Η Tiina Sanila-Aikio ηγείται ενός εργαστηρίου για τις γλώσσες σάμι στο Πολιτιστικό Κέντρο Σάμι Sajos. Πηγή: Nicholas Magand για το GEN
Το άρθρο αυτό της Lucy Sherriff [1] για το GlobalPost αρχικά εμφανίστηκε στο PRI.org [2] στις 16 Φεβρουαρίου 2018. Αναδημοσιεύεται εδώ ως μέρος συνεργασίας μεταξύ PRI και Global Voices.
Η Tiina Sanila-Aikio δεν είναι συνηθισμένη πρόεδρος. Η 34χρονη είναι επικεφαλής του λαού Σάμι στη Φινλανδία, του μόνου γηγενούς πληθυσμού αναγνωρισμένου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι επίσης η δημιουργός των πρώτων παγκοσμίως ροκ άλμπουμ στη γλώσσα σκολτ [3]. Η Σκολτ είναι μια σάμι γλώσσα, η οποία ομιλείται από μόλις 300 άτομα [4].
Αν και ο πληθυσμός Sámi αριθμεί τουλάχιστον 75.000 ανθρώπους [5], οι γλώσσες τους εξαφανίζονται. Οι Σάμι αποτελούνται από εννέα διαφορετικές φυλές σε όλη τη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Ρωσία και τη Φινλανδία και μιλούν διάφορες διαλέκτους. Η έλλειψη εκπαίδευσης στη γλώσσα σάμι σημαίνει ότι οι νεαροί Σάμι μεγαλώνουν χωρίς να μιλούν τη μητρική τους γλώσσα.
“Με λύπη αναφέρω ότι ο αριθμός των ανθρώπων που μιλάνε μια εκδοχή των σάμι ως πρώτη γλώσσα μειώνεται με ραγδαίους ρυθμούς”, δήλωσε η Sanila-Aikio. “Ταυτόχρονα, ο πληθυσμός Σάμι αυξάνεται”.
Στη δεκαετία του 1960, το 75% των Σάμι μιλούσαν τη γλώσσα ως μητρική, σύμφωνα με τα αρχεία του Πολιτιστικού Κέντρου Σάμι Sajos. Οι έρευνες από το 2007 αποκάλυψαν ότι μόνο το 24% των Σάμι ήταν ιθαγενείς ομιλητές και ορισμένες διάλεκτοι έχουν ήδη εξαφανιστεί. Από τις 11 διαλέκτους, εννέα εξακολουθούν να ομιλούνται. [6] Η διάλεκτος τερ σάμι ομιλείται μόνο από δύο άτομα [7].
Η Sanila-Aikio είναι Σκολτ Σάμι και μεγάλωσε στο χωριό Sevettijärvi, όπου ο πολιτισμός και η γλώσσα σκολτ είναι ακόμα πολύ ζωντανοί. Ήταν τόσο παθιασμένη για την αναβίωση της γλώσσας της, ώστε έγινε εκπαιδευτικός και δίδαξε στο Ινστιτούτο Εκπαίδευσης Σάμι στο Inari, ένα μοναδικό σχολείο επαγγελματικής ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο διδάσκει στα φινλανδικά και στα σάμι και προωθεί την κουλτούρα Σάμι σε όλη την περιοχή
“Ήμουν πολύ ανήσυχη για την τάση αυτή και ήθελα να κάνω κάτι γι’ αυτό”, είπε. “Έχουμε τη Νομοθεσία για τη Γλώσσα Σάμι, η οποία καλύπτει καταστάσεις, όπου οι Σάμι έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους στη συνδιαλλαγή τους με τις Αρχές. Πρώτα απ’ όλα, οι Αρχές θα πρέπει να έχουν προσωπικό που να μιλά τις γλώσσες σάμι και δεύτερον, μπορούν να έχουν διερμηνείς, αν δεν έχουν ήδη. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό δεν συμβαίνει”.
“Είναι μεγάλος ο αγώνας”.
Δεν της αρκούσε όμως μονάχα να διδάσκει σκολτ σάμι. Η Sanila-Aikio συνέθεσε — και ηχογράφησε — δυο ροκ άλμπουμ το 2005 και το 2007.
“Οι Σάμι το αγάπησαν. Πουλήσαμε κάθε αντίγραφο που κυκλοφόρησε, 2.500 κόπιες. Το να έχουν ροκ στη γλώσσα τους είναι ένας τρόπος να ενδιαφερθούν οι νέοι για τις ρίζες τους και να αναβιώσουν τη γλώσσα στη σύγχρονη εποχή”.
Η ομιλία σκολτ – και άλλων γλωσσών σάμι όπως η ινάρι σάμι – είναι συνδεδεμένη με τον τρόπο ζωής των Σάμι, ο οποίος απειλείται εξαιτίας των εξορύξεων, της παράνομης υλοτομίας και της έλλειψης προστασίας της γης.
“Όταν κατασκευάζεται ένας νέος δρόμος και περνά μέσα από τα βοσκοτόπια των ταράνδων μας ή όταν ένα δάσος κόβεται, αλλάζει τον τρόπο που κάνουμε πράγματα”, εξήγησε η Sanila-Aikio. “Η περιοχή αυτή δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί για εκτροφή ταράνδων”.
“Έτσι, η παραδοσιακή γνώση και ο τρόπος χρήσης αυτής της περιοχής εξαφανίζονται. Δεν μπορούμε πλέον να τα διδάξουμε στην επόμενη γενιά και γι’ αυτό η γλώσσα ξεχνιέται – επειδή ο πολιτισμός μας αλλάζει”.
