[1]Ο Genaro Ramírez στο Santo Domingo de Guzmán, Ελ Σαλβαδόρ. Χρήση με άδεια από το Colectivo Tzunhejekat.
Η γλωσσική κοινότητα Νάουατ στο Eλ Σαλβαδόρ θρήνησε πέρυσι το θάνατο του Genaro Ramírez, του Σαλβαδοριανού που ονειρεύτηκε ότι η νάουατ θα επιβίωνε. Υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος της γλώσσας, αλλά όχι ο τελευταίος, μιας και μέσα από τη σκληρή δουλειά του, ο Ramírez άφησε μια σημαντική κληρονομιά γύρω από την αναζωογόνηση της προγονικής του γλώσσας.
Η γλώσσα Náhuat Pipil μιλιέται μόνο από 200 Σαλβαδοριανούς, σύμφωνα με την UNESCO [2]. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους ζουν σε ένα μικρό χωριό που ονομάζεται Santo Domingo de Guzmán, ή Witzapan, στο Νάουατ. Αυτή είναι η πατρίδα του Genaro, όπου εργάστηκε για την αναβίωση της γλώσσας για περισσότερα από 40 χρόνια. Έκανε μαθήματα κάθε μέρα της εβδομάδας, από τις 8 π.μ. ώς τις 5 μ.μ. Είχε μια αποστολή. Όπως έχει πει ο ίδιος [3]:
(…) entendí qué era aquel hoyo que por tanto tiempo sentía en el pecho. Así que tiré mis fierros ahí en la milpa porque sentí que ya no podía seguir así, y […] me dije: ‘Yo debo enseñar el náhuat aunque me muera de hambre
(…) Κατάλαβα τι ήταν αυτό το κενό που ένιωθα για καιρό στην ψυχή μου. Έτσι παράτησα τα εργαλεία μου στο χωράφι γιατί ένιωσα ότι δεν μπορούσα να συνεχίσω έτσι, κι είπα στον εαυτό μου […]: “Πρέπει να διδάξω τα νάουατ ακόμα κι αν πεθάνω απ’ την πείνα”.
Πριν τον Genaro, δεν υπήρχαν δάσκαλοι των νάουατ. Η ιθαγενής κοινότητα αυτών των Σαλβαδοριανών είχε εισέλθει σε μακρά σιωπή από το 1932, όταν 30.000 άνθρωποι, κυρίως Νάουατ ιθαγενείς, εκτελέστηκαν [4] από τον στρατό επειδή επαναστάτησαν εξαιτίας της έλλειψης φαγητού κατά τη διάρκεια της λαϊκής εξέγερσης στη χώρα το 1932. Η εξέγερση [5] ήταν επίσης εξέγερση χωρικών και τα γεγονότα, κοινώς γνωστά από τους υπεύθυνους ως La Matanza [6] (“Ο φόνος”), αποτελούν το επίκεντρο πολλών συζητήσεων ακόμα και σήμερα.
Το Global Voices μίλησε με τον Werner Hernández, μέλος της Συλλογικότητας Tzunhejekat [7], που στόχο έχει τη διάδοση των νάουατ με διάφορα μέσα και να αφυπνίσει τους φυσικούς ομιλητές τους. Ο Hernández, μαθητής και στενός φίλος του Genaro Ramírez, σχολιάζει την κατάσταση αυτής της ιθαγενούς κοινότητας των Σαλβαδοριανών:
“[la comunidad indígena] se quedó afectada, se escondió. Ellos cambiaron sus apellidos, su vestimenta… su idioma. Todos todavía hablaban [el náhuat] en voz baja cuando surgió Genaro, el primer profesor de náhuat. Sabía que había nacido para eso.”
[Η ιθαγενής κοινότητα] επηρεάστηκε, κρύφτηκε. Άλλαξαν τα επώνυμά τους, τον τρόπο που ντύνονταν…τη γλώσσα τους. Όλοι εξακολουθούσαν να μιλούν [Náhuat] σιγανά όταν εμφανίστηκε ο Genaro, ο πρώτος δάσκαλος των Náhuat. Γνώριζε ότι ήταν γεννημένος γι’ αυτό.
