Η Αστυνομία στο Αζερμπαϊτζάν συλλαμβάνει νεαρό άνδρα. Φωτογραφία: Radio Free Europe/Radio Liberty, επαναχρησιμοποιείται με άδεια.
Σε συνάντηση συμμάχων του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες τον Νοέμβριο του 2017, ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ τόνισε τη σημασία της ελευθερίας του λόγου και της ελευθερίας του Διαδικτύου.
Μια σύνοψη που δημοσιεύθηκε στον επίσημο προεδρικό ιστότοπο [1] παράφρασε τις παρατηρήσεις του Αλίγιεφ ως εξής:
“Ο Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ, υπογραμμίζοντας τα ζητήματα δημοκρατικής ανάπτυξης, δήλωσε ότι το ελεύθερο διαδίκτυο, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία του συνέρχεσθαι και άλλες ελευθερίες διασφαλίζονται στο Αζερμπαϊτζάν”.
Αυτός και άλλοι παρόμοιοι ισχυρισμοί έχουν προκαλέσει περιέργεια σε πολλούς Αζέρους δημοσιογράφους. Τα λόγια του Αλίγιεφ απέχουν πολύ από τις ενέργειές του τα τελευταία πέντε χρόνια.
Μεταξύ 2013 και 2015, μια σειρά ρυθμιστικών αλλαγών [2] και αυθαίρετων νομικών απειλών έθεσε στη γραμμή του πυρός την κάποτε ζωντανή κοινωνία των πολιτών του Αζερμπαϊτζάν από δημοσιογράφους, ακτιβιστές και οργανώσεις νεολαίας. Πολλοί συνελήφθησαν [3] με ψευδείς κατηγορίες. Άλλοι εγκατέλειψαν [4] τη χώρα, από φόβο διώξεων.
Ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος της υπόλοιπης συζήτησης γύρω από τη δημοκρατία, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μεταφέρθηκε στο διαδικτυακό κόσμο. Όμως, κάθε χρόνο, καθίσταται ολοένα και πιο σαφές ότι δεν υπάρχει μεγάλη ανεκτικότητα για διαφωνία ούτε και στο διαδίκτυο.
Το τελευταίο παράδειγμα ήρθε την 1η Δεκεμβρίου 2017, όταν οι βουλευτές εισήγαγαν και ενέκριναν μια νέα σειρά τροπολογιών, που θα θέσουν υπόλογους και υποκείμενους σε πρόστιμα άτομα, αξιωματούχους και νομικά πρόσωπα για διαδικτυακή διάδοση “απαγορευμένων” πληροφοριών.
Εάν ένας διαδικτυακός πόρος πληροφοριών εισάγεται στον Κατάλογο Πληροφοριακών Πόρων που έχουν Καταχωρήσει Πληροφορίες απαγορευμένες από τη Διανομή, θα πρέπει να περιοριστεί αμέσως η πρόσβαση σε οποιαδήποτε τέτοια πληροφορία περιέχει. Διαφορετικά, οι πάροχοι φιλοξενίας ιστοσελίδων και διαδικτύου θα αντιμετωπίσουν πρόστιμα ύψους 1.500-2.000 μανάτ για τους αξιωματούχους και 2.000-2.500 μανάτ για νομικά πρόσωπα.
Οι αξιωματούχοι δεν ανέφεραν τον τρόπο, με τον οποίο οι ιστότοποι που υποστηρίζουν σχόλια αναγνωστών ή αναρτήσεις χρηστών (όπως το Facebook ή το YouTube) θα συμμορφώνονται με αυτούς τους κανόνες, εάν και όταν οι χρήστες τους δημοσιεύουν περιεχόμενο, που εμπίπτει στην απαγόρευση.
Η απαγόρευση καλύπτει μια κατηγορία περιεχομένου γνωστή ως “απαγορευμένες πληροφορίες”, η οποία θεσπίστηκε με δικαστική απόφαση του Μαΐου του 2017, που εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να λογοκρίνει ιστοσελίδες με συγκεκριμένους τύπους περιεχομένου.
