό, ειδικά μεταξύ των παιδιών. Θεωρώ ότι είναι αδύνατο να φανταστούμε τη φρίκη όσων δέχονται τους πυραύλους αυτούς πάνω από τα κεφάλια τους”, λέει η Manar, δασκάλα σε ένα δημοτικό σχολείο στην παλιά Δαμασκό.
Ερωτηθείσα εάν οι Δαμασκηνοί αισθάνονται πιο ασφαλείς μετά από επτά χρόνια πολέμου, καθώς το καθεστώς εξασφαλίζει νέες στρατιωτικές νίκες, λέει ότι «ο φόβος στη Δαμασκό πάει κι έρχεται, αλλά είναι πάντα εκεί. Πολλά χρόνια θα περάσουν, προτού οι Σύριοι νιώσουν σώοι κι ασφαλείς ξανά».