Ο Hernández εξήγησε επίσης ότι ο πρώτος δάσκαλος νάουατ όχι μόνο πέτυχε να επανακτήσει την περηφάνια του ιθαγενούς λαού για την ταυτότητα, την κουλτούρα και τη γλώσσα τους, αλλά έριξε και τα τείχη ανάμεσα στην κοινότητα τους και την υπόλοιπη χώρα. Έχτισε γέφυρες με το έξω. Έτσι, άλλοι Σαλβαδοριανοί, όπως ο Werner, μπόρεσαν να ανακαλύψουν ένα κρυμμένο κομμάτι της ταυτότητάς τους:
“Me ha abierto las puertas a una experiencia maravillosa de conectarme, conmigo mismo, como salvadoreño. Así decimos en nuestro colectivo [Tzunhejekat]: el salvadoreño que habla el náhuat mira el país en tres dimensiones, porque podemos entender nuestra realidad más allá de las palabras.”
Άνοιξε την πόρτα σε μια υπέροχη εμπειρία που με συνέδεσε με τον εαυτό μου, ως Σαλβαδοριανό. Συνεπώς, όπως λέμε στην [Tzunhejekat] κολλεκτίβα μας: ο Σαλβαδοριανός που μιλάει Náhuat βλέπει τη χώρα σε τρεις διαστάσεις, επειδή μπορούμε να καταλάβουμε την πραγματικότητά μας πέρα από λέξεις.
Ο Werner επίσης θυμάται πώς η γλώσσα νάουατ αποτελεί και διέξοδο σε ένα εκτεταμένο πολιτιστικό σύμπαν: “Υπάρχουν συγκεκριμένες αποχρώσεις και χρώματα που μόνο και μόνο που μιλούν τη γλώσσα, καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον. Δεν είναι το ίδιο να πας να δεις μια παράσταση μπαλέτου με το να διαβάσεις μια κριτική της παράστασης, έτσι θα ήταν και το διάβασμα ενός μεταφρασμένου ποιήματος.” Αυτή η σκέψη είναι επίσης ενσωματωμένη στη συζήτηση που γίνεται στη χώρα γύρω από την ανάγκη να επενδύσουμε πόρους στην προγονική μας γλώσσα. “Αξία και [οικονομική] αποτίμηση δεν είναι το ίδιο πράγμα,” προσθέτει ο Werner.
Ο Genaro ενέπνευσε μια νέα γενιά δασκάλων νάουατ, εκτόξευσε τον ενθουσιασμό για την τεκμηρίωση της γλώσσας, έσπασε ταμπού, κι έκανε τη γλώσσα γνωστή σε όλα τα πολιτικά επίπεδα της χώρας:
Paula López y el “Tata” don Genaro Ramírez cantaron en Náhuatl para el Pdte @sanchezceren [8] en #CasaAbierta [9]. pic.twitter.com/l584oWxbT0 [10]
— Casa Presidencial (@presidencia_sv) December 6, 2014 [11]
Η Paula López [γνωστή ποιήτρια που γράφει στη náhuat γλώσσα] και ο “πατέρας” Genaro Ramírez τραγούδησαν στα Náhuat για τον Πρόεδρο @sanchezceren [8] in #CasaAbierta [9].
Σήμερα, εξαιτίας του ενθουσιασμού που έχει γεννηθεί, υπάρχουν ψηφιακές πρωτοβουλίες που βοηθούν να εξαπλωθεί η γλώσσα και να προστατευθεί η ιθαγενής κουλτούρα Pipil.Υπάρχουν κολλεκτίβες, όπως η Tzunhejekat [12]και η Náhuat Carriers Initiative [13], γλωσσολογικές ιστοσελίδες όπως η Tushik [14]και η σελίδα της στο Facebook [15], μπλογκ Náhuat όπως η Chachalaka [16], και βίντεο στο YouTube [17]:
Ο Genaro Ramírez άφησε πίσω του πρόσφορο έδαφος για την επιβίωση της γλώσσας νάουατ. “Η απώλειά σηματοδοτεί τη δέσμευσή μας να αναβιώσει τη γλώσσα,” καταλήγει ο Werner Hernández.