Σύμφωνα με τη δικαστική εντολή, οι “απαγορευμένες πληροφορίες” μπορούν να περιλαμβάνουν τις ακόλουθες κατηγορίες:
- τρομοκρατική προπαγάνδα
- πληροφορίες που προωθούν τον θρησκευτικό εξτρεμισμό, την επανάσταση, τις μαζικές ταραχές και άλλη παρόμοια προπαγάνδα
- [πληροφορίες σχετικά με] κρατικό απόρρητο
- πληροφορίες σχετικά με την παραγωγή όπλων και ανταλλακτικών
- πληροφορίες σχετικά με την παρασκευή ναρκωτικών και παρόμοιων ουσιών και την πώλησή τους
- πορνογραφία (συμπεριλαμβανομένης της παιδικής πορνογραφίας)
- πληροφορίες σχετικά με την προώθηση τυχερών παιχνιδιών και παράνομων στοιχημάτων
- πληροφορίες σχετικά με προτροπή για αυτοκτονία
- προσβολή και δυσφήμηση, καθώς και πληροφορίες που παραβιάζουν την προσωπική ασφάλεια
- πληροφορίες που παραβιάζουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και
- άλλες πληροφορίες, η διανομή των οποίων απαγορεύεται από τη νομοθεσία της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν
Το γραφείο του εισαγγελέα υποστήριξε ότι οι ηλεκτρονικοί πόροι μπλοκαρίστηκαν για να δημιουργήσουν απειλή, αλλά όταν εξετάσαμε προσεχτικά [5] το περιεχόμενο που μοιραζόταν σε αυτούς τους ιστότοπους, διαπιστώσαμε ότι δεν πληρούσαν τα κριτήρια για “απαγορευμένες πληροφορίες”.
Αρκετοί από τους αποκλεισμένους ιστότοπους παρουσίαζαν κυρίως άρθρα σχετικά με τη διαφθορά της κυβέρνησης, την αύξηση των ποσοστών αυτοκτονίας στο Αζερμπαϊτζάν, τις κακές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης και ανεξάρτητη ειδησεογραφική κάλυψη τοπικών διαμαρτυριών. Τρεις ιστοσελίδες ειδήσεων και δύο δορυφορικά τηλεοπτικά κανάλια μπλοκαρίστηκαν γρήγορα μέσα στη χώρα. Και από τότε, περισσότεροι από δώδεκα διαδικτυακοί πόροι ανεξάρτητων ειδήσεων και πληροφόρησης έχουν αποκλειστεί.
Όλα αυτά προκαλούν το ερώτημα: Ποιον απειλούν περισσότερο αυτές οι “απαγορευμένες πληροφορίες”;
Πράγματι, αυτές οι νομικές μεταρρυθμίσεις απειλούν όλους εκτός από την κυρίαρχη ελίτ του Αζερμπαϊτζάν. Αυτό είναι ένα κλασικό χαρακτηριστικό του καθεστώτος του Αλίγιεφ. Στα χρόνια που ακολούθησαν, αφότου πήρε τον προεδρικό θώκο από τον πατέρα του, ο Ιλχάμ Αλίγιεφ έκανε τη ζωή των συμπατριωτών του πιο άθλια.
Φαίνεται ότι οι νομικές μεταρρυθμίσεις στο Αζερμπαϊτζάν δεν προτείνονται ποτέ καθαρά από την καλή θέληση των μελών του κοινοβουλίου του Αζερμπαϊτζάν. Αν και ο πρωταρχικός στόχος τους είναι να εξυπηρετούν το κοινό, εμείς, ως πολίτες του Αζερμπαϊτζάν, δεν γνωρίζουμε ούτε καν με βεβαιότητα εάν είχαν νόμιμα εκλεγεί [6] στο δημόσιο αξίωμα.
Δεν ήταν λοιπόν περίεργο το δεύτερο κύμα νομοθετικών τροποποιήσεων, που εισήχθησαν και εγκρίθηκαν από το κοινοβούλιο του Αζερμπαϊτζάν στο τέλος του 2017. Οι νομοθέτες ενέκριναν τροποποιήσεις του Κώδικα Διοικητικών Αδικημάτων του Αζερμπαϊτζάν, εισάγοντας υψηλές χρηματικές ποινές στους ιδιοκτήτες πηγών πληροφόρησης στο διαδίκτυο ή τομέων για διανομή απαγορευμένων πληροφοριών (όπως θεωρούν οι Αρχές) ή αποτυγχάνοντας να αποτρέψουν τη διάδοση τέτοιων πληροφοριών. Στις 15 Δεκεμβρίου, το Εθνικό Κοινοβούλιο του Αζερμπαϊτζάν ενέκρινε τροποποιήσεις στο νομοσχέδιο για τις ένοπλες δυνάμεις, απαγορεύοντας στους δημοσιογράφους να αναζητούν ορισμένα είδη πληροφοριών σχετικά με τη στρατιωτική δραστηριότητα.