“Αλλά η κυβέρνηση δεν τα ενώνει αυτά τα πράγματα και αυτό είναι το πιο δύσκολο έργο μας αυτή τη στιγμή: να προσπαθήσουμε να κάνουμε ορατό το ζήτημα της απώλειας του πολιτισμού και της γλώσσας μας”.
Επί του παρόντος, τα παιδιά Σάμι που ζουν εκτός των κατοικημένων περιοχών Σάμι δεν έχουν την ευκαιρία να μάθουν τη γλώσσα. Το πρόγραμμα σπουδών διδάσκεται στα φινλανδικά και παρόλο που οι Σάμι μπορούν να φτάσουν σε πανεπιστημιακό επίπεδο, η πρόσβαση ποικίλλει.
Η Sara Wesslin εργάζεται ως ραδιοφωνική δημοσιογράφος στη φινλανδική οργάνωση ΜΜΕ Yle, με έδρα το Ινάρι στο Πολιτιστικό Κέντρο Σάμι Sajos, όπου στεγάζεται επίσης και το Σάμι Κοινοβούλιο.
Το Πολιτιστικό Κέντρο Σάμι Sajos φιλοξενεί το Σάμι Κοινοβούλιο και τον φινλανδικό ραδιοφωνικό σταθμό Yle. Πηγή: Lucy Sherriff/PRI
Η 28χρονη κάνει εκπομπές σε ραδιόφωνο και τηλεόραση στη γλώσσα σκολτ σάμι και είναι μια από τους δύο μόνο δημοσιογράφους παγκοσμίως που το κάνουν αυτό, απ’ όσο ξέρει τουλάχιστον. (Ο δεύτερος είναι ο συνάδελφος της Wesslin στο Yle, Erkki Gauriloff.)
“Αισθάνομαι ότι έχω μεγάλη ευθύνη να κάνω αυτή τη γλώσσα ορατή και ακροάσιμη”, δήλωσε η Wesslin. “Ζω σε μια σπάνια περιοχή, όπου η γλώσσα σκολτ σάμι είναι ισχυρή και ζωντανή και πρέπει να τη φροντίσουμε”.
Η Wesslin είπε ότι είναι σημαντικό για αυτήν να μπορεί να μιλάει και να εργάζεται στη μητρική γλώσσα της γιαγιάς της.
“Δεν έμαθα τα σκολτ ως μητρική γλώσσα, τα φινλανδικά είναι η μητρική μου, και έτσι έπρεπε να εργαστώ πραγματικά σκληρά για να κρατήσω τη γλώσσα αυτή στη ζωή μου. Στην οικογένειά μου, είμαι η μόνη που μιλάει σκολτ με τη γιαγιά μου, αλλά είναι πολύ δύσκολο, γιατί μιλάμε φινλανδικά εδώ και 20 χρόνια. Απαιτεί πολύ ενέργεια και από τις δυο μας”.
“Η δουλειά μου ως δημοσιογράφος είναι ένα από τα λίγα μέρη όπου μπορώ να συναντήσω ανθρώπους που μιλούν σκολτ-σάμι και να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα μου”.
H Sara Wesslin εκπέμπει στα σκολτ-σάμι από τον φινλανδικό ραδιοφωνικό σταθμό Yle. Πηγή: Ville-Riiko Fofonoff
Η Wesslin μοιράζεται τις ανησυχίες της Sanila-Aikio για το μέλλον της σκολτ και λέει ότι οι γυναίκες είναι η ραχοκοκαλιά της βιωσιμότητας της γλώσσας.
«Οι γυναίκες έχουν τεράστιο ρόλο στη διατήρηση της γλώσσας στην οικογένειά τους. Τα παιδιά συνήθως περνούν περισσότερο χρόνο με τις μητέρες τους, ειδικά σε παραδοσιακές Σάμι οικογένειες εκτροφείς ταράνδων, όπου οι άνδρες βρίσκονται έξω όλη την ημέρα”.
“Ενήλικες και παιδιά είναι ενθουσιασμένοι να μάθουν τη γλώσσα, αλλά θα πρέπει να δημιουργήσουμε μια κατάσταση, ώστε τα σκολτ σάμι να γίνουν μια συνηθισμένη γλώσσα για χρήση στην καθημερινότητα”.
Τα ΜΜΕ έχουν πολύ σημαντικό ρόλο στην αναβίωση της γλώσσας, πρόσθεσε. “Και σιγά-σιγά, υπάρχει περισσότερη μουσική και άλλου είδους λαϊκή κουλτούρα που παράγεται σε σκολτ σάμι”.
“Νομίζω ότι ενθαρρύνει τα παιδιά να χρησιμοποιούν τη μειονοτική τους γλώσσα”.
Το Σάμι Κοινοβούλιο έχει δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα για να διδάξει ενήλικες και εφήβους τον σάμι πολιτισμό και προσφέρει ένα εντατικό γλωσσικό πρόγραμμα σάμι ενός έτους. Τα προγράμματα χρηματοδοτούνται με επιχορηγήσεις της ΕΕ, αλλά η Sanila-Aikio λέει ότι η κυβέρνηση δε συνεισφέρει και αυτό είναι κάτι που παλεύει το Κοινοβούλιο.
Η Sanila-Aikio πιστεύει στην παραδειγματική ηγεσία. Η 8χρονη κόρη της, Elli-Då'mnn, μαθαίνει τη μητρική της γλώσσα, τη σκολτ-σάμι, καθώς και ινάρι-σάμι, τη γλώσσα που μιλάει η οικογένεια του πατέρα της.
Και πότε θα υπάρξει επόμενο ροκ άλμπουμ; Τα προεδρικά καθήκοντα της Sanila-Aikio δεν της αφήνουν πολύ χρόνο για να αφιερώσει στη μουσική, αλλά δεν αποκλείει τίποτα: “Ίσως κάποια μέρα”.