Οργανώσεις και πλατφόρμες που περιορίστηκαν από αυτό το πρόσφατο κύμα κανονιστικών μέτρων εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τις σελίδες τους στο Facebook και τους λογαριασμούς YouTube για να διατηρούν διαδικτυακά τις φωνές τους. Πολλοί έχουν δημιουργήσει ιστότοπους-καθρέφτες, όπου συνεχίζουν να δημοσιεύουν επικριτικά άρθρα και ειδήσεις από το Αζερμπαϊτζάν.
Το Azadliq Radio, η υπηρεσία του Αζερμπαϊτζάν για το Radio Free Europe / Radio Liberty, ενημερώνει τους αναγνώστες [7] και τους θεατές στο τέλος των καθημερινών ειδήσεών τους, παρέχοντας μια ενημερωμένη διεύθυνση URL για την πλατφόρμα τους. Η Meydan TV βασίζεται σε μια εφαρμογή για κινητά.
Περιγράφοντας την πτώση του ελεύθερου Διαδικτύου στο Αζερμπαϊτζάν, ο πολιτικός ακτιβιστής Ali Novruzov έγραψε [8] στο ιστολόγιό του:
What made the matter worse was that our even hypothetical Internet freedom was not guaranteed in the law books. Loose provisions of the laws were leading to occasional blocking of websites. Aside from some satirical blogs and Iranian-sponsored religious propaganda websites, even Imgur, an innocent photo-sharing platform fell a victim for a short time. However, blocking of websites was an exceptional measure back then. Despite being an arbitrary measure, the government was resorting to it only in selected circumstances.
[…]
With oil prices plummeting and economic situation getting worse on daily basis, it was evident that the government was no longer inclined to tolerate any dissent whether it was online or offline. The days of the hypothetical free Internet were also numbered.
[…]
While curbing basic rights and freedoms, going after activists, are a rule of thumb when it comes to persecution of active members of Azerbaijan's civil society, polishing of existing laws seem to have made things far easier for the ruling government especially when it needs to answer in front of the international rights watchdogs and institutions. First it is none of their business leaders like to say, even when a pinch of criticism is steered their way, and secondly, we have laws, according to which the authorities lawfully abide by.
Αυτό που χειροτέρεψε το θέμα ήταν ότι η υποθετική μας ελευθερία στο Διαδίκτυο δεν ήταν εγγυημένη στα βιβλία του νόμου. Οι χαλαρές διατάξεις των νόμων οδήγησαν σε περιστασιακό αποκλεισμό ιστοτόπων. Εκτός από ορισμένα σατιρικά ιστολόγια και ιρανικές διαφημιστικές ιστοσελίδες θρησκευτικής προπαγάνδας, ακόμη και η Imgur, μια αθώα πλατφόρμα ανταλλαγής φωτογραφιών, έπεσε θύμα για σύντομο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, το κλείδωμα ιστοτόπων ήταν ένα εξαιρετικό μέτρο τότε. Παρόλο που ήταν αυθαίρετο μέτρο, η κυβέρνηση το εφάρμοσε μόνο σε επιλεγμένες περιστάσεις.
[…]
Με την πτώση των τιμών του πετρελαίου και την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης σε καθημερινή βάση, ήταν φανερό ότι η κυβέρνηση δεν ήταν πλέον διατεθειμένη να ανεχθεί οποιαδήποτε διαφωνία είτε ήταν online είτε offline. Οι ημέρες του υποθετικού ελεύθερου Διαδικτύου ήταν επίσης μετρημένες.
[…]
Ενώ ο περιορισμός των βασικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, που ακολουθούν τους ακτιβιστές, είναι κανόνας όσον αφορά τη δίωξη των ενεργών μελών της κοινωνίας των πολιτών του Αζερμπαϊτζάν, το γυάλισμα των υφιστάμενων νόμων φαίνεται να έχει καταστήσει τα πράγματα πολύ ευκολότερα για την κυβέρνηση, ιδίως όταν χρειάζεται να λογοδοτήσει σε διεθνείς παρατηρητές και θεσμικά όργανα. Κατ’ αρχάς, δεν είναι δουλειά τους το τι αρέσει να λέγεται, ακόμη και όταν δέχονται μια μικρή κριτική και, δεύτερον, έχουμε νόμους, στους οποίους υπακούν οι Αρχές νόμιμα.
Αυτές οι πρόσφατες νομοθετικές τροποποιήσεις, καθώς και η τρέχουσα επίδειξη εξουσίας μεταξύ των Αρχών και της ανάπηρης κοινωνίας των πολιτών του Αζερμπαϊτζάν, δείχνουν ότι τα λόγια του Προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ σχετικά με την ελεύθερη έκφραση και το Διαδίκτυο είναι απλά λόγια. Στο Αζερμπαϊτζάν, δωρεάν και ανοιχτό το διαδίκτυο δεν είναι.